Yaponiya — Ispaniya munosabatlari

Yaponiya — Ispaniya munosabatlari Yaponiya va Ispaniya oʻrtasidagi ikki tomonlama munosabatlarga ishora qiladi. Ikkala davlat ham Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga aʼzo. 2013- va 2014-yillarda ikki davlat oʻrtasidagi almashinuvning 400 yilligi nishonlandi. Yaponiya va Ispaniya oʻrtasida diplomatik va savdo aloqalari 1868-yil 12-noyabrda doʻstlik, savdo va dengizchilik shartnomasi imzolangandan boshlanadi. Bir necha yillardan buyon ikki mamlakat madaniyati, tili va jamiyatiga qiziqish ortib borayotgani uchun ikki davlat oʻrtasida tashrif buyuruvchilar oqimi ham ortib bormoqda.

Yaponiya — Ispaniya munosabatlari

Yaponiya

Ispaniya
Diplomatik vakolatxona
Ispaniya elchixonasi Tokioda. Yaponiya elchixonasi Madridda.
Elchixona
Ispaniyaning Yaponiyadagi elchisi Fidel Sendagorta Gomes del Kampillo Yaponiyaning Ispaniyadagi elchisi Takahiro Nakamae.

Mamlakatni taqqoslash

tahrir
Yaponiya Ispaniya
Bayroq va Gerb        
Aholi 124,214,766 (2022) 48 231 256 (2022)
Hudud 377,975 km 2 505 990 km 2
Aholi zichligi 332/km 2 94/km 2
Hukumat Unitar parlamentar konstitutsiyaviy monarxiya Unitar parlamentar konstitutsiyaviy monarxiya
Poytaxt   Tokio — 13,988,129 kishi   Madrid- 3 223 334 mln kishi
Eng katta shahar
Rasmiy til yaponcha ispancha
Birinchi rahbar Imperator Dzimmu Aragonlik Ferdinand II (1475—1516) va Kastiliyalik Izabella I (1451—1504)
Hozirgi hukumat rahbari Bosh vazir Fumio Kishida (PS ; 2015-yildan hozirgi kungacha) Bosh vazir Pedro Sanches (PSOE ; 2018-yildan hozirgi kungacha)
Hozirgi davlat rahbari Imperator Naruhito (2019-yil 1-maydan hozirgi kungacha) Qirol Felipe VI (2014-yildan hozirgi kungacha)
Etnik guruhlar 99 % yaponlar
1 % Boshqalar
89,7 % ispanlar
10,33 % Boshqalar
YaIM (nominal) 4.301 milliard dollar
Aholi jon boshiga 34,358 dollar
1,440 trillion dollar
Aholi jon boshiga 30 734 dollar
YaIM (PPP) 6.110 trillion dollar
Aholi jon boshiga 48,813 dollar
2,016 trillion dollar
Aholi jon boshiga 43 007 dollar
Valyuta yeni (€) — yevro yevro (€) — yevro
Inson taraqqiyoti indeksi 0.925 (juda yuqori) −2022-yil 0,904 (juda yuqori) — 2019-yil


2017 BBC Jahon Xizmati Xalqaro fikr soʻrovi Yaponiya taʼsiriga mamlakatlar boʻyicha qarashlar (ijobiy — salbiy boʻyicha tartiblangan)[1]
Soʻrovda qatnashgan mamlakatlar ijobiy salbiy neytral farq
  Xitoy
22%
75%
3 -53
  Ispaniya
39%
36%
25 3
  Turkiya
50%
32%
18 18
  Pokiston
38%
20%
42 18
  Hindiston
45%
17%
38 28
  Rossiya
45%
16%
39 29
  Peru
56%
25%
19 31
  Nigeriya
57%
24%
19 33
  Buyuk Britaniya
65%
30%
5 35
  Meksika
59%
23%
18 36
  Keniya
58%
22%
20 36
  Germaniya
50%
13%
37 37
  Indoneziya
57%
17%
26 40
  AQSh
65%
23%
12 42
  Gretsiya
52%
9%
39 43
  Fransiya
74%
21%
5 53
  Braziliya
70%
15%
15 55
  Avstraliya
78%
17%
5 61
  Kanada
77%
12%
11 65

Tarixi

tahrir

Ilk tarixi

tahrir
 
Xasekura Sunenaga, Yaponiyaning Ispaniyadagi birinchi elchisi

Yaponiya va Ispaniya oʻrtasidagi birinchi aloqa 1549-yilda ispan missioneri Frensis Xaver Yaponiyaga kelganida sodir boʻlgan. Yaponiyada boʻlganida, Xaver nasroniylik dinini yoyish loyihasini boshladi va Yaponiyada birinchi katolik koloniyasini asos soldi[2].

1565-yilda Ispaniya Manila-Akapulko savdo yoʻlini yaratdi, bu esa Filippin poytaxti Manila va Meksikaning Akapulko porti (oʻsha paytda Ispaniya hukmronligi ostidagi ikkala xalq) oʻrtasidagi savdo yoʻllari edi. Ushbu savdo yoʻli orqali ispan savdo kemalari Akapulkodan Filippinga suzib borishgan va yaqin atrofdagi qoʻshni mamlakatlar/hududlar bilan savdo qilishgan. Bu hududlarning baʼzilari Yaponiya orollari edi. Manilada yapon savdo qayiqlari kelib, Yangi Ispaniya hukumati bilan savdo qilish uchun tovarlar va oziq-ovqat olib qaytishardi[3]. Maniladan ispan kemalari yuklarni Akapulkoga olib borardi, Meksika yerlarini Verakrus portiga yetguncha bosib oʻtganlar va u yerdan Ispaniyaga suzib ketish uchun tovarlarni boshqa ispan kemasiga olib oʻtganlar.

1582-yilda Tensho elchixonasi sifatida tanilgan yapon xristian delegatlari guruhi Nagasaki (Yaponiya) dan chiqib, Yevropa boʻylab katta sayohatga chiqadi. 1584-yilda elchixona Toledo va Madridga keldi va Madridda Ispaniya qiroli Filipp II bilan uchrashadi[4]. 1613-yil oktyabr oyida Yaponiyaning birinchi rasmiy diplomatik missiyasi hukmron kuchga ega shaxs Date Masamune tomonidan Yangi Ispaniyaga yuborilgan. Bu diplomatik missiya Keichō elchixonasi deb nomlanishi kerak edi va bu Tensho elchixonasidan keyin Yevropaga sayohat qilgan ikkinchi diplomatik missiya hisoblanadi. Yaponiya elchisi Hasekura Sunenaga Yaponiyadan Akapulkoga safar qildi va Ispaniya vitse-qiroli Diego Fernandes de Kordova bilan uchrashdi. Mexiko shahrida (Yangi Ispaniya poytaxti) Hasekura bir qancha mustamlakachilar bilan uchrashdi va Yangi Ispaniya hukumatiga Yangi Ispaniya hududlari va Yaponiya oʻrtasida erkin savdo qilishni taklif qildi. Bir guruh nasroniy missionerlarning Yaponiyaga qaytishini soʻradi. Diplomatik missiya, shuningdek, ingliz va golland fuqarolarini ham mamlakatdan chiqarib yuborishni taklif qildi, chunki har ikkala xalq ham oʻsha paytda Ispaniya qirolining dushmani hisoblangan. 1614-yil iyun oyida Hasekura Verakrus orqali Yangi Ispaniyani tark etdi va kichik delegatsiyani qoldirib, Ispaniya qiroli bilan uchrashish uchun Ispaniyaga sayohatini davom ettirdi. Ispaniyada Hasekura katolik sifatida suvga choʻqindi va ismini Fransisko Felipe Faksikuraga oʻzgartirdi. Ikki yil oʻtgach, 1617-yil fevral oyida Hasekura/Faksikura Ispaniyadan Verakrusga qaytib, Mexikoga sayohat qildi. Yangi Ispaniyani tark etishdan oldin Hasekura Koria del Rio shahrida oltita samurayni qoldirdi, u yerda samuriylarning avlodlari bugungi kunda ham Yapon familiyasi bilan yashamoqda[5].

 
Yaponiya, Ispaniya va Meksika oʻrtasidagi doʻstlik monumenti, Onjuku, Yaponiya.

1618-yilda Hasekura va uning diplomatik missiyasi Yangi Ispaniyadan joʻnab, Yaponiyaga qaytib keldi. Yetib kelganlarida, ular 1613-yilda ketganidan keyin mamlakat keskin oʻzgargani va nasroniylik bilan bogʻliq har qanday narsa taqiqlanganligiga duch kelishdi. Hasekura va uning delegatsiyasi qabul qilingan dindan voz kechishlari kerak edi. Hasekuraning tashabbusi bilan Ispaniyadagi diplomatik vakolatxonasidan faoliyat yuritishni boshlagandan soʻng Yaponiya yakkalanish davriga kirdi va xorijiy davlatlar bilan savdo qilishdan bosh tortdi[3]. 1868-yilning 12-noyabrida Yaponiya va Ispaniya oʻrtasida Doʻstlik, savdo va dengizchilik shartnomasi imzolanishi bilan rasmiy diplomatik munosabatlar oʻrnatildi[6].

Yaponiya va Ispaniya Filippini

tahrir

Ispaniyalik diplomat F.E.Reynosoning taʼkidlashicha, 1894-yilda podsho Nikolay II taxtga oʻtirish paytida yaponlar Filippinni Ispaniyadan sotib olish uchun 40 million funt sterling taklif qilganlar. Oʻsha paytda Filippin Ispaniya mustamlakasi edi. Biroq, Reynoso xabariga koʻra, ispanlar bu taklifni qabul qilmagan[7][8]. Olim S.S.Rassellning yozishicha, 1896-yilda Ispaniya orollarni Yaponiyaga 3 000 000 dollarga sotishni taklif qilgani haqida mish-mishlar tarqaldi, ammo bu taklif rad etilgan[9].

Filippin inqilobi paytida Yaponiya ispan hukmronligiga qarshi chiqqan filippinlik isyonchilarga, shu jumladan yaponiyalik rafiqasi boʻlgan Xose Ramos va Xose Rizalga boshpana berdi. Yaponlar, shuningdek, isyonchilarga qurol sotishni toʻsib qoʻygan va Ispaniya iltimosiga koʻra, filippinlik isyonchilarni Yaponiyada qattiq nazorat ostida ushlab turishgan[10].

1896-yildagi qoʻzgʻolonning boshlanishi Yaponiyaning „Kongo“ kreyserining Manilaga tashrifi bilan bir vaqtga toʻgʻri keldi. Katipunan aʼzolari Yaponiya bilan qurol-yarogʻ bitimi boʻyicha muzokaralar olib borish maqsadida kema kapitaniga murojaat qilishdi. Biroq, 1897-yilgi Doʻstlik va umumiy aloqalar toʻgʻrisidagi shartnomani buzish uchun hech qanday choralar koʻrilmadi, oʻsha paytda Yaponiya va Ispaniya oʻrtasida bir-birining manfaatlarini tan olgan holda muzokaralar olib borildi[10][11].

Ispaniya-Amerika urushi paytida Yaponiya rasmiy ravishda betarafligini eʼlon qildi[10].

1930-yillardagi aloqalar

tahrir

Yaponiya va Ispaniya Respublikasi oʻrtasidagi munosabatlar 1930-yillarda ancha salbiy edi, chunki Millatlar Ligasidagi Ispaniya vakili 1931-yilda Yaponiyaning Manjuriyaga bostirib kirishiga sanksiya qoʻllash harakatlari bilan mashhur boʻlgan. Ispaniyada fuqarolar urushi boshlanganidan keyin Yaponiya Franko rejimini tan olishdan bosh tortdi.

Ispan diplomati Xose del Kastillo birinchi marta 1937-yil avgustida Franko hukumatini Yaponiya tomonidan rasman tan olish uchun ariza berdi. Oʻsha paytdagi Yaponiya tashqi ishlar vaziri Koki Hirota bunga javoban italyan va nemis diplomatlariga Ispaniya millatchi hukumatini tan olish uchun, uning fikricha, qarama-qarshi tomon Yaponiya nazoratidagi Manchjou-Go davlatini tan olishi kerakligini aytdi. Franko buni qabul qildi. 1937-yil 12-noyabrda Yaponiya vazirlar mahkamasi millatchi Ispaniyani tan olishga qaror qildi. Bu qarorni ommaga eʼlon qildi. Rasmiy tan olish marosimi 1937-yil 1-dekabrda Tokioda boʻlib oʻtdi va Franko hukumati oʻz navbatida Manchjou-Goni tan oldi. Yaponiya ham, millatchi Ispaniya ham Anti-Komintern paktiga qoʻshilishdi[12].

Ikkinchi jahon urushi va urushdan keyingi munosabatlar

tahrir

Ikkinchi jahon urushi paytida Ispaniya dastlab eksa kuchlari bilan birlashdi (garchi urush paytida rasman neytral boʻlsa ham). Yaponiya Lotin Amerikasi respublikalarida yapon manfaatlarini ifodalash uchun Ispaniyani tanladi[13]. Qoʻshma Shtatlarning Tinch okeani hududida gʻalaba qozonishi Ispaniyaning Yaponiyaga nisbatan diplomatik pozitsiyasini oʻzgartirishga olib keldi va mojaroda ispan fuqarolarini qirgʻin qilish bahonasidan foydalanib Yaponiyani qasddan ayblagan. Yaponiyaga qarshi hujumlar uyushtirdi[13]. Ispaniya hukumatining baʼzi aʼzolari Yaponiyani „Anti-Xristian va Gʻarbga qarshi“ deb hisoblashgan[14]. 1945-yil 17-martda Ispaniya hukumati Yaponiya manfaatlarini himoya qilishni bekor qilishga qaror qildi[13]. 1945-yil 12-aprelda Ispaniya Yaponiya bilan diplomatik aloqalar uzilganligini eʼlon qildi[13]. Voqealar yapon qoʻshinlari Ispaniya fuqarolari va Maniladagi konsullik xodimlarini oʻldirib, keyin ularning konsulligini yoqib yuborganidan keyin sodir boʻldi[15]. Koʻp oʻtmay, Yaponiya Tinch okeanida muvaffaqiyatsizlikka uchradi va Ispaniya Yaponiyaga qarshi keyingi harakatlarni davom ettirmaslikka qaror qildi[14].

Elchixona darajasidagi aloqalar 1952-yilgacha toʻliq tiklanmadi[16]. 1980-yil oktabr oyida Ispaniya qiroli Xuan Karlos I Yaponiyaga rasmiy tashrif bilan keldi[17]. 1994-yil sentyabr oyida Yaponiya imperatori Akihito Ispaniyaga rasmiy tashrif bilan keldi[18]. Dastlabki tashriflardan buyon ikki davlat rahbarlari oʻrtasida bir necha bor yuqori darajadagi qirollik va hukumat tashriflari boʻlib oʻtdi. 2017-yilda har ikki xalq diplomatik munosabatlarning 150 yilligini nishonladi[6].

Shartnomalar

tahrir

Ikkala davlat ham koʻplab shartnomalarni imzoladilar, masalan, Doʻstlik, savdo va dengizchilik shartnomasi (1868); Turistik vizalarni bekor qilish toʻgʻrisidagi bitim (1965); Havo qatnovi toʻgʻrisidagi bitim (1980); Madaniy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1982); Ilmiy-texnikaviy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2011-yil); Mudofaa sohasida almashinuv va hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2014); Sport sohasida hamkorlik shartnomasi (2017); Iqtisodiy va sanoat hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2017 yil) va Ilmiy va ilmiy-tadqiqot tibbiy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2017 yil)[19].

Xalqaro tashkilotlarda hamkorlik

tahrir

Yaponiya — Ispaniya bir qator xalqaro tashkilotlarga aʼzodir, jumladan:

Tashkilot bayrogʻi Tashkilot nomi Ispaniyaning qoʻshilish sanasi Yaponiyaning qoʻshilish sanasi
 
Jahon Savdo Tashkiloti 1963-yil 29-avgust 1995-yil
 
Xalqaro taraqqiyot fondi 1960-yil 18-oktabr 1960-yil 27-dekabr
 
Xalqaro moliya korporatsiyasi 1960-yil 24-mart 1956-yil 20-iyul
 
Birlashgan Millatlar Tashkiloti 1955-yil 14-dekabr 1956-yil 18-dekabr
 
Xalqaro elektraloqa ittifoqi 1866-yil 1879-yil 29-yanvar
 
Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki 1958-yil 15-sentyabr 1952-yil 13-avgust
 
Osiyo taraqqiyot banki 1986-yil 1966-yil
 
Avstraliya guruhi 1985-yil 1985-yil
 
Konsultativ nizolarni hal qilish xalqaro markazi 1994-yil 17-sentyabr 1967-yil 17-sentyabr
 
Koʻp tomonlama investitsiyalarni kafolatlash agentligi 1988-yil 29-aprel 1988-yil 12-aprel
 
Raketa texnologiyasini boshqarish tizimi 1990-yil 1987-yil
 
YUNESKO 1953-yil 20-yanvar 1951-yil 2-iyul
 
Millatlar Ligasi 1920-yil 10-yanvar 1920-yil

Turizm

tahrir

Ispaniya yapon sayyohlari koʻpligi jihatidan Yevropa boʻyicha 5-oʻrinda turadi. 2017-yilda Ispaniyaga 473 000 yapon fuqarosi tashrif buyurgan va 900 million yevrodan ortiq mablagʻ sarflagan[6][20]. Xuddi shu davrda 100 000 Ispaniya fuqarosi Yaponiyaga sayohat qildi. Madrid va Tokio oʻrtasida Iberia aviakompaniyasi bilan toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar mavjud.

Savdo aloqalari

tahrir

2015-yilda Yaponiya va Ispaniya oʻrtasidagi savdo hajmi 5,5 milliard yevroni (729 milliard yen) tashkil etgan. Yaponiyaning Ispaniyaga asosiy eksporti quyidagilardan iborat: Kimyoviy mahsulotlar, mashinalar va transport uskunalari. Ispaniyaning Yaponiyaga eksporti quyidagilardan iborat: Transport uskunalari va mashinalari[21]. Yaponiya Ispaniyaning Osiyodagi ikkinchi yirik savdo sherigi, Ispaniya esa Yaponiyaning Yevropa Ittifoqidagi oltinchi yirik savdo sherigi hisoblanadi[20].

Doimiy diplomatik vakolatxonalar

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. „2017 BBC World Service poll“ (en) (PDF). BBCワールドサービス (4-iyul 2017-yil). 30-iyul 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-iyun 2021-yil.
  2. Relations between Japan and Spain[sayt ishlamaydi]
  3. 3,0 3,1 „Bilateral relations between Japan and New Spain (Mexico) (in Spanish)“. 2020-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-noyabr.
  4. „Spiritual Saga: The Japanese Mission to Europe, 1582-1590“. 2014-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-mart 2018-yil.
  5. „Spainʼs Japon clan has reunion to trace its 17th century roots“. 2019-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-noyabr.
  6. 6,0 6,1 6,2 „España y Japón celebran 150 años de relaciones diplomáticas (in Spanish)“. 2022-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-noyabr.
  7. Ocampo, Ambeth R.. 101 Stories on the Philippine Revolution. Anvil, 2009 — 134-bet. ISBN 978-9712721342. Qaraldi: 2020-yil 14-sentyabr. 
  8. Saniel, Josefa M.. Japan and the Philippines: 1868–1898. University of the Philippines, 1962 — 196-bet. Qaraldi: 2020-yil 15-sentyabr. 
  9. „Japan and the Philippines“. The Philippine Social Science Review. 13-jild. 1941. 243-bet. Qaraldi: 15 September 2020.
  10. 10,0 10,1 10,2 Spencer, Tucker. The Encyclopedia of the Spanish-American and Philippine–American Wars: A Political, Social, and Military History, Volume 1. ABC-CLIO, 2009 — 307–309-bet. ISBN 978-1851099511. Qaraldi: 2020-yil 14-sentyabr. 
  11. Hirama, Yoichi (1994). „The Philippine Independence War (1896-98) and Japan“ (PDF). XX International Colloquium of Military History Warsaw Poland. 197–199-bet. 2022-12-15da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 14 September 2020.
  12. Rodao, Florentino (2009-yil iyul). „Japan and the Axis, 1937-8: Recognition of the Franco Regime and Manchukuo“. Journal of Contemporary History. 44-jild, № 3. Sage Publications, Ltd. 431–447-bet. doi:10.1177/0022009409104117. JSTOR 40543042. Qaraldi: 15 September 2020. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 Rodao García 2015.
  14. 14,0 14,1 Francoʻs Spain and the Japanese Empire
  15. „Spain Breaks Diplomatic Ties With Japan“. The Pittsburgh Press (12-aprel 1945-yil).
  16. Rodao García 1995.
  17. Los Reyes inician hoy su primera visita oficial a Japón (in Spanish)
  18. El emperador Akihito, de Japón, anuncia él mismo su viaje a España (in Spanish)
  19. Spanish Ministry of Foreign Affairs: Japan (in Spanish)
  20. 20,0 20,1 150 años de relaciones diplomáticas entre España y Japón (in Spanish)[sayt ishlamaydi]
  21. Japan-Spain Relations (Basic Data)
  22. „Embassy of Japan in Madrid“. 2018-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-noyabr.
  23. „Embassy of Spain in Tokyo“. 29-mart 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-noyabr 2022-yil.
Adabiyotlar