Vikipediya

Appenditsit

Appendiksning yalligʻlanishi

Appenditsit — appendiks, yaʼni koʻrichak chuvalchangsimon oʻsimtasining nospetsifik yalligʻlanish kasalligi[3]. Kasallik belgilari odatda qorinning pastki oʻng tomonida ogʻriq, koʻngil aynishi, qusish, ogʻiz qurishi va ishtahaning pasayishi koʻrinishida namoyon boʻladi. Biroq, taxminan 40 % holatlarda bunday tipik belgilar paydo boʻlmasligi ham mumkin. Apendiks yorilishi ogʻir asoratlar: qorin parda ichki qavatining keng, tarqalgan, ogʻriqli yalligʻlanishi va sepsisga olib kelishi mumkin[10].

Appenditsit
Sinonimlari Epitiflit[1].Epitiflit[2]
Belgilari Qorinning oʻng pastki qismidagi ogʻriq, koʻngil aynishi, qusish va ishtahaning pasayishi
Mutaxassislik Umumiy jarrohlik
Alomatlar Qorinda ogʻriq, koʻngil aynishi, qusish, ishtahaning pasayishi[3].
Tashxis usullari Simptomlarga asoslanib, qon, siydik tahlili va qoʻshimcha instrumental tekshiruvlar[4][5].
Differensial tashxis Xoletsistit, pankreatit, gastroenterit, buyrak sanchig`i, oshqozon yarasining teshilishi[6].
Davolash

Appendektomiya (appendiksni jarrohlik yoʻli bilan olib tashlash)

Istisno: Infiltrativ Appenditsitda konservativ davo qilinadi[7][8].
Uchrash tezligi 11.6 million (2015)[9]

Appenditsit appendiks ichki boʻshligʻining tiqilib qolishi natijasida yuzaga keladi[11][7]. Virusli infeksiya, parazitlar, oʻt toshlari va oʻsmalar tufayli yoki yalligʻlangan limfoid toʻqimalar tufayli kelib chiqishi mumkin[12]. Ushbu tiqilib qolish appendiksdagi bosimning oshishiga, toʻqimalarida qon oqimining pasayishiga va yalligʻlanishni keltirib chiqaradigan appendiks ichidagi bakteriyalarning koʻpayishiga olib keladi[7][13]. Agar bu jarayon davolanmasa, appendiks yorilib, qorin boʻshligʻiga bakteriyalar chiqib ketishi mumkin va bu jarayon asoratlarning kuchayishiga olib keladi[14][15].

Appenditsit tashxisi asosan bemorlardagi klinik belgilarga qarab qoʻyiladi[16]. Bundan tashqari, bemorlarni aktiv kuzatish, obyektiv, laboratoriya va instrumental tekshiruvlarni oʻtkazish ham yaxshi samara beradi[4]. Instrumental tekshiruvlardan appenditsit kasalligida keng qoʻllanadiganlari ultratovush va kompyuter tomografiyasidir (KT)[4]. Oʻtkir appenditsitni aniqlashda kompyuter tomografiyasi ultratovushga qaraganda aniqroq ekanligi isbotlangan[17]. Lekin, bolalar va homilador ayollarda koʻproq ultratovush tekshiruvi qoʻllanadi. Chunki kompyuter tomografiyasining radiatsiya nurlari ona va bola organizmiga salbiy taʼsir oʻtkazishi mumkin[4].

Oʻtkir appenditsit uchun standart davolash usuli yalligʻlangan appendiksni jarrohlik yoʻli bilan olib tashlashdir[7][18]. Bu operatsiya qorin boʻshligʻida ochiq kesma (laparotomiya) orqali yoki laparoskopiya yordamida bir nechta kichikroq kesmalar orqali amalga oshirilishi mumkin. Antibiotiklar perforatsiyaga uchramagan appenditsitning ayrim holatlarida samarali boʻlishi mumkin[19][20]. 2015-yilda 11,6 millionga yaqin appenditsit holati qayd etilib, bu kasallikdan 50, 100 ga yaqin bemor oʻlgan[9][21]. Amerika Qoʻshma Shtatlarida har yili appenditsit bilan ogʻrigan 300 000 dan ortiq bemorda appendektomiya amaliyoti bajariladi[22].

Appenditsit kasalligi nafaqat odamlarda, balki appendiks oʻsimtasi mavjud boʻlgan hayvonlarda ham uchrashi mumkin. Appendiks oʻsimtasi bor hayvonlarga quyonlar, gvineya choʻchqasi, maymunlar va otlar misol boʻla oladi. Lekin otlarning appendiks oʻsimtasi juda katta boʻlib, koʻr ichak bilan orasidagi chegara yaxshi ifodalanmagan boʻladi. Bundan tashqari otlarning ichaklarida yalligʻlanish jarayonlari boshlansa appendiks bilan birga koʻr ichak ham yalligʻlanadi. Shu sababli veterinariya sohasida otlarga appenditsit tashxisi qoʻllanilmaydi. Umuman olganda hayvonlarda appenditsit kasalligi mavjud boʻlgan taqdirda ham, bunday tashxis qoʻyish juda qiyin[23].

Etiologiyasi

tahrir
 
Ovqat hazm qilish tizimida appendiksning joylashishi
 
Appendiksning 3D modeli.

Oʻtkir appenditsit appendiksning birlamchi obstruksiyasi (toʻsilishi) natijasida kelib chiqadi[24][25]. Ushbu toʻsiq paydo boʻlgach, appendiks shilliq bilan toʻlib, kattalashadi. Shilliq ishlab chiqarilishining davom etishi appendiks devorlari ichidagi bosimning yanada oshishiga olib keladi. Bosimning koʻtarilishi tromboz va mayda tomirlarning tiqilib qolishiga, limfa oqimining buzilishlariga sabab boʻladi. Bu darajaga yetib kelganda appendiksning oʻz-oʻzidan tiklanishi kamdan-kam hollarda sodir boʻladi. Appendiks qon tomirlarining tiqilib qolishi natijasida avval ishemiya, keyin esa nekrotik jarayon yuzaga keladi. Bakteriyalar nekrozga uchragan appendiks devorlaridan chiqa boshlagach, atrofidagi toʻqimalar ham yiringlay boshlaydi. Natijada sepsis, peritonit va kamdan-kam hollarda appendiksning yorilishi yuzaga keladi. Ushbu jarayonlar rivojlangan sari asta-sekin qorindagi ogʻriq va boshqa belgilari paydo boʻla boshlaydi[26].

Qoʻzgʻatuvchi omillarga bezoarlar, yot jismlar, travma, ichak qurtlari[27], limfadenit va koʻpincha appendikolitlar yoki fekalitkar deb ataladigan kalsifikatsiyalangan najas toshlari kiradi[28][29]. Qoʻzgʻatuvchi omillardan fekalitlar koʻproq diqqatni tortadi, chunki rivojlangan mamlakatlarda appenditsitga chalingan bemorlarni tekshirib koʻrilganda koʻpchiligida ushbu elementlar topilgan[30].

Najas toshlarining paydo boʻlishi yoʻgʻon ichakning oʻng qismida rezervuari borligi va najas oʻtib ketish vaqtining choʻzilishi bilan boʻgliq deb hisoblangan. Biroq, keyingi tadqiqotlarda bu oʻz isbotini topmadi[31]. Divertikulyar kasalliklar va adenomatoz poliplar tarixan nomaʼlum boʻlgan va turli Afrika qabilalarida appenditsit kam uchraydigan yoki umuman boʻlmagan holatlarida yoʻgʻon ichak saratoni ham juda kam uchragan. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, appenditsit va boshqa yuqorida aytib oʻtilgan yoʻgʻon ichak kasalliklarining koʻpayishida tarkibida klechatkasi kam boʻlgan taomlarni muntazam istemol qilish muhim rol oʻynaydi[32][33].

Epidemiologiyasi

tahrir
 
2004-yilda 100 000 aholiga nisbatan appenditsit kasalligi tufayli nogiron boʻlib qolgan aholi soni[34]
  maʼlumotlar yoʻq
  2.5 dan kam
  2.5–5
  5–7.5
  7.5–10
  10–12.5
  12.5–15
  15–17.5
  17.5–20
  20-22.5
  22.5–25
  25–27.5
  27.5 dan ko`p

Appenditsit koʻpincha 5 yoshdan 40 yoshgacha boʻlgan odamlarda uchraydi[35]. 2013-yilda bu kasallik butun dunyo bo‘ylab 72 000 kishining o‘limiga sabab bo‘lgan. Bu koʻrsatkich 1990-yilda 88 000 tani tashkil etar edi[36].

Klinik manzarasi

tahrir
 
McBurney nuqtasining joylashuvi (1), kindikdan (2) oʻng yonbosh suyagi oldingi yuqorigi oʻsimtasigacha boʻlgan masofaning uchdan ikki qismida joylashgan(3)[37][38]

Oʻtkir appenditsit qorindagi ogʻriq, koʻngil aynishi, qusish va isitma kabi klinik belgilar bilan boshlanadi. Koʻrichak oʻsimtasining shishishi va yalligʻlanishi oʻsha joydagi qorin pardani ham taʼsirlantira boshlaydi[39]. Koʻrichak tipik joylashgan boʻlsa, bu holatda ogʻriq qorinning oʻng pastki sohasida seziladi. Ogʻriqning bu klassik joylashuvi uch yoshgacha boʻlgan bolalarda aniqlanmasligi mumkin.

Appenditsitda ogʻriq kindik atrofida kuchsiz boshlanadi va bir necha soatdan keyin odatda qorinning oʻng pastki qismiga oʻtadi (Kocher simptomi). Bu holatda qorin devori yumshoq bosimga (palpatsiya) ham juda sezgir boʻladi. Qoʻl barmoqlari uchki qismlari bilan qorin devorining pastki oʻng qismini bosib turib birdaniga qoʻyib yuborish natijasida ogʻriqning kuchayishi (Blumberg simptomi) ham musbat natija beradi. Agar appendiks retrosekal joylashgan boʻlsa (koʻrichak orqasida joylashgan boʻlsa), qorinning oʻng pastki qismiga chuqur bosim berilganda ham ogʻriq sezilmasligi mumkin (soqov appenditsit). Buning sababi shundaki, gaz bilan toʻlgan koʻrichak yalligʻlangan appendiksni bosimdan himoya qiladi. Xuddi shunday, agar appendiks toʻliq tos boʻshligʻida joylashgan boʻlsa, odatda qorin boʻshligʻida hech qanday ogʻriq sezilmaydi. Bunday hollarda yalligʻlanish jarayoni kechayotgan, atipik joylashgan appendiksni Obraztsov va Ivanov kabi bir nechta simptomlar yordamida aniqlab olish mumkin[40].

Diagnostikasi

tahrir
 
KT tomografiyasida appenditsitning koʻrinishi

Appenditsit tashxisi kasallik simptomlari, klinik, laborator va instrumental tekshiruvlarga asoslanib qoʻyiladi. Kasallik kechishiga koʻra tipik va atipik boʻladi. Odatda appenditsit anoreksiya, koʻngil aynishi yoki qayt qilish bilan birga kindik atrofida boshlanadigan va bir necha soatdan soʻng qorinning oʻng pastki qismiga oʻtadigan ogʻriqlar bilan boshlanadi[3]. Ogʻriq, anoreksiya, leykotsitoz va isitma tipik kechayotgan appenditsitning klassik belgilari hisoblanadi.

Atipik kechishida esa boshlangʻich alomat sifatida birdaniga qorinning oʻng pastki qismidagi oʻgʻriqlar paydo boʻlishi mumkin. Appenditsitning atipik kechishida koʻpincha ultratovush va kompyuter tomografiyasi yordamida tashxis qoʻyiladi[5].

Klinik tekshiruvlar

tahrir
  • Kocher simptomi — kindik atrofida boshlangan ogʻriqning 2-5 soat oʻtgach oʻng yonbosh sohasiga koʻchib oʻtishi[41].
  • Massouh yoki koʻylak simptomi — Chap qoʻl bilan koʻylak pastki uchi tortiladi va qov suyagiga bosib ushlab turiladi. Oʻng qoʻl barmoq uchlari bilan toʻsh suyagi hanjarsimon oʻsimta oldida qorin devori biroz bosilib, nafas olish vaqtida oʻng yonbosh sohasiga qarab tez sirpanuvchi harakat yuzaga keltiriladi va qoʻl uchlari qorindan olinmay turiladi[42].
  • Rovsing simptomi — tebranuvchi palpatsiya bilan chap yonbosh sohasiga tegilganda, oʻng yonbosh sohasida ogʻriqning kuchayishi[43].
  • Sitkovskiy (Rozenshteyn) simptomi — tekshirilayotgan odam chap tomonga yonboshlab yotganida, oʻng yonbosh sohasida ogʻriq kuchayishi[44].
  • Bartomier-Mishelson simptomi — chap yonboshi bilan yotgan bemorning oʻng yonbosh sohasi palpatsiya qilinganda ogʻriqning kuchayishi[41].
  • Psoas simptomi — shuningdek, „Obraztsov belgisi“ sifatida ham tanilgan. Bemor chalqancha yotgan holatida oʻng yonbosh sohasiga oʻng qoʻl bilan eng ogʻriqli soha bosib turilib, shu vaqtning oʻzida bemorga oʻng oyoqni 30° ga tizzani bukmasdan koʻtarishi soʻraladi. Bunda ogʻriq kuchayadi[40].
  • Dunfi simptomi — bemordan yoʻtalganda oʻng yonbosh sohasida ogʻriqning kuchayishi[45].
  • Gamburger simptomi — bemor ovqat eyishni rad etadi[46].

Laborator tekshiruvlar

tahrir

Appenditsit uchun maxsus laboratoriya tekshiruvlari mavjud boʻlmasa-da, infeksiya belgilarini tekshirish uchun umumiy qon tahlili oʻtkaziladi. Appenditsit bilan ogʻrigan odamlarning 70-90 foizida leykotsitlar normadan baland chiqadi. Lekin qorin boʻshligʻi va chanoq aʼzolarining boshqa koʻplab kasalliklari ham leykositlarning koʻpayishiga sababchi boʻlishi mumkin[47]. Interleykin-6, kalprotektin va NGAL kabi yangi molekulalarning diagnostikasi samaradorligi bolalar appenditsitida oʻrganilgan va oʻrtacha foydaliligi aniqlangan[48][49][50].

Siydik tahlili odatda infeksiyani koʻrsatmaydi, ammo homiladorlik holatini, ayniqsa tugʻish yoshidagi ayollarda ektopik homiladorlik ehtimolini aniqlash uchun kerak boʻladi. Siydikni tahlil qilish qorin ogʻrigʻining sababi sifatida siydik yoʻllari infeksiyasini istisno qilish uchun ham muhimdir. Siydik tahlilda bir koʻruv maydonida 20 dan ortiq leykositlar mavjudligi siydik yoʻllari yalligʻlanishidan dalolat beradi[51].

Instrumental tekshiruvlar

tahrir

Bolalarda appenditsitga xos qorin ogʻrigʻi boshlangan zahoti zudlik bilan jarroh konsultatsiyasini olish va qoʻshimcha tekshiruvlarni amalga oshirish kerak[52]. Chunki bolalarda simptomlarning aniqlanishi kattalarga nisbatan qiyinroq boʻladi. Qoʻshimcha tekshirish usullarini tanlayotganda radiatsiya taʼsirini ham inobatga olish kerak. Shu sababli bolalarga birinchi navbatda ultratovush tekshiruvi, bu tekshiruv bilan aniqlab boʻlmagan holatdagina KT tekshiruvini amalga oshirish kerak[53][54][55]. Kattalar va oʻsmirlarda appenditsit tashxisini qoʻyish uchun kompyuter tomografiyasi ultratovushga qaraganda aniqroqdir. Kompyuter tomografiyasining sezgirligi 94 %, oʻziga xosligi 95 %. Ultratovush tekshiruvining umumiy sezuvchanligi 86 %, oʻziga xosligi 81 % ni tashkil etadi[56].

Ultratovush tekshiruvi

tahrir
 
Oʻtkir appenditsitning ultratovush tasviri

Qorin boʻshligʻi ultratovush tekshiruvi, ayniqsa doppler sonografiya appenditsitni aniqlash uchun samarali usul hisoblanadi. Ultratovush tekshiruvi oʻng yonbosh boʻshligʻida erkin suyuqlik toʻplanishini, rangli doppler yordamida esa appendiksdagi qon oqimini koʻrish mumkin[57]. Baʼzi hollarda (taxminan 5 %)[58], qorinning oʻng pastki qismi ultratovush tekshiruvida appenditsit jarayonining mavjudligiga qaramay, hech qanday anormalliklarni aniqlamaydi. Bu koʻpincha appenditsit boshlangan, lekin hali sezilarli darajada kattalashmagan vaqtida noʻtoʻgʻri xulosa chiqarilishiga sababchi boʻladi. Bundan tashqari, qorin devorlarida toʻplangan ortiqcha yogʻ va ichakdagi gazlar bu tekshiruvni oʻtkazishda qiyinchiliklar tugʻdiradi. Ushbu qiyinchiliklarga qaramay, tajribali sonografiya mutaxasisi appenditsit va shunga oʻxshash alomatlarga ega boʻlgan boshqa kasalliklarni ajrata oladi[59].

  • Appenditsit va appendikolitning ultratovushda ko`rinishi[60].
  •  
    Appenditsit va appendikolitning ultratovushda ko`rinishi[60].
  •  
    Taqqoslash maqsadida normal appendiksning ultratovushdagi ko`rinishi.
  •  
    Normal appendiksning kattalashgan va kattalashmagan holati. Kattalashgan holati appenditsitda bo`ladi[57].

Kompyuter tomografiyasi

tahrir
 
Kompyuter tomografiyada oʻtkir appenditsitning koʻrinishi.
 
Oʻtkir appenditsitga olib kelgan fekalit.

Kompyuter tomografiyasi (KT) appenditsit tashxisini qoʻyish uchun juda qulay tekshiruv usuli, ayniqsa anamnez va klinik simptomlar yordamida tashxis qoʻyish qiyin boʻlgan vaziyatlarda KT yordamida kasallikni aniqlab olish mumkin. 2019-yilgi Cochrane tekshiruvi kattalardagi oʻtkir appenditsit tashxisi uchun KTning sezgirligi va oʻziga xosligi yuqori ekanligini aniqladi[61]. Radiatsiya nurining zararli taʼsiri tufayli bolalar va homilador ayollarga KT qoʻllab boʻlmaydi[62][63].

Appendiks najas bilan toʻlib, intraluminal distansiyaga olib kelishi mumkin va bu holatni ultratovushdan farqli oʻlaroq kompyuter tomografiyasi ajratib bera oladi[64]. Bundan tashqari, qoʻshni ichak devori bilan solishtirganda yoki atrofidagi yogʻ, yogʻli tutqichlarining yalligʻlanish belgilari ham tashxisni aniqlashtirishda yordam beradi. Biroq, bu belgilarning yoʻqligi tashxis qoʻyishga toʻsqinlik qila olmaydi[64].

Magnit-rezonans tomografiya

tahrir

Magnit-rezonans tomografiya (MRT) bolalar va homilador ayollarda appenditsit tashxisini qoʻyish uchun tobora keng qoʻllanilmoqda. Homiladorlikda faqatgina ikkinchi va uchinchi trimestrda qoʻllash mumkin boʻlib, ayniqsa bachadonning kengayishi appendiksni siqib chiqargan holatlarida MRT yordamida uni aniqlash mumkin. Homiladorlikning birinchi trimestrida MRT tekshiruvi mumkin emas. Chunki homilada hali organogenez jarayoni kechayotganligi sababli magnit maydonning zararli taʼsiri boʻladi[65].

Rentgen tekshiruvi

tahrir
 
Oddiy rentgenogrammada koʻrinadigan appendikolit

Umuman olganda, qorin boʻshligʻining oddiy rentgenografiyasi appenditsit tashxisini qoʻyishda samarali emas[66][67]. Lekin rentgenografiya yordamida siydik yoʻllari toshlarini, ingichka ichak tutilishini yoki teshilgan yarani aniqlash mumkin va bu differensial tashxislashda muhim ahamiyatga ega. Appenditsit tashxisi qoʻyilgan bemorlaning 5 % dan kamrogʻida oʻng pastki tomondagi ichaklarda shunchaki shaffof boʻlmagan najas toʻplangan boʻlishi mumkin[68].

Baholash tizimlari

tahrir

Appenditsit bilan kasallanishi mumkin boʻlgan odamlarni aniqlashga harakat qilish uchun bir nechta baholash tizimlari ishlab chiqilgan[69].

Alvarado eng mashhur baholash tizimlaridan biri hisoblanadi. 5 dan past ball toʻplanganda appenditsit kasalligi yoʻqligini, 7 yoki undan ortiq ball toʻplanganda esa oʻtkir appenditsitni prognoz qilsa boʻladi[69]. 5 yoki 6 ball toʻplagan odamlar appenditsitga shubha qilinadi va qoʻshimcha instrumental tekshiruvlar oʻtkaziladi.

Alvarado shkalasi
Oʻng yonbosh sohasiga koʻchib oʻtuvchi ogʻriq 1 ball
Anoreksiya 1 ball
Koʻngil aynishi va qayt qilish 1 ball
Oʻng yonbosh sohasidagi ogʻriq 2 ball
Blumberg simptomi musbatligi 1 ball
Isitma 1 ball
Leykositlar sonining koʻpayishi (leykotsitoz) 2 ball
Leykositar formulaning chapga siljishi 1 ball
Umumiy ball 10 ball

Patologik anatomiyasi

tahrir

Hatto klinik jihatdan tasdiqlangan appenditsit uchun ham appendektomiya namunalarini muntazam gistopatologik tekshirish zarur. Chunki operatsiyadan keyingi davolash paytida kutilmagan qoʻshimcha patologiyalarning oldini olish muhim hisoblanadi[70]. Shunisi eʼtiborga loyiqki, appendektomiya namunalarining taxminan 1 foizida appendiks saratoni tasodifan topiladi[71].

Periappenditsit — appendiks atrofidagi toʻqimalarning yalligʻlanishi boʻlib, koʻpincha qorin boʻshligʻining boshqa patologiyalari bilan birgalikda topiladi[72].

  •  
    Appenditsit va periappenditsitning mikrografi.
  •  
    Appenditsit mikrografi. Xususiy mushak qavatidagi neytrofillarning koʻrinishi.
  •  
    Oʻtkir yiringli appenditsit va uning perforatsiyasi
Umumiy patologiya va yorugʻlik mikroskopiyasi xususiyatlariga koʻra oʻtkir appenditsitning tasnifi[73]
Namuna Makroskopik patologiya Rangli mikroskopiya Rasm Klinik ahamiyati
Oʻtkir intraluminal yalligʻlanish Koʻrinmaydi
  • Faqat neytrofillar
  • Transmural yalligʻlanish yoʻq
   Yoʻq
Shilliq qavatning oʻtkir yalligʻlanishi Koʻrinmaydi
  • Shilliq va shilliq osti qavatida neytrofillar
  • Shilliq qavat zararlanishi
 Enterit uchun ikkilamchi boʻlishi mumkin.
Yiringli oʻtkir appenditsit Koʻrinmas boʻlishi mumkin.
  • Xira shilliq qavat
  • Kengaygan appendiks
  • Shilliq qavat, shilliq osti va xususiy mushak qavatida neytrofillar
  • Keng tarqalgan yalligʻlanish
  • Koʻpincha intramural xoʻppozlar
  • Qon tomir trombozi ehtimoli
   Simptomlarning asosiy sababi deb taxmin qilish mumkin
Gangrenoz / nekrotik appenditsit
  • Yumshoq devor
  • Binafsha, yashil yoki qora rang
  • Transmural yalligʻlanish, normal gistologik tuzilmalarni yoʻq qilinishi
  • Nekrotik joylar
  • Shilliq qavatning keng tarqalgan yarasi
   Agar davolanmasa perforatsiya boʻladi
Periappenditsit Koʻrinmas boʻlishi mumkin.
  • Seroz tiqilib qolgan, yiringli va ekssudativ boʻlishi mumkin
  • Seroz va seroz osti qavatida yalligʻlanish, izolyatsiya qilingan deb ataladi.
   Agar izolyatsiya qilingan boʻlsa, ehtimol boshqa kasallik uchun ikkinchi darajali
Eozinofil appenditsit Koʻrinmaydi
  • Xususiy mushak qavatida >10 eozinofil/mm 2 .
  • Appenditsitning boshqa turlariga mos keladigan oʻzgarishlar yoʻq
 Parazitar yoki eozinofilli enterit ehtimoli.

Differensial diagnostika

tahrir
 
Oʻng tarafdagi ogʻriqlar tufayli appenditsitga shubha qilingan bemorning kompyuter tomografiyasi (koronar kesma). KTda esa appenditsit emas yalligʻlangan oʻt pufagini koʻrinmoqda.

Bolalarda: gastroenterit, Mekkel divertikuliti, invaginatsiya, Genoch-Schönlein purpurasi, lobar pnevmoniya, siydik yoʻllarining infeksiyasi, yangi boshlangan pankreatit va bolalarga nisbatan zoʻravonlik natijasida qorin boʻshligʻi travması bilan differensial diagnostika qilinadi .

Ayollarda: Homiladorlik testi tugʻish yoshidagi barcha ayollar uchun muhimdir, chunki bachadondan tashqari homiladorlik appenditsitga oʻxshash belgilarga ega boʻladi. Ayollarda shunga oʻxshash qorin ogʻrigʻining boshqa akusherlik / ginekologik sabablari orasiga tos aʼzolarining yalligʻlanish kasalliklari, tuxumdonlarning buralishi, hayz koʻrish, dismenoreya, endometrioz va Mittelschmerzlar kiradi[74]. Erkaklarda: moyakning buralishi bilan differensial diagnostika oʻtkaziladi. Kattalarda: yangi boshlangan Kron kasalligi, yarali kolit, enterit, xoletsistit, buyrak sanchigʻi, teshilgan oshqozon yarasi, pankreatit, toʻgʻri ichakning gematomasi kabi kasalliklar bilan taqqoslash lozim. Keksa odamlarda: divertikulit, ichak tutilishi, yoʻgʻon ichak karsinomasi, tutqich ishemiyasi bilan appenditsit dif diagnostika qilinadi.

„Pseudoappenditsit“ atamasi appenditsitga taqlid qiladigan holatni tasvirlash uchun ishlatiladi[75]. Bunday holatning sababi Yersiniya enterokoliti boʻlishi ham mumkin[76].

Davosi

tahrir

Oʻtkir appenditsit[77] odatda jarrohlik yoʻli bilan davolanadi. Antibiotiklar asoratlanmagan appenditsitni davolashda xavfsiz va samarali boʻlsada[78][8][79], 26 % odamlarda bir yil ichida qaytalanish kuzatiladi va oxir-oqibat appendektomiya amaliyoti talab qilinadi[80]. Agar appendikolit mavjud boʻlsa, antibiotiklar samarasiz hisoblanadi[81]. Jarrohlik operatsiyasi oʻtkir appenditsitni davolashning standart usuli hisoblanadi.

Favqulodda appendektomiya muolajalarida operatsiyadan keyingi yuzaga kelishi mumkin boʻlgan asoratlarni oldini olish uchun antibiotiklardan foydalanish tavsiya etiladi va antibiotiklar operatsiyadan oldin, operatsiya vaqtida yoki undan keyin bemorlarga berilganda samarali boʻladi[82].

Ogʻriq qoldiruvchi vositalar (masalan, morfin) appenditsit klinik tashxisining toʻgʻriligiga taʼsir qilmaydi va shuning uchun bemorga erta yordam sifatida qoʻllanishi mumkin[83]. Tarixan baʼzi umumiy jarrohlar orasida analgetiklar bolalarning klinik tekshiruviga taʼsir qiladi degan xavotirlar bor edi, baʼzilari esa jarroh bemorni tekshirib koʻrmaguncha ularni bermaslikni tavsiya qilishgan[83].

Operativ davosi

tahrir
 
Ochiq jarrohlik yoʻli bilan yalligʻlangan appendiksni olib tashlash
 
Laparoskopik appendektomiya.

Koʻr ichakning appendiks oʻsimtasini olib tashlovchi jarrohlik amaliyoti appendektomiya deb ataladi. Appendektomiya ochiq yoki laparoskopik jarrohlik yoʻli bilan amalga oshirilishi mumkin. Laparoskopik appendektomiya oʻtkir appenditsitda ochiq appendektomiyaga nisbatan bir qator afzalliklarga ega[84].

Ochiq appendektomiya

tahrir

Bir asrdan koʻproq vaqt davomida laparotomiya (ochiq appendektomiya) oʻtkir appenditsitni davolashning standart usuli boʻlgan[85]. Ushbu protsedura qorinning pastki oʻng sohasidagi bitta katta kesma orqali infeksiyalangan appendiksni olib tashlashdan iborat[86]. Laparotomiyadagi odatda 51-76 mm uzunlikda kesma kesiladi.

Ochiq appendektomiya amaliyoti umumiy ogʻriqsizlantirish ostida amalga oshiriladi. Kesma 51-76 mm uzunlikda va qorinning oʻng pastki qismida qilinadi. Kesma orqali qorin boʻshligʻi ochilganidan soʻng yalligʻlangan appendiks topiladi va atrofidagi infisirlangan toʻqimalari bilan birga kesib, olib tashlanadi. Infeksiyalangan hududni diqqat bilan tekshirish va atrofdagi toʻqimalarning shikastlangani yoki infeksiyalanganligi belgilari yoʻqligiga ishonch hosil qilish zarur. Operatsiya oxirida qorin boʻshligʻiga drenaj (xoʻppoz shakllanishining oldini olish uchun qorin boʻshligʻidan tashqariga chiqarilgan vaqtinchalik naycha) kiritilishi mumkin, ammo bu bemorning kasalxonada qolish vaqtini oshiradi[87]. Jarroh operatsiya oxirida mushak va teri qavatlarini tikib, ushbu amaliyotni yakunlaydi. Infeksiyalarning oldini olish uchun kesma sohasidagi choklar steril salfetkalar yoki jarrohlik yopishtiruvchi vositalari bilan qoplanadi.

Laparoskopik appendektomiya

tahrir

Laparoskopik appendektomiya 1983-yilda joriy qilingan boʻlib, oʻtkir appenditsit uchun koʻp qoʻllanadigan jarrohlik amaliyot turiga aylanmoqda[88]. Ushbu jarrohlik amaliyotida qorin boʻshligʻida har biri 6.4-12.7 mm boʻlgan uch-toʻrtta kesma qilinadi. Ushbu turdagi kesmalardan biriga laparoskop deb ataladigan maxsus jarrohlik asbobini kiritish orqali appendektomiya amaliyoti amalga oshiriladi. Laparoskop inson tanasidan tashqaridagi monitorga ulangan va u jarrohga qorin boʻshligʻi hududni tekshirishga yordam berishi uchun moʻljallangan. Qolgan ikkita kesik jarrohlik asboblari yordamida appendiksni maxsus olib tashlash uchun moʻljallangan. Laparoskopik appendektomiya ochiq appendektomiyaga nisbatan bir qator afzalliklarga ega. Jumladan, kam invaziv amaliyot turi, operatsiyadan keyingi tiklanishga qisqa vaqt ketishi, operatsiyadan keyingi ogʻriqlarning kamroq kuzatilishi va jarrohlik kesmalarining infisirlanishi xavfi kamroqligi afzalliklariga kiradi. Biroq, qorin boʻshligʻidagi abssesning paydo boʻlishi laparoskopik appendektomiyada ochiq appendektomiyaga qaraganda deyarli uch baravar koʻp uchraydi[89].

Operatsiyadan oldingi davr

tahrir

Operatsiyadan oldingi davrda bemorlarga operatsiyadan 1 kun oldin kechasi ovqat yemasligi buyuriladi. Organizmdagi bakteriyalarni oʻldirish, qorin boʻshligʻidagi infeksiyani tarqalishini oldini olish va operatsiyadan keyingi yuzaga keladigan asoratlarni oldini olish maqsadida antibiotiklar va kerak boʻlsa metronidazol kabi ineksiyalarni ham tayinlash mumkin[90]. Oshqozon boʻsh boʻlsa (soʻnggi olti soat ichida oziq-ovqat isteʼmol qilinmagan boʻlsa), odatda umumiy ogʻriqsizlantirish qoʻllanadi qoʻllanadi.

Appendektomiyani oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilingandan soʻng, tayyorgarlik jarayoni taxminan bir-ikki soat davom etadi. Shu bilan birga, jarroh bemorga jarrohlik amaliyotini tushuntiradi va appendektomiyani amalga oshirishda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan xavflar haqida maʼlumot beradi. Agar appendiks yorilib ketmagan boʻlsa, asoratlanish darajasi atigi 3 % ni tashkil qiladi, ammo agar appendiks yorilib ketgan boʻlsa, asorat darajasi deyarli 59 % gacha koʻtariladi[91]. Eng koʻp uchraydigan asoratlar pnevmoniya, kesma churrasi, tromboflebit va qon ketishidir[92][93].

Operatsiyadan keyingi davr

tahrir
 
Laparoskopik jarrohlik yoʻli bilan appendiks olib tashlangandan keyingi kun

Kasalxonada qolish muddati odatda bir necha soatdan bir necha kungacha davom etadi. Ammo asoratlar yuzaga kelganda bir necha hafta davom etishi ham mumkin. Qayta tiklanish jarayoni vaziyatning ogʻirligiga qarab farq qiladi: agar appendiks yorilib ketgan boʻlsa uzoqroq, agar appendiks yorilib ketmagan boʻlsa tiklanish ancha tez boʻladi[94]. Jarrohlik amaliyotidan soʻng bemorlar shifokor tavsiyalariga toʻliq amal qilishlari shart.

Amerika Qoʻshma Shtatlarida 2010-yilda oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, appenditsit bilan kasallangan bemorlarning kasalxonada qolish vaqti oʻrtacha 1,8 kunni tashkil etadi. Agar appendiks yorilib ketgan boʻlsa kasallangan bemorlarning kasalxonada qolish vaqti oʻrtacha 5,2 kunni tashkil etgan[95].

Jarrohlikdan soʻng bemor reanimatsiya boʻlimiga oʻtkaziladi. Bu vaqtda bemorning hayotiy muhim aʼzolari faoliyati muntazam tekshirib turiladi. Agar kerak boʻlsa, ogʻriq qoldiruvchi vositalar qoʻllanishi mumkin. Bemorlar toʻliq oʻzlariga kelganlaridan soʻng, odatiy bemorlar xonasiga koʻchiriladi. Jarrohlikdan keyingi kun koʻp bemorlarga toza ichimlik suvi buyuriladi. Keyin ichaklar faoliyati qayta tiklangach parhezli ovqatlanishga oʻtishlari mumkin[96]. Bemorlarga toʻshakning chetiga oʻtirish va kuniga bir necha marta qisqa masofani bosib oʻtish ham tavsiya etiladi. Appendektomiyadan soʻng toʻliq tiklanish taxminan 4-6 hafta davom etadi, agar appendiks yorilib ketgan boʻlsa, bu muddat sakkiz haftagacha davom etishi mumkin.

Prognoz

tahrir

Appenditsit bilan ogʻrigan bemorlarning aksariyati jarrohlik amaliyotidan soʻng tezda tuzalib ketishadi. Lekin davolash kechiktirilsa yoki peritonit paydo boʻlib, asoratlar yuzaga keladigan boʻlsa bemorlarning tuzalib ketishi ancha vaqtgacha choʻzilib ketadi. Qayta tiklanish davri yoshga, bemorlarning umumiy holatiga, asoratlar rivojlanganligiga bogʻliq holda oʻzgarib turadi. Yosh bolalarda esa qayta tiklanish 3 hafta davom etadi[97].

Odatda oʻtkir appenditsitda tezda appendektomiya amaliyoti bajariladi. Lekin bazida amaliyot bajarilmasidan oldin appenditsit belgilari oʻz-oʻzidan yoʻqoladi. Agar appenditsit belgilari oʻz-oʻzidan yoʻqolsa, uning takroriy qoʻzishini kutish kerakmi yoki appendektomiya amaliyotini bajarish kerakmi degan masala munozarali boʻlib qolmoqda. Atipik appenditsitda esa tashxis qoʻyish murakkabroq, hatto tashxis qoʻyib appendektomiya amaliyoti boshlanganda ham bir qancha qiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin. Atipik appenditsitda oʻz vaqtida tashxis qoʻyilib, appendektomiya amaliyoti bajarilgan bemorlar ham 2-4 hafta ichida tuzalib ketishlari mumkin. Agar appenditsit asoratlari rivojlanmasa, bu kasallikning oʻlim koʻrsatkichi ancha past natijalarni qayd etadi[98].

Appendikulyar infiltrat deb nomlanuvchi yana bir holat uchrab turadi. Bu yalligʻlanish paytida appendiks erta olib tashlanmasa charvi va ichaklar unga yopishib, paypaslanadigan boʻlak hosil qilishidir. Bu davrda operatsiya qilish xavfli hisoblanadi. Shu sababli konservativ davo choralari olib boriladi va 3 oydan soʻng rejali ravishda appendiks oʻsimtasi olib tashlanadi[99].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „appendicitis“. Medical Dictionary. Merriam-Webster. 2013-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ „appendicitis“. Medical Dictionary. Merriam-Webster. 2013-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 "Appendicitis". Emergency Medicine Clinics of North America 14 (4): 653–71. November 1996. doi:10.1016/s0733-8627(05)70273-x. ISSN 0733-8627. PMID 8921763. https://archive.org/details/sim_emergency-medicine-clinics-of-north-america_1996-11_14_4/page/653. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 "Clinical practice. Suspected appendicitis". The New England Journal of Medicine 348 (3): 236–42. January 2003. doi:10.1056/nejmcp013351. PMID 12529465. Archived from the original on 2017-09-22. https://web.archive.org/web/20170922005733/http://faculty.vet.upenn.edu/gastro/documents/NEJMappendicitis.pdf. Qaraldi: 2017-11-01. Appenditsit]]
  5. ↑ 5,0 5,1 Hobler, K. (Spring 1998). "Acute and Suppurative Appendicitis: Disease Duration and its Implications for Quality Improvement". Permanente Medical Journal 2 (2). Archived from the original on 2021-03-06. https://web.archive.org/web/20210306021312/https://www.thepermanentejournal.org/files/Spring1998/appendicitis.pdf. Qaraldi: 2022-09-01. Appenditsit]]
  6. ↑ Ferri, Fred F.. Ferri's differential diagnosis : a practical guide to the differential diagnosis of symptoms, signs, and clinical disorders, 2nd, Philadelphia, PA: Elsevier/Mosby, 2010 — Chapter A-bet. ISBN 978-0323076999. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Harrison's principles of internal medicine., 18th Longo: , New York: McGraw-Hill, 2012 — Chapter 300-bet. ISBN 978-0-07174889-6. Qaraldi: 2014-yil 6-noyabr. 
  8. ↑ 8,0 8,1 "Safety and efficacy of antibiotics compared with appendicectomy for treatment of uncomplicated acute appendicitis: meta-analysis of randomised controlled trials". BMJ 344: e2156. April 2012. doi:10.1136/bmj.e2156. PMID 22491789. PMC 3320713. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3320713. 
  9. ↑ 9,0 9,1 GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators (October 2016). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". Lancet 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMID 27733282. PMC 5055577. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5055577. 
  10. ↑ Hobler, K. (Spring 1998). "Acute and Suppurative Appendicitis: Disease Duration and its Implications for Quality Improvement". Permanente Medical Journal 2 (2). Archived from the original on 2021-03-06. https://web.archive.org/web/20210306021312/https://www.thepermanentejournal.org/files/Spring1998/appendicitis.pdf. Qaraldi: 2022-09-01. Appenditsit]]
  11. ↑ "Obstruction of appendix vermiformis causing acute appendicitis. An experimental study in the rabbit". Acta Chirurgica Scandinavica 148 (1): 63–72. 1982. PMID 7136413. 
  12. ↑ Harrison's principles of internal medicine., 18th Longo: , New York: McGraw-Hill, 2012 — Chapter 300-bet. ISBN 978-0-07174889-6. Qaraldi: 2014-yil 6-noyabr. 
  13. ↑ Emergency medicine : a comprehensive study guide, 7th Tintinalli: , New York: McGraw-Hill, 2011 — Chapter 84-bet. ISBN 978-0-07-174467-6. Qaraldi: 2014-yil 6-noyabr. 
  14. ↑ Schwartz's principles of surgery, 9th, New York: McGraw-Hill, Medical Pub. Division, 2010 — Chapter 30-bet. ISBN 978-0-07-1547703. 
  15. ↑ "Trends in Rates of Perforated Appendix, 2001–2010". Healthcare Cost and Utilization Project (HCUP) Statistical Brief #159 (Rockville, MD: Agency for Healthcare Research and Quality). July 2013. PMID 24199256. Archived from the original on 2016-10-20. https://web.archive.org/web/20161020110746/http://www.hcup-us.ahrq.gov/reports/statbriefs/sb159.pdf. 
  16. ↑ Emergency medicine : a comprehensive study guide, 7th Tintinalli: , New York: McGraw-Hill, 2011 — Chapter 84-bet. ISBN 978-0-07-174467-6. Qaraldi: 2014-yil 6-noyabr. 
  17. ↑ "Diagnosing appendicitis: evidence-based review of the diagnostic approach in 2014". The Western Journal of Emergency Medicine 15 (7): 859–71. November 2014. doi:10.5811/westjem.2014.9.21568. PMID 25493136. PMC 4251237. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4251237. 
  18. ↑ Emergency medicine : a comprehensive study guide, 7th Tintinalli: , New York: McGraw-Hill, 2011 — Chapter 84-bet. ISBN 978-0-07-174467-6. Qaraldi: 2014-yil 6-noyabr. 
  19. ↑ Javanmard-Emamghissi, Hannah (2021). "Antibiotics as first-line alternative to appendicectomy in adult appendicitis: 90-day follow-up from a prospective, multicentre cohort study". The British Journal of Surgery 108 (11): 1351–1359. doi:10.1093/bjs/znab287. PMID 34476484. PMC 8499866. https://academic.oup.com/bjs/advance-article/doi/10.1093/bjs/znab287/6363089?searchresult=1. Qaraldi: 8 September 2021. Appenditsit]]
  20. ↑ "Safety and efficacy of antibiotics compared with appendicectomy for treatment of uncomplicated acute appendicitis: meta-analysis of randomised controlled trials". BMJ 344: e2156. April 2012. doi:10.1136/bmj.e2156. PMID 22491789. PMC 3320713. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3320713. 
  21. ↑ GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators (October 2016). "Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". Lancet 388 (10053): 1459–1544. doi:10.1016/s0140-6736(16)31012-1. PMID 27733281. PMC 5388903. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5388903. 
  22. ↑ "Surgery for appendicitis: is it necessary?". Surgical Infections 9 (4): 481–8. August 2008. doi:10.1089/sur.2007.079. PMID 18687030. 
  23. ↑ Меньщикова Т. С. „Грозит ли животным аппендицит?“. vokrugsveta.. Шкулёв Медиа Холдинг. Qaraldi: 11-sentabr 2022-yil.
  24. ↑ "Significance of the obstructive factor in the genesis of acute appendicitis". Archives of Surgery 34 (3): 496–526. 1937. doi:10.1001/archsurg.1937.01190090121006. 
  25. ↑ "Obstruction of appendix vermiformis causing acute appendicitis. An experimental study in the rabbit". Acta Chirurgica Scandinavica 148 (1): 63–72. 1982. PMID 7136413. 
  26. ↑ Schwartz's principles of surgery, 9th, New York: McGraw-Hill, Medical Pub. Division, 2010 — Chapter 30-bet. ISBN 978-0-07-1547703. 
  27. ↑ Arredondo Montero, Javier; Bronte Anaut, Mónica (2022-01-06). "Acute appendicitis and Enterobius Vermicularis: A rare association?". Annales De Pathologie: S0242–6498(21)00255–8. doi:10.1016/j.annpat.2021.11.003. ISSN 0242-6498. PMID 35000777. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35000777. 
  28. ↑ Hollerman, J.; Bernstein, MA; Kottamasu, SR; Sirr, SA (1988). "Acute recurrent appendicitis with appendicolith". The American Journal of Emergency Medicine 6 (6): 614–617. doi:10.1016/0735-6757(88)90105-2. PMID 3052484. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-emergency-medicine_1988-11_6_6/page/614. 
  29. ↑ "An unusual localization of trichobezoar in the appendix". The Turkish Journal of Gastroenterology 22 (3): 357–8. June 2011. doi:10.4318/tjg.2011.0232. PMID 21805435. 
  30. ↑ "The prevalence of appendiceal fecaliths in patients with and without appendicitis. A comparative study from Canada and South Africa". Annals of Surgery 202 (1): 80–2. July 1985. doi:10.1097/00000658-198507000-00013. PMID 2990360. PMC 1250841. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1250841. 
  31. ↑ "Origin of acute appendicitis: fecal retention in colonic reservoirs: a case control study". Surgical Infections 8 (1): 55–62. February 2007. doi:10.1089/sur.2005.04250. PMID 17381397. 
  32. ↑ "The aetiology of appendicitis". The British Journal of Surgery 58 (9): 695–9. September 1971. doi:10.1002/bjs.1800580916. PMID 4937032. PMC 1598350. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1598350. 
  33. ↑ "Diverticular disease in urban Africans in South Africa". Digestion 24 (1): 42–6. 1982. doi:10.1159/000198773. PMID 6813167. 
  34. ↑ „WHO Disease and injury country estimates“. World Health Organization (2009). 2020-yil 11-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 11-noyabr.
  35. ↑ "Acute appendicitis". British Journal of Hospital Medicine 73 (3): C46-8. March 2012. doi:10.12968/hmed.2012.73.sup3.C46. PMID 22411604. 
  36. ↑ GBD 2013 Mortality Causes of Death Collaborators (January 2015). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet 385 (9963): 117–71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMID 25530442. PMC 4340604. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4340604. 
  37. ↑ Fasen, Geoffrey; Schirmer, Bruce; Hedrick, Traci L. (2019-01-01), Yeo, Charles J. (muh.), „Chapter 164 - Appendix“, Shackelford's Surgery of the Alimentary Tract, 2 Volume Set (Eighth Edition) (inglizcha), Philadelphia: Elsevier, 1951–1958-bet, doi:10.1016/b978-0-323-40232-3.00164-3, ISBN 978-0-323-40232-3, qaraldi: 2020-12-15
  38. ↑ Noel, Richard J. (2018-01-01), Kliegman, Robert M.; Lye, Patricia S.; Bordini, Brett J.; Toth, Heather (muh.), „12 - Vomiting and Regurgitation“, Nelson Pediatric Symptom-Based Diagnosis (inglizcha), Elsevier, 204–234.e1-bet, doi:10.1016/b978-0-323-39956-2.00012-1, ISBN 978-0-323-39956-2, qaraldi: 2020-12-15
  39. ↑ „Peritonitis - National Library of Medicine“. PubMed Health. 2016-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 22-dekabr.
  40. ↑ 40,0 40,1 Wolfson, Allan B.. Harwood-Nuss' Clinical Practice of Emergency Medicine (en). Wolters Kluwer Health, 27 October 2014 — 5810-bet. ISBN 9781469889481. Qaraldi: 2016-yil 15-iyun. „Physical signs classically associated with acute appendicitis include Rovsing sign, psoas sign, and obturator sign.“ 
  41. ↑ 41,0 41,1 Sachdeva, Anupam. Advances in Pediatrics. JP Medical, 31 August 2012 — 1432-bet. ISBN 9789350257777. 
  42. ↑ Kadim, Abbas Abdul Mahdi (1 April 2016). "Surgical and Clinical Review of Acute Appendicitis". International Journal of Multidisciplinary and Current Research 4. ISSN 2321-3124. http://ijmcr.com/wp-content/uploads/2016/04/Paper15280-287.pdf. "Massouh sign characterized by increased abdominal pain with coughing. It may be an indicator of appendicitis. A positive Massouh sign is a grimace of the person being examined upon a right sided (and not left) sweep (40)." 
  43. ↑ Rovsing, N.T. (1907). "Indirektes Hervorrufen des typischen Schmerzes an McBurney's Punkt. Ein Beitrag zur diagnostik der Appendicitis und Typhlitis" (de). Zentralblatt für Chirurgie (Leipzig) 34: 1257–1259. 
  44. ↑ Dunster, Edward Swift. International Record of Medicine and General Practice Clinics (en). New York Medical Journal, 1922 — 663-bet. 
  45. ↑ Small, V. Surgical emergencies, 2nd Dolan: , Elsevier, 2008. 
  46. ↑ Virgilio, Christian de. Surgery (en). Springer, 10 January 2015 — 215-bet. ISBN 9781493917266. 
  47. ↑ Gregory. „Appendicitis“. CDEM Self Study Modules. Clerkship Directors in Emergency Medicine (2010). 2013-yil 30-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  48. ↑ Arredondo Montero, Javier; Bardají Pascual, Carlos; Bronte Anaut, Mónica; López-Andrés, Natalia; Antona, Giuseppa; Martín-Calvo, Nerea (February 2022). "Diagnostic performance of serum interleukin-6 in pediatric acute appendicitis: a systematic review". World journal of pediatrics: WJP 18 (2): 91–99. doi:10.1007/s12519-021-00488-z. ISSN 1867-0687. PMID 34978051. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34978051. 
  49. ↑ Arredondo Montero, Javier; Bardají Pascual, Carlos; Antona, Giuseppa; Bronte Anaut, Mónica; López-Andrés, Natalia; Martín-Calvo, Nerea (2022-05-28). "Diagnostic performance of calprotectin and APPY-1 test in pediatric acute appendicitis: a systematic review and a meta-analysis". European Journal of Trauma and Emergency Surgery: Official Publication of the European Trauma Society. doi:10.1007/s00068-022-02000-2. ISSN 1863-9941. PMID 35633377. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35633377. 
  50. ↑ Arredondo Montero, Javier; Antona, Giuseppa; Bardají Pascual, Carlos; Bronte Anaut, Mónica; Ros Briones, Raquel; Fernández-Celis, Amaya; Rivero Marcotegui, Adriana; López-Andrés, Natalia et al. (2022-08-16). "Serum neutrophil gelatinase-associated lipocalin (NGAL) as a diagnostic tool in pediatric acute appendicitis: a prospective validation study". Pediatric Surgery International. doi:10.1007/s00383-022-05197-w. ISSN 1437-9813. PMID 35972539. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35972539. 
  51. ↑ Gregory. „Appendicitis“. CDEM Self Study Modules. Clerkship Directors in Emergency Medicine (2010). 2013-yil 30-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  52. ↑ "Does this child have appendicitis?". JAMA 298 (4): 438–51. July 2007. doi:10.1001/jama.298.4.438. PMID 17652298. PMC 2703737. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2703737. 
  53. ↑ American College of Radiology, „Five Things Physicians and Patients Should Question“ (PDF), Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation, American College of Radiology, April 16, 2012da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: August 17, 2012
  54. ↑ "Effectiveness of a staged US and CT protocol for the diagnosis of pediatric appendicitis: reducing radiation exposure in the age of ALARA". Radiology 259 (1): 231–9. April 2011. doi:10.1148/radiol.10100984. PMID 21324843. https://archive.org/details/sim_radiology_2011-04_259_1/page/231. 
  55. ↑ "Acute appendicitis in young children: cost-effectiveness of US versus CT in diagnosis--a Markov decision analytic model". Radiology 250 (2): 378–86. February 2009. doi:10.1148/radiol.2502080100. PMID 19098225. https://archive.org/details/sim_radiology_2009-02_250_2/page/378. 
  56. ↑ "Systematic review: computed tomography and ultrasonography to detect acute appendicitis in adults and adolescents". Annals of Internal Medicine 141 (7): 537–46. October 2004. doi:10.7326/0003-4819-141-7-200410050-00011. PMID 15466771. 
  57. ↑ 57,0 57,1 "Ultrasound of paediatric appendicitis and its secondary sonographic signs: providing a more meaningful finding". Journal of Medical Radiation Sciences 63 (1): 59–66. March 2016. doi:10.1002/jmrs.154. PMID 27087976. PMC 4775827. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4775827. 
  58. ↑ "Sonographic diagnosis of acute appendicitis in children: a 3-year retrospective". Sonography 3 (3): 87–94. June 2016. doi:10.1002/sono.12068. Archived from the original on 2021-04-13. https://web.archive.org/web/20210413190837/https://eprints.qut.edu.au/96404/3/96404.pdf. Qaraldi: 2022-09-01. Appenditsit]]
  59. ↑ Lee, Sun Hwa; Yun, Seong Jong (April 2019). "Diagnostic performance of emergency physician-performed point-of-care ultrasonography for acute appendicitis: A meta-analysis". The American Journal of Emergency Medicine 37 (4): 696–705. doi:10.1016/j.ajem.2018.07.025. PMID 30017693. 
  60. ↑ 60,0 60,1 „UOTW #45 - Ultrasound of the Week“. Ultrasound of the Week (2015-yil 25-aprel). 2017-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  61. ↑ Rud, Bo; Vejborg, Thomas S.; Rappeport, Eli D.; Reitsma, Johannes B.; Wille-Jørgensen, Peer (19 November 2019). "Computed tomography for diagnosis of acute appendicitis in adults". The Cochrane Database of Systematic Reviews 2019 (11). doi:10.1002/14651858.CD009977.pub2. ISSN 1469-493X. PMID 31743429. PMC 6953397. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6953397. 
  62. ↑ "Increasing utilization of abdominal CT in the Emergency Department of a secondary care center: does it produce better outcomes in caring for pediatric surgical patients?". Annals of Surgical Treatment and Research 87 (5): 239–44. November 2014. doi:10.4174/astr.2014.87.5.239. PMID 25368849. PMC 4217253. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4217253. 
  63. ↑ "Gastrointestinal imaging-practical magnetic resonance imaging approach". World Journal of Radiology 6 (8): 544–66. August 2014. doi:10.4329/wjr.v6.i8.544. PMID 25170393. PMC 4147436. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4147436. 
  64. ↑ 64,0 64,1 "US or CT for Diagnosis of Appendicitis in Children and Adults? A Meta-Analysis". Radiology 241 (1): 83–94. October 2006. doi:10.1148/radiol.2411050913. PMID 16928974. https://archive.org/details/sim_radiology_2006-10_241_1/page/83. 
  65. ↑ "Magnetic resonance imaging of acute appendicitis in pregnancy: a 5-year multi-institutional study". American Journal of Obstetrics and Gynecology 213 (5): 693.e1–6. November 2015. doi:10.1016/j.ajog.2015.07.026. PMID 26215327. 
  66. ↑ "Plain abdominal radiography in clinically suspected appendicitis: diagnostic yield, resource use, and comparison with CT". The American Journal of Emergency Medicine 17 (4): 325–8. July 1999. doi:10.1016/S0735-6757(99)90077-3. PMID 10452424. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-emergency-medicine_1999-07_17_4/page/325. 
  67. ↑ "Plain abdominal radiography as a routine procedure for acute abdominal pain of the right lower quadrant: prospective evaluation". World Journal of Surgery 23 (3): 262–4. March 1999. doi:10.1007/pl00013181. PMID 9933697. https://archive.org/details/sim_world-journal-of-surgery_1999-03_23_3/page/262. 
  68. ↑ Gregory. „Appendicitis“. CDEM Self Study Modules. Clerkship Directors in Emergency Medicine (2010). 2013-yil 30-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  69. ↑ 69,0 69,1 "Does this child have appendicitis? A systematic review of clinical prediction rules for children with acute abdominal pain". Journal of Clinical Epidemiology 66 (1): 95–104. January 2013. doi:10.1016/j.jclinepi.2012.09.004. PMID 23177898. 
  70. ↑ Abd Al-Fatah, Mohamed (2017). "Importance of histopathological evaluation of appendectomy specimens". Al-Azhar Assiut Medical Journal 15 (2): 97. doi:10.4103/AZMJ.AZMJ_19_17. ISSN 1687-1693. 
  71. ↑ Lee, Won-Suk; Choi, Sang Tae; Lee, Jung Nam; Kim, Keon Kug; Park, Yeon Ho; Baek, Jeong Heum (2011). "A retrospective clinicopathological analysis of appendiceal tumors from 3,744 appendectomies: a single-institution study". International Journal of Colorectal Disease 26 (5): 617–621. doi:10.1007/s00384-010-1124-1. ISSN 0179-1958. PMID 21234578. 
  72. ↑ "Periappendicitis is a significant clinical finding". American Journal of Surgery 159 (6): 564–8. June 1990. doi:10.1016/S0002-9610(06)80067-X. PMID 2349982. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-surgery_1990-06_159_6/page/564. 
  73. ↑ Carr, Norman J. (2000). "The pathology of acute appendicitis". Annals of Diagnostic Pathology 4 (1): 46–58. doi:10.1016/S1092-9134(00)90011-X. ISSN 1092-9134. PMID 10684382. 
  74. ↑ „Pelvic inflammatory disease (PID) Symptoms; Diseases and Conditions“. Mayo Clinic. 2015-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 23-aprel.
  75. ↑ "Swine influenza (H1N1) and acute appendicitis". Heart & Lung 39 (6): 544–6. July 2010. doi:10.1016/j.hrtlng.2010.04.004. PMID 20633930. 
  76. ↑ Yersinia enterocolitica infection in diarrheal patients, August 2008 — 741–52-bet. DOI:10.1007/s10096-008-0562-y. ISBN 978-0-9600805-6-4. 
  77. ↑ „appendicitis“. health n surgery (2020-yil 15-iyun). 2020-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  78. ↑ Javanmard-Emamghissi, Hannah (2021). "Antibiotics as first-line alternative to appendicectomy in adult appendicitis: 90-day follow-up from a prospective, multicentre cohort study". The British Journal of Surgery 108 (11): 1351–1359. doi:10.1093/bjs/znab287. PMID 34476484. PMC 8499866. https://academic.oup.com/bjs/advance-article/doi/10.1093/bjs/znab287/6363089?searchresult=1. Qaraldi: 8 September 2021. Appenditsit]]
  79. ↑ "Meta-analysis of antibiotics versus appendicectomy for non-perforated acute appendicitis". The British Journal of Surgery 103 (6): 656–667. May 2016. doi:10.1002/bjs.10147. PMID 26990957. PMC 5069642. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5069642. 
  80. ↑ "Antibiotics Versus Surgical Therapy for Uncomplicated Appendicitis: Systematic Review and Meta-analysis of Controlled Trials (PROSPERO 2015: CRD42015016882)". Annals of Surgery 265 (5): 889–900. May 2017. doi:10.1097/SLA.0000000000002039. PMID 27759621. 
  81. ↑ "Comparison of Antibiotic Therapy and Appendectomy for Acute Uncomplicated Appendicitis in Children: A Meta-analysis". JAMA Pediatrics 171 (5): 426–434. May 2017. doi:10.1001/jamapediatrics.2017.0057. PMID 28346589. PMC 5470362. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5470362. 
  82. ↑ "Antibiotics versus placebo for prevention of postoperative infection after appendicectomy". The Cochrane Database of Systematic Reviews 2009 (3): CD001439. July 2005. doi:10.1002/14651858.CD001439.pub2. PMID 16034862. PMC 8407323. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8407323. 
  83. ↑ 83,0 83,1 "Analgesia for children with acute abdominal pain and diagnostic accuracy". Archives of Disease in Childhood 93 (11): 995–7. November 2008. doi:10.1136/adc.2008.137174. PMID 18305071. Archived from the original on 2013-05-17. https://web.archive.org/web/20130517121005/http://www.bestbets.org/bets/bet.php?id=1404. 
  84. ↑ "Laparoscopic versus open surgery for suspected appendicitis". The Cochrane Database of Systematic Reviews 2018 (11): CD001546. November 2018. doi:10.1002/14651858.CD001546.pub4. PMID 30484855. PMC 6517145. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6517145. 
  85. ↑ "Appendicitis near its centenary". Annals of Surgery 200 (5): 567–75. November 1984. doi:10.1097/00000658-198411000-00002. PMID 6385879. PMC 1250537. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1250537. 
  86. ↑ „Appendicitis“. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. U.S. Department of Health and Human Services. 2010-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 1-fevral.
  87. ↑ "Abdominal drainage to prevent intra-peritoneal abscess after appendectomy for complicated appendicitis". The Cochrane Database of Systematic Reviews 2021 (8): CD010168. August 2021. doi:10.1002/14651858.CD010168.pub4. PMID 34402522. PMC 8407456. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8407456. 
  88. ↑ "Endoscopic appendectomy". Endoscopy 15 (2): 59–64. March 1983. doi:10.1055/s-2007-1021466. PMID 6221925. https://archive.org/details/sim_endoscopy_1983-03_15_2/page/59. 
  89. ↑ "CT predictors of failed laparoscopic appendectomy". Radiology 229 (2): 415–20. November 2003. doi:10.1148/radiol.2292020825. PMID 14595145. https://archive.org/details/sim_radiology_2003-11_229_2/page/415. 
  90. ↑ „Metronidazole“. The American Society of Health-System Pharmacists. 2015-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 31-iyul.
  91. ↑ "Appendicitis". Encyclopedia of Surgery. Archived from the original on 2010-02-09. https://web.archive.org/web/20100209031325/http://www.surgeryencyclopedia.com/A-Ce/Appendectomy.html. Qaraldi: 2010-02-01. 
  92. ↑ „'Emergency' appendix surgery can wait: MDs“. CBC News (2010-yil 21-sentyabr). 2016-yil 30-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  93. ↑ "Effect of delay to operation on outcomes in adults with acute appendicitis". Archives of Surgery 145 (9): 886–92. September 2010. doi:10.1001/archsurg.2010.184. PMID 20855760. "Delay of appendectomy for acute appendicitis in adults does not appear to adversely affect 30-day outcomes." 
  94. ↑ Appendicitis surgery, removal and reco very Retrieved on 2010-02-01 (Wayback Machine saytida January 11, 2010, sanasida arxivlangan)
  95. ↑ "Trends in Rates of Perforated Appendix, 2001–2010". Healthcare Cost and Utilization Project (HCUP) Statistical Brief #159 (Rockville, MD: Agency for Healthcare Research and Quality). July 2013. PMID 24199256. Archived from the original on 2016-10-20. https://web.archive.org/web/20161020110746/http://www.hcup-us.ahrq.gov/reports/statbriefs/sb159.pdf. 
  96. ↑ Appendicitis: Causes, Symptoms, Prevention & Diet, indushealthplus/https://www.indushealthplus.com/appendicitis-causes-symptoms-prevention.html
  97. ↑ How Long Does It Take to Recover from An Appendectomy?/https://www.medicinenet.com/appendectomy_recovery_complications_prognosis/article.htm
  98. ↑ Reducing the mortality of perforated appendicitis: A study of one hundred cases/https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0002961040906456
  99. ↑ What to consider an appendicular infiltrate and the choice of procedure/https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7423806/


Havolalar

tahrir
 
 Vikiomborda Appenditsit
haqida turkum mavjud 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Appenditsit&oldid=5189292" dan olindi