Yaman Xalq Demokratik Respublikasi

	Yaman Xalq Demokratik Respublikasi ; arabcha: جمهورية اليمن الديمقراطية الشعبية; Jumhūrīyat al-Yaman ad-Dīmuqrāṭīyah ash-Sha'bīyah; Tugatilgan
	Madhiya; الجمهورية المتحدة; al-Jumhūrīyah al-Muttaḥidâh; "United Republic";
Poytaxti	Adan
Yirik shaharlari	Adan va Al-Mukalla
Til(lar)i	Arabcha
Dini	ateizm davlati
Pul birligi	Janubiy Yaman dinori
Hukmron partiya	Yaman sotsialistik partiyasi
Maydoni	360,133 km²
Boshqaruv shakli	Bittapartiyaviy parlamentar respublika
	Bosh kotib
- 1978—1980-yillar	Abdul Fattoh Ismoil
- 1980—1986-yillar	Ali Nosir Muhammad
- 1986—1990-yillar	Ali Salim Al-Bayd
	Prezident
- 1967—1969-yillar (birinchi)	Qahton al-Shaabi
- 1986—1990-yillar (oxirgisi)	Haydar Abu Bakr al-Attos
	Bosh vazir
- 1969-yil (birinchi)	Faysal al-Shaabi
- 1986—1990-yillar (oxirgisi)	Yosin Said No‘mon
Tarixiy davr	Sovuq urush
	Tarix
- Mustaqillik deklaratsiyasi	1967-yil 30-noyabr
- BMTga aʼzo bo‘ldi	1967-yil 14-dekabr
- Konstitutsiyaning qabul qilinishi	1978-yil 31-oktyabr
- Birlashishi	1990-yil 22-may

Yaman Xalq Demokratik Respublikasi (arabcha: جمهورية اليمن الديمقراطية الشعبية‎ — Jumhūriyat al-Yaman al-Dīmuqrāṭīyah al-Shaʼbīyah) — Arabiston yarimorolining janubida 1967-yil 30-noyabrdan 1990-yil 22-maygacha mavjud boʻlgan davlat (1970-yil 30-noyabrgacha Janubiy Yaman Xalq Respublikasi^[1] (arabcha: جمهورية اليمن الجنوبية الشعبية‎ — Jumhūrīyat al-Yaman ash-Shaʼbīyah) deb atalgan). 1990-yil 22-mayda Yaman Arab Respublikasi (YAR) bilan birlashtirilib, Yaman Respublikasi tashkil topdi.

Maʼmuriy-hududiy boʻlinishi

YXDRning hududiy bo‘linmasi (Perim orollari (xaritada ko‘rsatilmagan), Sokotra, Abd al-Kuri va boshqalar Adan provinsiyasi tarkibiga kirgan).

6 ta muhofazalar (provinsiyalar):

Adan (عدن), markaz — Adan.
Lahj (لحج), markaz — Al-Huta (الحوطة).
Abyan (أبين), markaz — Zinjubar (زنجبار).
Shavba (شبوة), markaz — Atak (عتق).
Xazramavt (حضرموت), markaz — Al-Mukalla (المكلا).
Mahra (المهرة), markaz — Al-Heyda (الغيظة).

Poytaxti — Adan (عدن).

Davlat tuzilishi

Qonun chiqaruvchi organ — Oliy xalq kengashi xalq tomonidan 5 yil muddatga saylanadi. Kollektiv davlat rahbari — Oliy Xalq Kengashi Prezidiumi Oliy Xalq Kengashi tomonidan 5 yil muddatga saylanadi. Ijro etuvchi organ — Oliy xalq kengashi tomonidan tuziladigan Vazirlar Kengashi.

Mahalliy vakillik organlari – xalq kengashlari, mahalliy ijroiya organlari esa xalq kengashlarining ijro byurolari hisoblanadi.

Oliy sud instansiyasi - Oliy sud, apellyatsiya sudlari - viloyat sudlari, birinchi instantsiya sudlari - tuman sudlari.

Yaman siyosiy partiyasi — Yaman sotsialistik partiyasidir.

Birinchi shaxslar

Qahton Muhammad al-Shaabi — YXDR prezidenti (30.11.1967—22.06.1969)
Salim Rubayya Ali — JYXR Prezident kengashining raisi, 1970-yil dekabrdan - YXDR (23.06.1969—26.06.1978).
Abdul Fattoh Ismoil (1969—1980-yillarning iyuni) — Milliy front MQ Bosh kotibi (الجبهة القومية) (1969—1975-yillar iyuni) / Birlashgan siyosiy tashkiloti Milliy front (BSTMF, التنظيم السياسي الموحد الجبهة القومية) (1975—1978) / Yaman Sotsialistik partiyasi (YSP, الحزب الاشتراكي اليمني) (21.12.1978—20.04.1980), YXDR Oliy Xalq Kengashi Prezidiumi Raisi (27.12.1978—21.04.1980).
Ali Nosir Muhammad — Prezident Kengashi Raisi (26.06.1978—27.12.1978), YXDR Oliy Xalq Kengashi Prezidiumi Raisi (21.04.1980—24.01.1986), YSP MQ Bosh kotibi (20.04.1980—24.01.1986), Vazirlar Kengashi Raisi (02.08.1971—14.02.1985).
Haydar Abu Bakr al-Attos — Vazirlar Kengashi Raisi (14.02.1985—08.02.1986), YXDR Oliy Xalq Kengashi Prezidiumi Raisi (24.01.1986—22.05.1990)
Ali Salim al-Beyd — YSP MQ Bosh kotibi (06.02.1986—22.05.1990).

Hukumat rahbarlari

Faysal Abd al-Latif al-Shaabi (06.04.1969 — 22.06.1969)
Muhammad Ali Haytam (23.06.1969 — 02.08.1971)
Ali Nosir Muhammad (02.08.1971 — 14.02.1985)
Haydar Abu Bakr al-Attos (14.02.1985 — 08.02.1986)
Yasin Said Noʻmon (08.02.1986 — 22.05.1990)

Tarixi

Angliyaning Hazramavtdagi^[2] manfaatlari Napoleon urushlari davridan boshlangan. Inglizlar fransuz ta‘sirining tarqalishiga qarshi turish uchun Adanning Hazramavt portini (arab tilidan jannat deb tarjima qilingan), Seylon orolini, shuningdek Janubiy Afrikani egallab oldilar. Maʼmuriy markaz nomi bilan atalgan Britaniya protektorati va mustamlakasi Aden Hindistonga yoʻlda forpost sifatida qaralgan. Hind okeaniga yoʻl olgan paroxodlar uchun koʻmir bazasi sifatida Adan inglizlarni ham qiziqtirgan. Shuning uchun Adanni egallash uchun Bombeydan harbiy kuch yuborildi. 1839-yil yanvarda mahalliy aholining qarshiliklariga qaramay, shahar bosib olindi.

1869-yilda Suvaysh kanalining ochilishi bilan Aden bir vaqtlar yoʻqotilgan farovonligini tikladi, biroq tashqi ragʻbatlar tufayli yuzaga kelgan bu gullab-yashnashi Adandan qisqa masofadagi hududlarga ham ijobiy ta’sir koʻrsatmadi. Bu inglizlarning eng muhim portni himoya qiladigan maxsus qabilaviy bufer zonasini yaratishga intilishi bilan bogʻliq. Mustamlakachilar oʻz manfaatlariga daxl qilmas ekan, doimiy qabilalararo urushlar, nizolar haqida umuman tashvishlanmasdi. Angliya Janubiy Yamanning boshqa knyazliklari bilan qurol va pul evaziga shartnoma munosabatlarini oʻrnatdi.

Adan protektorati chegaralari boʻyicha Britaniya-Turkiya muzokaralari 1914-yilgi London konvensiyasining imzolanishi bilan yakunlandi^[3].

1958—1959-yillarda Britaniya protektorati ostida Janubiy Arabiston Federatsiyasi mavjud edi.

Jamol Abdul Nosirning Yaqin Sharqdagi Britaniya mustamlakachiligiga qarshi siyosati taʼsirida 1950-yillarning oxirida Adanda hali oʻzini namoyon qilmagan inglizlarga qarshi harakat paydo boʻla boshladi. Birlashgan Arab Respublikasi tashkil etilgandan soʻng, Nosir Yamanni arab davlatlari ittifoqiga qoʻshilishga taklif qildi, bu Adan protektoratining mavjudligiga tahdid soldi. Mustamlakani yoʻqotishdan qoʻrqib, Britaniya hukumati alohida Janubiy Yaman knyazliklarini ingliz toji ostida birlashtirishga qaror qildi.

1959-yil fevral oyida Janubiy Arab Amirliklari Federatsiyasi tuzildi, keyinchalik u Janubiy Arabiston Federatsiyasi deb oʻzgartirildi, unga Gʻarbiy protektoratning 6 knyazligi kirdi. 1961-yilda ularga yana 10 knyazlik qoʻshildi, 1964-yilda yana bir knyazlik qoʻshildi, ammo sharqda Kasiri va Quayti knyazliklari mustahkam iqtisodiy baza yaratish umidida Federatsiyaga qoʻshilmaslik istagini bildirdi va keyin oʻz mustaqilligini eʼlon qildi.

1963-yilda Adanda bosib olingan janubiy Arabistonni ozod qilish milliy fronti (1967-yildan - Milliy front, MF) tuzildi, uning dasturida mustamlaka rejimiga qarshi qurolli kurashni rivojlantirish zarurligi eʼlon qilindi. Britaniya harbiy bazasini yoʻq qilishga, shuningdek, birlashgan Yamanni yaratishga chaqirdi.

1963-yil 14-oktabrda Radfana (Lahj viloyati) togʻlarida ingliz otryadi yaqinda YARdan qaytgan otryad bilan toʻqnashdi. Bu jangda otryad boshligʻi Shayx Ragih Gʻolib Labuza halok boʻldi, biroq Milliy front jangga qoʻshilib, oʻz odamini Radfanaga shu otryad qoʻmondoni etib yubordi. Bu otryadni YAR hududidan ta‘minlash ham yoʻlga qoʻyildi. Oʻshandan beri 14-oktyabr ozodlik kurashining boshlanishi sanaladi.

Inglizlar oʻzlarini yangi dushmanga duch kelishdi, deb oʻylamadilar, ularning maqsadi hududni ushlab turish emas edi va iloji boricha koʻproq dushman boʻlinmalarini yoʻq qilish edi. Britaniyaning Radfana togʻlaridagi yurishi rejalashtirilgan 3 hafta oʻrniga 6 oy davom etdi. Dastlabki 1000 nafar askar oʻrniga 2000 nafar askardan ortiq askar jalb qilindi. Inglizlar MFni yetarlicha baholamadilar, ular Radfana togʻlarida oddiy partizan harakati yaxshi rejalashtirilgan harbiy qarshilikka olib kelishini kutmagan edilar.

1964-yilda Britaniyaning yangi hukumati Garold Uilson 1968-yilda Britaniya harbiy bazasini saqlab qolgan holda hokimiyatni Janubiy Arabiston Federatsiyasiga oʻtkazish niyatini eʼlon qildi. Xuddi shu yili 280 ga yaqin, 1965-yilda esa 500 dan ortiq partizan hujumlari sodir boʻldi.

1967-yil yanvar oyida Adanda MF tomonidan qoʻzgʻatilgan tartibsizliklar boʻlib oʻtdi, bu gʻalayonlar ingliz qoʻshinlarining aralashuviga qaramay, fevral oyining oʻrtalarigacha davom etdi. Rivojlanayotgan partizan urushi paytida Britaniya harbiy xizmatchilariga hujumlar toʻxtamadi.

1967-yilda Suvaysh kanalining vaqtincha yopilishi inglizlarni mustamlakani saqlab qolish uchun oxirgi imkoniyatdan mahrum qildi. Ularga qarshi nazoratsiz zoʻravonlik bilan ular qoʻshinlarni olib chiqishni boshladilar.

1967-yil oktyabriga kelib Janubiy Yamanning deyarli butun hududi vatanparvarlar qoʻlida edi. Tumanlarning aksariyatida hokimiyat MF tomonidan amalga oshirilgan. Faqat Adanda mustamlakachilar tomonidan vaziyatni saqlab qolish uchun oxirgi urinish boʻldi. Britaniya hukumati va ularning tarafdorlari Milliy front va boshqa milliy kuchlar oʻrtasidagi munosabatlardagi keskin inqirozdan foydalanishga umid qildilar. 1967-yil 3—5-noyabr kunlari Adan shahri mustaqillik tarafdorlari oʻrtasida qonli toʻqnashuvlarga sahna boʻldi. Biroq, MF federal armiya (deyarli toʻliq uning tomoniga oʻtgan) va politsiyaning yordamini olib, nisbatan oson gʻalaba qozondi. Shundan keyin u butun Janubiy Yamanda haqiqiy siyosiy va harbiy kuchga aylandi.

Bunday sharoitda Britaniyaning hukmron doiralari NF vakillari bilan muzokaralar boshlashga majbur boʻldilar, uni mustaqillik berilganidan keyin Janubiy Yamanda hokimiyatni qoʻlga olishga vakolatli tashkilot sifatida rasman tan oldilar. 1967-yil 29-noyabrda soʻnggi ingliz askari Janubiy Yaman hududini tark etdi va ertasi kuni - 1967-yil 30-noyabrda Janubiy Yaman Xalq Respublikasi (JYXR) tashkil etilganligi eʼlon qilindi.

Mustamlakachilik YIPni rivojlanmagan iqtisodiyot sifatida tark etdi va aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan yalpi ichki mahsulot boʻyicha mamlakat arab dunyosida oxirgi oʻrinlardan birini egalladi. Yosh respublika oʻzining birinchi kunidanoq bir qator jiddiy qiyinchiliklarga duch keldi, jumladan: Suvaysh kanalining yopilishi tufayli tranzit navigatsiyasining toʻxtatilishi, ishsizlik, Milliy front saflarida birlikning yoʻqligi. Inglizlar tomonidan vaʼda qilingan yordam oʻrniga 12 million funt sterling. YXDR atigi 2,7 millionni oldi. Ijtimoiy tarqoqlikni, qashshoqlikni bartaraf etish, shuningdek, mamlakatni taraqqiyotning yangi bosqichiga olib chiqish yangi hukumat oʻz oldiga qoʻygan asosiy vazifalardan boʻldi.

Yangi davlatning mavjudligi tahdid ostida edi, bunga Shimoliy Yaman respublikachilarining oʻng qanoti, Saudiya Arabistoni va Ummonning konservativ rejimlari yordam berdi; Buyuk Britaniya va AQSh ham mintaqadagi manfaatlariga tahdid ostida ekanligiga ishonishdi.

JYXRning birinchi hukumati 1967-yil 1-dekabrda tuzilgan va 12 vazirdan iborat edi. Qahton Muhammad al-Shaabi bir vaqtning oʻzida prezident, bosh vazir va oliy qoʻmondon boʻldi. U oʻzining birinchi rasmiy murojaatida “sotsialistik inqilob” boshlangani, Shimoliy Yamanga nisbatan “ijobiy betaraflik” siyosati, shuningdek, Falastin va Fors koʻrfazi mamlakatlaridagi inqilobiy harakatlarni qoʻllab-quvvatlash niyatini eʼlon qildi.

1967-yil 30-noyabrdan 1969-yil 22-iyungacha Qahton Muhammad ash-Shaabi mamlakat prezidenti boʻlgan. Keyin kollegial Prezident kengashi hokimiyatning oliy organi boʻlib, uning tarkibi oʻzgardi, ammo Salim Rubayya Ali (Salmin) 1978-yil 26-iyungacha uning raisi boʻlib qoldi.

1968-yil 19-martdan 20-martga oʻtar kechasi Husayn Usmon Ashshal boshchiligidagi armiya va politsiya zobitlari toʻntarishga urindilar. Armiya boʻlinmalari radiostantsiyani egallab olishdi, Adan koʻchalarini toʻsib qoʻyishdi va MF soʻl qanot vakillarining katta guruhini, shu jumladan Bosh rahbariyatning sakkiz aʼzosini va ozodlik kurashining boshqa bir qator mashhur yetakchilarini - jami 160 kishini hibsga oldilar. 20-mart kuni kechqurun mamlakat chegaralari va portlarini yopgan isyonchilar prezidentdan boshqa hukumat tuzishni va “mamlakatni kommunistik xavfdan qutqarishni” talab qildi. 16 nafar hibsga olingan soʻl yetakchilar qamoqdan qochib ketishdi. Bir qator armiya boʻlinmalari, kasaba uyushmalari va boshqa jamoat tashkilotlari isyonchilarga qarshi chiqdilar. Bir qator hududlarda harbiy lagerlar qurshab olindi, isyonchilarni qoʻllab-quvvatlagan zobitlar qurolsizlantirildi. Bunday sharoitda prezident isyonchilar jazolanmasligiga vaʼda berib, harbiylarni kazarmaga qaytishga taklif qildi. Uning taklifi qabul qilindi, hibsga olinganlarning barchasi ozod qilindi, soʻlchilarning bir qismi oʻz lavozimlariga qaytdi. AQShning JYXRdagi elchixonasi qotillikni uyushtirishda ishtirok etganligi sababli, AQSh harbiy attashesi mamlakatdan chiqarib yuborildi.

Mamlakatni besh kishidan iborat Prezident kengashi boshqargan: Kengash raisi Salim Rubayya Ali, Bosh vazir Muhammad Ali Haysam, MF Bosh kotibi Abdul Fattoh Ismoil, Mudofaa vaziri Ali Nosir Muhammad va Muhammad Solih Avlaqiy. Milliy frontning oʻng qanotidagi barcha shaxslar oʻz lavozimlaridan chetlatildi. Bu harakat “salomatlik harakati” deb ataldi. Toʻgʻri kuchlar poytaxtni egallash uchun ichki hududda joylashgan baʼzi armiya boʻlinmalarini toʻplashga harakat qilishdi, ammo muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Bir qator yuqori martabali zobitlar chet elga qochib ketishdi. Mamlakat rahbariyatiga MFning soʻl qanoti keldi.

1969-yil 27-noyabrda “Davlat sektorini iqtisodiy tashkil etish va davlat rejalashtirish to’g’risida”gi qonun qabul qilindi. Qonunga koʻra, asosan xorijiy kapitalga tegishli boʻlgan koʻplab banklar va korxonalar milliylashtirildi. Davlat shifoxonalari uchun un, bugʻdoy, sariyogʻ, shakar, choy, sigaretalar, avtotransport vositalari, mashinasozlik mahsulotlari, dori-darmonlarni xarid qilishda davlat monopoliyasi e’lon qilindi.

1970-yil 30-noyabrda Konstitutsiya qabul qilindi, Janubiy Yaman Xalq Respublikasi Yaman Xalq Demokratik Respublikasi (YXDR) deb nomlandi. Qonun chiqaruvchi hokimiyat 101 aʼzodan iborat boʻlgan Oliy xalq kengashi qoʻlida toʻplanishi nazarda tutilgan edi, ulardan 86 nafari mahalliy kengashlar tomonidan saylangan (ular orasida ayollar ham boʻlishi kerak), qolgan 15 nafari kasaba uyushmalari tomonidan saylangan. Biroq, 1968-yil mart oyida boʻlib oʻtgan Milliy frontning IV qurultoyida qabul qilingan Xalq kengashlarining tuzilmasi hali amaliyotga tatbiq etilmagan edi, shuning uchun muvaqqat Oliy xalq kengashining 86 nafar aʼzosi Milliy frontning oʻzi tomonidan tayinlandi. Milliy front “Baas” partiyasi va Janubiy Yamanning marksistik tashkilotlarini qoʻllab-quvvatladi.

1970-yil 5-noyabrda agrar islohot toʻgʻrisidagi ikkinchi qonun qabul qilindi. Shuningdek, YXDR hukumati davlat xizmatchilarining ish haqini qisqartirdi, yangi soliqlarni joriy qildi, Adan porti erkin savdo zonasi boʻlishni toʻxtatdi va hukumat korxonalarni yanada milliylashtirishni amalga oshirdi.

MF kasaba uyushmalarini qoʻllab-quvvatlashga harakat qildi. Mustaqillik eʼlon qilingandan soʻng, Adan kasaba uyushmalari kongressi Birlashgan Yaman ishchilar uyushmasi deb nomlandi va shu bilan nafaqat Adan, balki butun Janubiy Yaman ishchilar sinfining birligini taʼkidladi (1980-yillarning boshlarida uning soni 120 ming kishi edi). Biroq 80 mingga yaqin ishchi Yamanni ish izlab tark etgan, qolgan 20 mingga yaqini esa ish topa olmagan. Koʻpgina ishchilar MFga qarshi edilar, chunki koʻplab yamanliklar mustaqillikka erishgandan soʻng ishsiz qolgan edi.

1968-yil fevral oyida Yaman ayollari birlashgan kasaba uyushmasi tuzildi. Yaman ayollar federatsiyasi ham faoliyat yuritgan. 1971—1972-yillarda yamanliklar ayollarga zulmning ramzi sifatida roʻmol kiyishga qarshi mitinglar oʻtkazdilar (1972-yilda roʻmol taqiqlangan edi). Ayollar tashkiloti ajrashish bilan bogʻliq masalalar bilan ham shugʻullangan.

Yaman sotsialistik yoshlar ittifoqi mavjud boʻlib, uning aʼzosi 30 mingga yaqin edi. Yaman ayollari federatsiyasi, xalq mudofaa qoʻmitalari tashkiloti, Yaman dehqonlar demokratik ittifoqi ham faollik koʻrsatdi.

Yangi mafkura qiyinchilik bilan ildiz otdi. Bir paytlar Adanda nashr etilgan gazetalarning aksariyati mustaqillik eʼlon qilinganidan keyin yopildi, ularning oʻrniga yangi inqilobiy matbuot paydo boʻldi. Savodsizlikning yuqori darajasi tufayli radio aholining asosiy axborot manbaiga aylandi. Moliya yetishmasligi milliy televideniye va kinoga taʼsir qildi, ular Misr mahsulotlari bilan almashtirildi. Xususan, dehqon xoʻjaliklari mulkining musodara qilinishi, qishloq xoʻjaligi mahsulotlari bilan xususiy savdo qilishning toʻliq ta’qiqlanishi, moddiy ragʻbatlantirilmaganligi, notoʻgʻri baho va marketing siyosati, majburan kooperativlar tashkil etilishi va ayrimlarida qoʻpol boshqaruv katta zarar keltirdi.

Milliy frontning 1972-yilda boʻlib oʻtgan V qurultoyida SSSR modeli boʻyicha rivojlanish yoʻlidan borishga qaror qilindi. Milliy front (1975-yil 11—13-oktabrda boʻlib oʻtgan birlashma qurultoyida Baas va Janubiy Yaman Xalq Demokratik Ittifoqi bilan birlashgandan soʻng) Birlashgan Siyosiy Tashkiloti Milliy fronti (BSTMF) nomi bilan mashhur boʻldi. Mamlakat rahbari Salim Rubayya Alining saʼy-harakatlari tufayli Saudiya Arabistoni va Shimoliy Yaman bilan aloqalarni oʻrnatishga muvaffaq boʻldi. YXDRning arab dunyosidagi eng yaqin ittifoqchilari Suriya, Liviya, Jazoir va Falastin Ozodlik Tashkiloti edi. YAR bilan koʻplab chegara toʻqnashuvlari sodir boʻlib, urushlarga aylangan (masalan, 1972, 1978, 1979, 1980, 1985 va 1987-yillarda).

Mamlakat sotsialistik modelga muvofiq faol isloh qilindi. 1973-yilga kelib, mamlakatda maktablar soni 1968-yilga nisbatan ikki baravar koʻpaydi. 1980-yilda YXDRda 236,2 ming kishi, 1985-yilda 305,7 ming kishi oʻqidi, maktablar soni 924 tadan 1036 taga koʻpaydi. Respublika armiyasi saflarida siyosiy ta’limga katta e’tibor berildi. SSSR, sotsialistik mamlakatlar va Xitoy Xalq Respublikasi iqtisodiyotni qurish va rivojlantirish, foydali qazilmalar konlarini ochish, YXDR armiyasini modernizatsiya qilish, kadrlar tayyorlash va tayyorlashda yordam berdi.

1978-yil 23-iyunda YAR prezidenti al-Hoshimiy bilan bogʻlangandan soʻng Salim Rubayya Ali undan shaxsiy vakilini maxfiy xabar bilan qabul qilishni soʻradi. Elchi YAR Prezidentining kabinetiga kirib, portfelni ochganda, portlash sodir boʻldi. Portfel portlashi elchini oʻldirdi va prezidentni oʻlik darajada yaraladi. Ehtimol, Salim Rubayya Ali ikki Yaman oʻrtasida urush qoʻzgʻatmoqchi boʻlgan, YXDR armiyasini qon toʻkmoqchi boʻlgan va shaxsiy diktatura rejimini oʻrnatish, OPONF rahbariyatini taʼqib qilish va keyin arab konservativ rejimlari vositachiligida YAR bilan kelishuvga oʻtish; Birinchi navbatda YXDRni ham, YARni ham zaiflashtirishdan manfaatdor Saudiya Arabistoni edi.

YAR YXDR bilan aloqalarini uzdi va qurolli kuchlarini terrorizm va bosqinchilikda ayblab, shay holatga keltirdi.

25-iyun kuni Salim Rubayya Ali OPONF Markaziy Qoʻmitasining favqulodda yigʻilishida qatnashishdan bosh tortdi. Ular undan “OPONF va hukumat siyosatiga toʻgʻri kelmaydigan xatti-harakatlari haqida” tushuntirish berishini kutishgan va isteʼfoga chiqish toʻgʻrisida ariza berishgan. Salim Rubayya Ali va uning ikki sherigi ertasi kuni qatl etildi.

Ali Nosirning vatani - Datina qabilaviy “respublikasi”, Ali Antara - Ad-Dali amirligi (Dhala), al-Attos va al-Beyda - Hazramavt mintaqasi - JYF xaritasida

Iqtisodiyoti

Mustamlakachilik JYXRni rivojlanmagan iqtisodiyot bilan qoldirdi. 1965-yilda yalpi ichki mahsulotning 5% dan kamrogʻi milliy sanoatda, 10% dan kamrogʻi qishloq xoʻjaligida yaratilgan. Aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot hajmi boʻyicha mamlakat arab dunyosida oxirgi oʻrinlardan birini egallagan. 1968/69 moliya yilida JYXR byudjet taqchilligi 3,8 million dollarni tashkil etdi. Inglizlar tomonidan vaʼda qilingan 12 million funt sterlinglik yordam oʻrniga, JYXR atigi 2,7 millionni oldi.

Milliy frontning 1972-yilda boʻlib oʻtgan V qurultoyida SSSR modeli boʻyicha rivojlanish yoʻlidan borishga qaror qilindi.

1979-yilda SSSR bilan Doʻstlik va hamkorlik shartnomasi tuzildi, YXDR OʻIYKda kuzatuvchi maqomini oldi.

1980-yillarning boshlarida ichimlik suvining yetishmasligi yuqori darajada bartaraf etildi. Agar 1980-yilda aholi 29,8 million m³ suv olgan boʻlsa, 1984-yilda bu koʻrsatkich allaqachon 42,6 million m³ ni tashkil etdi. Xususan, 1985-yilga kelib, Katta Adan uchun toʻliq suv taʼminoti tizimini yaratish tugallandi.

Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari hajmi 1980-yildan 1984-yilgacha 28 milliondan 46,4 million dinorga, yaʼni 65,7 foizga oshdi. Tuxum yetishtirish 3 barobardan ortiq, parranda yetishtirish 4 barobar oshdi.

Adabiyotlar

Валькова Л. В., Котлов Л. Н. Южный Йемен. М., 1973.
Александров И. А. Народная Демократическая Республика Йемен. М., 1976.
Густерин П. В. Йеменская Республика и её города. М.: Международные отношения, 2006.
Гуськов A. C. Национальный фронт Демократического Йемена 1963—1975 гг. М.: Наука, 1979.
Гуськов А. С. Демократический Йемен: 20 лет революции. М., 1983.
Наумкин В. В. Национальный фронт в борьбе за независимость Южного Йемена и национальную демократию 1963—1969. M.: Наука, 1980.
Наумкин В. В. «Красные волки» Йемена. Национальный фронт в революции. М., 2003.
Русский перевод (телесериал) События первых 4 серий этого российского сериала, снятого по роману А. Константинова, происходят в НДРЙ в период противостояния Али Насера и Абдель Фаттаха и попытки переворота.
Halliday F. Arabia without Sultans. Hammmondsworth, Middlesex, England, 1974.

Manbalar

Izoh

Izoh

↑ Norasmiy ravishda mamlakat 1970-yildan keyin Janubiy Yaman deb atalgan.
↑ U Hazramavt, hududiy jihatdan deyarli "Janubiy Yaman" bilan mos keladi.
↑ Shimoliy isyonchilarning boshligʻi Yahyo bin Muhammad Hamid-ad-Din bir vaqtning oʻzida London konvensiyasi tan olinmaganligini va inglizlar ham, turklar ham Yamanda xoʻjayin emasligini e’lon qildi.

[1] Norasmiy ravishda mamlakat 1970-yildan keyin Janubiy Yaman deb atalgan.

[2] U Hazramavt, hududiy jihatdan deyarli "Janubiy Yaman" bilan mos keladi.

[3] Shimoliy isyonchilarning boshligʻi Yahyo bin Muhammad Hamid-ad-Din bir vaqtning oʻzida London konvensiyasi tan olinmaganligini va inglizlar ham, turklar ham Yamanda xoʻjayin emasligini e’lon qildi.

[1]

[2]

[3]