Vikipediya

Xolesistit

(Xoletsistitdan yoʻnaltirildi)

Xoletsistit — bu oʻt pufagining yalligʻlanishi. Simptomlari orasida qorinni oʻng yuqori sohasida ogʻriqlar, oʻng yelkadagi ogʻriqlar, koʻngil aynishi, qusish va vaqti-vaqti bilan isitma bor[2]. Koʻpincha oʻt pufagi xurujlari oʻtkir xoletsistitdan oldin sodir boʻladi[2]. Ogʻriq xoletsistitda odatdagi oʻt pufagi xurujiga qaraganda uzoqroq davom etadi[2]. Oʻtkir xoletsistitning asoratlari orasida oʻt pufagidagi tosh pankreatit, umumiy oʻt yoʻllarida toshlar yoki umumiy oʻt yoʻllarining yalligʻlanishi kiradi[2].

Xoletsistit
Davomiyligi Qisqa muddatli yoki uzoq muddatli[1]
Sabablari oʻt pufagidagi toshlar, og'ir kasallik[2][3]
Xavf omillari Kombinatsiyalangan og'iz kontratseptiv tabletkalari
Davolash Oʻt pufagini olib tashlash operatsiyasi, oʻt pufagini drenajlash[4][5]

Oʻtkir xoletsistitning 90% dan koʻprogʻi oʻt pufagidagi tosh bilan kista kanalining tiqilib qolishi natijasida yuzaga keladi[2]. Oʻt pufagida tosh paydo boʻlishining xavf omillari orasida homiladorlikda ichilgan tabletkalari, homiladorlik, nasliy oʻt pufagida tosh kasalligi boʻlganda, semirish, diabet, jigar kasalligi yoki tez vazn yoʻqotish kiradi[6]. Oʻtkir xoletsistit vaskulit yoki kimyoterapiya natijasida yoki jiddiy travma yoki kuyishdan tiklanish paytida yuzaga keladi[7]. Simptomlar va laboratoriya tekshiruvlari asosida xoletsistitga shubha qilish mumkin[4]. Tashxisni tasdiqlash uchun qorin boʻshligʻini ultratovush tekshiruvi qoʻllanadi[4]. Rivojlangan mamlakatlardagi kattalarning 10-15 foizida oʻt pufagida toshlar borligi aniqlangan[4]. Ayollarda toshlar erkaklarnikiga qaraganda tez-tez uchraydi va ular 40 yoshdan keyin paydo boʻla boshlaydi. Baʼzi etnik guruhlar koʻproq taʼsir qiladi; masalan, Amerika hindularining 48 foizida oʻt pufagida tosh bor. Toshli barcha odamlarning 1-4 foizida har yili oʻt pufagi ogʻrigʻi bor[4]. Agar davolanmasa, jigar ogʻriqlari bilan ogʻrigan odamlarning taxminan 20% oʻtkir xoletsistit rivojlanadi[4]. Oʻt pufagi olib tashlanganidan keyin natijalar odatda yaxshi boʻladi[6]. Davolash kechiktirilsa surunkali xoletsistit paydo boʻlishi mumkin[1]. Bu soʻz yunoncha, xoletsis — „oʻt pufagi“ va -itis „yalligʻlanish“ degan maʼnoni anglatadi[8].

Belgilari va simptomlari

tahrir
 
Oʻt pufagining joylashishi

Oʻt pufagida tosh boʻlgan koʻpchilik odamlarda alomatlar boʻlmaydi. Biroq, oʻt pufagidagi tosh vaqtincha oʻt pufagi nayida joylashganida, ular safro sanchigʻini boshdan kechiradilar[2]. Biliar kolik (jigar ogʻrigʻi) — oʻng yuqori kvadrat yoki epigastral sohada qorin ogʻrigʻi yogʻli ovqatlarni isteʼmol qilgandan keyin paydo boʻladi va koʻngil aynishi va qayt qilishga olib keladi[9]. Xoletsistit bilan ogʻrigan odamlarda koʻpincha xoletsistit rivojlanishidan oldin jigar ogʻrigʻi belgilari mavjud. Xoletsistitda ogʻriq kuchli va doimiy boʻladi. Koʻngil aynishi tez-tez uchraydi va qusish xoletsistit bilan ogʻrigan odamlarning 75% da uchraydi[10]. Qorin ogʻrigʻidan tashqari, oʻng elka ogʻrigʻi ham boʻlishi mumkin[9].

Asoratlari

tahrir

Erta aniqlanmasa yoki toʻgʻri davolanmasa, xoletsistitdan bir qator asoratlar paydo boʻladi.. Asoratlari belgilari orasida yuqori isitma va sariqlik mavjud, yana asoratlariga quyidagilardan iborat[9]:

  • Gangrena
  • Oʻt pufagining yorilishi
  • Empiema
  • Fistula hosil boʻlishi va oʻt pufagida tosh paydo boʻlishi
  • Rokitanskiy-Aschoff sinuslari

Sabablari

tahrir

Xoletsistit oʻt pufagi yalligʻlanganda paydo boʻladi[9]. Oʻt pufagidagi toshlar oʻt pufagi yalligʻlanishining eng koʻp uchraydigan sababi, ammo u oʻsimta tiqilib qolishi yoki oʻt yoʻllarining chandiqlari tufayli ham paydo boʻlishi mumkin[9][11]. Xoletsistit uchun eng katta xavf omili oʻt pufagidagi toshlar[11]. Oʻt pufagidagi toshlar uchun xavf omillari orasida ayol jinsi, oʻsib borayotgan yosh, homiladorlik, ogʻiz kontratseptivlar, semizlik, etnik kelib chiqishi Shimoliy Amerika mahalliy aholisi, tez vazn yoʻqotish kiradi[9].

Mexanizm

tahrir

Oʻt pufagidagi tosh bilan oʻt yoʻlining berkilishi oʻt pufagida safro toʻplanishiga va oʻt pufagi ichidagi bosimning oshishiga olib keladi. Konsentrlangan safro, bosim va baʼzan bakterial infektsiya oʻt pufagi devorini shikastlaydi, oʻt pufagining yalligʻlanishi va shishishiga olib keladi[2]. Oʻt pufagining yalligʻlanishi va shishishi oʻt pufagining joylariga normal qon oqimini kamaytiradi, bu kislorod yetishmasligi tufayli hujayralar oʻlimiga olib kelishi mumkin[9].

Diagnostika

tahrir

Xoletsistit tashxisi laboratoriya va ultratovush tekshiruvidan tashqari anamnez qorin ogʻrigʻi, koʻngil aynishi, qusish, isitma va fizik tekshiruvlar tavsiya etiladi. Boas belgisi, yaʼni oʻng kurak ostidagi sohada ogʻriq, oʻtkir xoletsistitning alomati boʻlishi mumkin[12].

Qon testlari

tahrir

Xoletsistitga shubha qilingan odamda yalligʻlanish belgilari masalan, umumiy qon taxlili, C-reaktiv oqsil, oʻt yoʻllarining bekilishi aniqlash uchun qon testlari oʻtkaziladi[10]. Umumiy qon taxlili oq qon tanachalari miqdorining koʻpayishini koʻrsatadi (12 000-15 000 / mcL)[10]. C-reaktiv oqsil odatda koʻtariladi, ammo Qoʻshma Shtatlarda odatda oʻlchanmaydi[2], Bilirubin darajasi koʻpincha biroz koʻtariladi (1–4 mg/dL)[10]. Agar bilirubin darajasi sezilarli darajada oshsa, umumiy oʻt yoʻlini toʻsib qoʻyadigan oʻt pufagi toshlari (umumiy oʻt yoʻlidagi tosh) bor yoʻqligini tekshirish kerak[2]. Qonda aminotransferazalar koʻtariladi[9]. Ushbu laboratoriya qiymatlarining koʻtarilish darajasi oʻt pufagining yalligʻlanish darajasiga bogʻliq boʻlishi mumkin[13].

Tasvirlar

tahrir
  •  
    Qorin boʻshlig'ining ultratovush tekshiruvi oʻt pufagi atrofida toshlar, devor qalinlashishi va suyuqlikni koʻrsatadi.
  •  
    oʻt pufagidagi toshlar va oʻt yoʻllari shlaklari, lekin oʻt pufagi devori aniq qalinlashgan emas, perixoletsistik yog'da shish yoʻq, shuning uchun xoletsistit emas.
  •  
    Ultratovush tekshiruvida oʻtkir xoletsistit. Yopiq oʻq oʻt pufagi devorining qalinlashishiga ishora qiladi. Strelka oʻt pufagidagi toshlarga ishora qiladi.
  •  
    oʻt pufagi devorining qalinlashishi, katta tosh va katta oʻt pufagi bilan oʻtkir xoletsistit.
  • oʻt pufagi devorining sezilarli darajada qalinlashishi[14]
  • oʻt pufagi devorining sezilarli darajada qalinlashishi[14]

Gistopatologiya

tahrir

Operatsiyadan oldingi koʻrish va umumiy tekshiruv oʻt pufagi saratoniga shubha tugʻdirsa, gistapatologiya koʻrsatiladi[15].

  •  
    Umumiy tekshiruv oʻt pufagi karsinomasi, koʻzga koʻringan tugun bilan.
  •  
    Gistopatologiyasi Yadro pleomorfizmi aniqlangan oʻt pufagi karsinomasi.
  •  
    Eozinofil xoletsistitning gistopatologiyasi.
  •  
    Xolesterin choʻkmasining sariq chiziqlari bilan oʻt pufagi xolesterinozi umumiy tekshiruvi.
  •  
    oʻtkir gangrenoz xoletsistitning gistopatologiyasi, nekroz, neytrofillar va shilliq qavatning qisman yoʻqolishi.

Differensial diagnostika

tahrir

Koʻpgina boshqa tashxislar xoletsistitga oʻxshash belgilarga ega boʻlishi mumkin. Surunkali xoletsistitning belgilari aniq emas, uni boshqa kasalliklar bilan adashtirish mumkin[10]:

  • Teshilgan oshqozon yarasi
  • Oʻtkir pankreatit
  • Jigar absessi
  • Zotiljam
  • Miokard infarkti
  • Xoledoxolitiaz
  • Xolangit
  • Appenditsit
  • Kolit
  • Oʻtkir peptik yaraning kuchayishi
  • Amyobali jigar absessi
  • Oʻtkir ichak tutilishi
  • Buyrakdagi tosh
  • Biliar askaridoz[16]

Davolash

tahrir

Davolash oʻt pufagini laparoskopik olib tashlash bilan, iloji boʻlsa 24 soat ichida amalga oshiriladi[5][17]. Jarrohlik paytida oʻt yoʻllarini suratga olish tavsiya etiladi[5]. Antibiotiklarni muntazam ravishda qoʻllash xavfli[4]. Agar operatsiya oʻz vaqtida amalga oshirilmasa ular tavsiya etiladi[4]. Umumiy oʻt yoʻlidagi toshlar operatsiyadan oldin endoskopik retrograd xolangiopankreatografiya (ERCP) yoki jarrohlik paytida olib tashlanishi mumkin[5]. Jarrohlikdan keyin asoratlar kam uchraydi. Jarrohlikni oʻtkazib boʻlmasa bemorda oʻt pufagi drenajlanishi mumkin.

Jarrohlik

tahrir
 
Laparoskopik xoletsistektomiya paytida rentgenogramma

Oʻtkir xoletsistit bilan ogʻrigan odamlarning koʻpchiligi uchun davolash oʻt pufagini jarrohlik yoʻli bilan olib tashlash, laparoskopik xoletsistektomiya hisoblanadi[18]. Laparoskopik xoletsistektomiya qorin boʻshligʻining turli nuqtalarida joylashgan bir nechta kichik kesmalar yordamida qilinadi. Bir qator tadqiqotlar ochiq xoletsistektomiya bilan solishtirganda laparoskopik xoletsistektomiyaning ustunligini koʻrsatdi (qorinning oʻng yuqori qismida qovurgʻalar ostidagi katta kesma olish yordamida). Laparoskopik jarrohlik amaliyotidan oʻtadigan odamlar operatsiyadan keyin kamroq ogʻriqlardan shikoyat qiladi, operatsiyadan keyin kamroq uzoq muddatli asoratlar va kamroq nuqsonlar kelib chiqadi[19][20]. Bundan tashqari, laparoskopik jarrohlik jarrohlik joyi infektsiyasining past darajasi bilan bogʻliq[21].

Laparoskopik jarrohlikdan bir kun oldin oʻtkazilganda, oʻt pufagi erta olib tashlanganidan keyin, yaxshisi birinchi haftada natijalar yaxshi boʻladi[22]. Erta laparoskopik xoletsistektomiya (alomatlar bilan shifokorga tashrif buyurganidan keyin 7 kun ichida) kechiktirilgan davolanish bilan solishtirganda (6 haftadan ortiq) kasalxonada qolish muddatini qisqartirishi va shoshilinch muolajani talab qilish xavfini kamaytirishi mumkin[23]. Erta xoletsistektomiya uchun ochiq operatsiyaga oʻtishning eng keng tarqalgan sababi bu Kalot uchburchagini yashiradigan yalligʻlanishdir. Kechiktirilgan jarrohlik uchun eng asosiy sabab fibrotik yopishqoqlik ekanligi aniqlangan[23].

Boshqa

tahrir
 
Teri orqali drenaj kateterining rentgenografiyasi (sariq oʻq). Ushbu nazoratda tomizilgan radiokontrast oʻt pufagini toʻldiradi (qizil oʻq), bu yerda toʻldirish nuqsonlari oʻt toshlari hisoblanadi. Kistik yoʻl (koʻk oʻq) burama, umumiy oʻt yoʻli (yashil strelka) biroz kengaygan, ammo ochiq, ampulla Vateri (oq oʻq), lekin toʻsiqsiz. Kontrast oʻn ikki barmoqli ichakka choʻzilgan (toʻq sariq oʻqlar), oʻt yoʻllari orqali ochiq oʻtishni koʻrsatdi[24].

Ogʻriqni kamaytirish uchun tomir ichiga opioidlardan foydalanish mumkin[25].

Antibiotiklardan koʻp foydalanmasligimiz kerak[26]. Agar foydalanilsa, ular ichagimizni normal mikroflorasini kamaytiradi. Masalan, Ichak tayoqchasi (E. coli) . Bunda keng spektrli antibiotikdan masalan, piperatsillin-tazobaktam, ampitsillin-sulbaktam, tikarsillin — klavulanat (Timentin), uchinchi avlod sefalosporinlari (masalan, seftriakson), xinolon antibiotiklari (masalan, siprofloksatsin) va metronidazol kabi anaerob bakteriyalarni. Penitsillinga allergiyasi boʻlgan odamlar uchun aztreonam yoki metronidazol bilan xinolon kabilarni qoʻllasak boʻladi. 

Ogʻir yalligʻlanish, shok holatlarida yoki odamda umumiy behushlik xavfi yuqori boʻlsa (xoletsistektomiya qilish zarur), interventsion rentgenolog oʻt pufagiga teri ostiga drenaj kateterini kiritishi mumkin (teri orqali xoletsistostomiya nayi) va kuchli antibiotiklar bilan davolash mumkin va yalligʻlanish yoʻqoladi. Agar odamning ahvoli yaxshilangan boʻlsa, xoletsistektomiya talab qilinishi mumkin[27].

Epidemiologiya

tahrir

Xoletsistit butun dunyo boʻylab qorin sohasi ogʻrigʻi holatlarini 3-10 foizini tashkil qiladi[28]. 2012-yilda AQShda xoletsistit 651 829 nafar tez tibbiy yordam boʻlimiga tashrif buyurgan va 389 180 kasalxonaga yotqizilgan[29]. 2012-yilda AQShda oʻlim darajasi 100 000 kishiga 0,7 ni tashkil etdi[29]. Xoletsistit 50-69 yoshdagi odamlarda koʻp uchraydi[28].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 Feldman, Mark. Sleisenger & Fordtran's Gastrointestinal and liver disease pathophysiology, diagnosis, management, 9, [S.l.]: MD Consult, 2010 — 1065-bet. ISBN 9781437727678. 
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Strasberg, SM (26 June 2008). „Clinical practice. Acute calculous cholecystitis“. The New England Journal of Medicine. 358-jild, № 26. 2804–11-bet. doi:10.1056/nejmcp0800929. PMID 18579815.
  3. ↑ Levy, Angela D.; Mortele, Koenraad J.; Yeh, Benjamin M.. Gastrointestinal Imaging (en). Oxford University Press, 2015 — 456-bet. ISBN 9780199392148. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Ansaloni, L (2016). „2016 WSES guidelines on acute calculous cholecystitis“. World Journal of Emergency Surgery. 11-jild. 25-bet. doi:10.1186/s13017-016-0082-5. PMC 4908702. PMID 27307785.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Patel, PP; Daly, SC; Velasco, JM (18 October 2015). „Training vs practice: A tale of opposition in acute cholecystitis“. World Journal of Hepatology. 7-jild, № 23. 2470–3-bet. doi:10.4254/wjh.v7.i23.2470. PMC 4606202. PMID 26483868.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Gallstones“. NIDDK (2013-yil noyabr). 2016-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 27-iyul.
  7. ↑ „Section VIII“, Sleisenger and Fordtran's Gastrointestinal and Liver Disease: Pathophysiology, Diagnosis, Management, 10, Elsevier Health Sciences, 2015 — 1154-bet. ISBN 9781455749898. 
  8. ↑ Collins, Edwards. A Short Course in Medical Terminology. Lippincott Williams & Wilkins, 2013 — 246-bet. ISBN 9781469835785. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 Greenberger N. J., Paumgartner G (2012). Chapter 311. Diseases of the Gallbladder and Bile Ducts. In Longo D. L., Fauci A. S., Kasper D. L., Hauser S. L., Jameson J, Loscalzo J (Eds), Harrisonʼs Principles of Internal Medicine, 18e
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Friedman L. S. (2015). Liver, Biliary Tract, & Pancreas Disorders. In Papadakis M. A., McPhee S. J., Rabow M. W. (Eds), Current Medical Diagnosis & Treatment 2015
  11. ↑ 11,0 11,1 „Cholecystitis“. Mayo Clinic. Mayo Clinic (2014-yil 28-avgust). 2014-yil 25-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 13-noyabr.
  12. ↑ „Boas' sign“ (web). GPnotebook. 2007-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 21-yanvar.
  13. ↑ Vroon, D. H.. Aminotransferases. Butterworths, 1990. ISBN 9780409900774. Qaraldi: 2021-yil 27-iyun. 
  14. ↑ 14,0 14,1 „UOTW #30 - Ultrasound of the Week“. Ultrasound of the Week (2014-yil 23-dekabr). 2017-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 27-may.
  15. ↑ Talreja, Vikash; Ali, Aun; Khawaja, Rabel; Rani, Kiran; Samnani, Sunil Sadruddin; Farid, Farah Naz (2016). „Surgically Resected Gall Bladder: Is Histopathology Needed for All?“. Surgery Research and Practice. 2016-jild. 1–4-bet. doi:10.1155/2016/9319147. ISSN 2356-7759. PMC 4829732. PMID 27123469.
  16. ↑ Kuzu, MA; Oztürk, Y; Ozbek, H; Soran, A (October 1996). „Acalculous cholecystitis: ascariasis as an unusual cause“. Journal of Gastroenterology. 31-jild, № 5. 747–9-bet. doi:10.1007/bf02347629. PMID 8887047.
  17. ↑ Schuld, J; Glanemann, M (June 2015). „Acute Cholecystitis“. Viszeralmedizin. 31-jild, № 3. 163–5-bet. doi:10.1159/000431275. PMC 4569253. PMID 26468309.
  18. ↑ Strasberg SM (2008). „Acute Calculous Cholecystitis“. New England Journal of Medicine. 358-jild, № 26. 2804–2811-bet. doi:10.1056/NEJMcp0800929. PMID 18579815.
  19. ↑ Velanovich V (2000). „Laparoscopic vs open surgery: A preliminary comparison of quality-of-life outcomes“. Surgical Endoscopy. 14-jild, № 1. 16–21-bet. doi:10.1007/s004649900003. PMID 10653229.
  20. ↑ „Patients' quality of life after laparoscopic or open cholecystectomy“. Journal of Zhejiang University Science. 6B-jild, № 7. 2005. 678–681-bet. doi:10.1631/jzus.2005.B0678. PMC 1389804. PMID 15973772.
  21. ↑ „Does Using a Laparoscopic Approach to Cholecystectomy Decrease the Risk of Surgical Site Infection?“. Annals of Surgery. 237-jild, № 3. 2003. 358–362-bet. doi:10.1097/01.SLA.0000055221.50062.7A. PMC 1514308. PMID 12616119.
  22. ↑ „Population-Based Analysis of 4113 Patients with Acute Cholecystitis“. Annals of Surgery. 254-jild, № 6. 2011. 964–970-bet. doi:10.1097/SLA.0b013e318228d31c. PMID 21817893.
  23. ↑ 23,0 23,1 Gurusamy, Kurinchi Selvan; Davidson, Christopher; Gluud, Christian; Davidson, Brian R. (2013-06-30). „Early versus delayed laparoscopic cholecystectomy for people with acute cholecystitis“. The Cochrane Database of Systematic Reviews. № 6. CD005440-bet. doi:10.1002/14651858.CD005440.pub3. ISSN 1469-493X. PMID 23813477.
  24. ↑ Padilla, Rebekah M; Hulsberg, Paul C; Soule, Erik; Harmon, Taylor S; Eadie, Erik; Hood, Preston; Shabandi, Michael; Matteo, Jerry (2018). „Against the Odds: A Novel Technique to Perform Cholangiography from a Percutaneous Approach through the Cystic Duct“. Cureus. 10-jild, № 11. e3577-bet. doi:10.7759/cureus.3577. ISSN 2168-8184. PMC 6333255. PMID 30656081.
  25. ↑ „Cholecystitis“. The Lecturio Medical Concept Library. Qaraldi: 2021-yil 8-iyul.
  26. ↑ van Dijk, AH; de Reuver, PR; Tasma, TN; van Dieren, S; Hugh, TJ; Boermeester, MA (30 March 2016). „Systematic review of antibiotic treatment for acute calculous cholecystitis“. The British Journal of Surgery. 103-jild, № 7. 797–811-bet. doi:10.1002/bjs.10146. PMID 27027851.
  27. ↑ „Acute Cholangitis“. The Lecturio Medical Concept Library. Qaraldi: 2021-yil 27-iyun.
  28. ↑ 28,0 28,1 Kimura, Yasutoshi; Takada, Tadahiro; Kawarada, Yoshifumi; Nimura, Yuji; Hirata, Koichi; Sekimoto, Miho; Yoshida, Masahiro; Mayumi, Toshihiko; Wada, Keita (2016-12-12). „Definitions, pathophysiology, and epidemiology of acute cholangitis and cholecystitis: Tokyo Guidelines“. Journal of Hepato-Biliary-Pancreatic Surgery. 14-jild, № 1. 15–26-bet. doi:10.1007/s00534-006-1152-y. ISSN 0944-1166. PMC 2784509. PMID 17252293.
  29. ↑ 29,0 29,1 Peery, Anne F.; Crockett, Seth D.; Barritt, Alfred S.; Dellon, Evan S.; Eluri, Swathi; Gangarosa, Lisa M.; Jensen, Elizabeth T.; Lund, Jennifer L.; Pasricha, Sarina (2015). „Burden of Gastrointestinal, Liver, and Pancreatic Diseases in the United States“. Gastroenterology. 149-jild, № 7. 1731–1741.e3-bet. doi:10.1053/j.gastro.2015.08.045. PMC 4663148. PMID 26327134.

Havolalar

tahrir

Andoza:Gastroenterology

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xolesistit&oldid=5283471" dan olindi