Beruniy tumani

Beruniy tumani — Qoraqalpogʻiston Respublikasida 1927-yil 3-iyulda tashkil etilgan tuman (1962-yil 24-dekabrda Toʻrtkoʻl tumaniga qoʻshib yuborilgan, 1964-yil 31-dekabrda qayta tuzilgan). Beruniy tumani Oʻzbekiston Respublikasining shimoliy-gʻarbida, Amudaryoning oʻng sohilida, shimoliy-sharqda Ellikqalʼa tumani, gʻarbda Amudaryo tumani, shimoliy-gʻarbda Qoraoʻzak va Taxtakoʻpir tumanlari, janubda Xorazm viloyati joylashgan. Maydoni 3,94 ming km². Aholisi 201,2 ming kishidan oshib bormoqda (01.01.2024). Beruniy (tuman) da 1 ta shahar (Beruniy) va 11 ta ovul fuqarolari yigʻini (Beruniy, Biybozor, Doʻstlik, Navoiy, Ozod, Oltinsoy, Sarkop, Tinchlik, Shabboz, Shimom, Qizilqalʼa) bor. Markazi—Beruniy shahri.

Beruniy tumani
Берунийский район

tuman
Tegishli	Qoraqalpogʻiston Respublikasi
Tarkibida	Qoraqalpogʻiston
Maʼmuriy markazi	Beruniy (shahar)
Yirik shahari	Beruniy shahri
Hokim	Ikrom Xidirov
Rasmiy tillar	Oʻzbek. Qoraqolpoq
Aholi	201.2 ming kishi
Zichligi	51.195 kishi./km²
Millatlar tarkibi	Oʻzbek, Qozoq, Turkman, Qoraqalpoq, Rus, Koreys
Dinlar tarkibi	musulmonlar
Balandligi dengiz sathidan  Baland choʻqqisi  Oʻrtacha balandligi  Eng past joyi	478 m. (Sulton uvays togʻida Ashitov choʻqqisi) m  70-80 m. m  60 m
Vaqt mintaqasi	UTC+4
Telefon kodi	8(361)524...... 8 (361)529......
Pochta indeksi	743600, 230220
Internet domeni	.uz
Avtomobil raqami kodi	95, 99
Rasmiy sayti	https://beruniy-tumani.uz/
Xaritada

Tabiati

Beruniy tumanining shimolida Qizilqum choʻli, gʻarbida Baday toʻqayzori va Sulton Uvays togʻi bor. Yanvarning oʻrtacha temperaturasi —15°C, —20°C, iyulniki 28°C ga teng. Yiliga 100–200 mm yogʻin tushadi. Vegetatsiya davri 200—220 kun. Tuman janubidan Amudaryo oqib oʻtadi. Tumanda Oqchakoʻl, Amirobod koʻllari bor. Paxtaarna kanalining davomi boʻlgan Boʻzyop kanali mavjud. Amudaryodan Shimomyop, Qozoqyop, Beshtom, Nayman kanallari chiqarilgan. Nayman kanalidan Qattiqoqar, Sovqumyorgan ariqlari suv oladi. Tumanda Nayman—Beshtom nasos stansiyasi ishlab turibdi. Tuproqlari shoʻrxok, qumloq, boʻz tuproqdan iborat. Chiyaboʻri, boʻrsiq, qobon, quyon, toshbaqa, parrandalardan qirgʻovul va boshqalar yashaydi. Tuman hududida Badaytoʻqay davlat qoʻriqxonasi joylashgan.

Aholisi, asosan oʻzbeklar boʻlib, qoraqalpoq, qozoq, turkman, tatar, rus va boshqa millat vakillari ham yashaydi. 1 km² ga 27,5 kishi toʻgʻri keladi. Shaharliklar 50,9 ming kishi, qishloq aholisi 43,8 ming kishi (2000).

Xoʻjaligi

Beruniy (tuman) iqtisodiyoti negizini paxtachilik tashkil qiladi, shu sababli tuman sanoati ham paxta xom ashyosini qayta ishlashga ixtisoslashgan. Paxta tozalash, yogʻ zavodlari, temirbeton, gʻisht va asfalt zavodlari bor. Shuningdek, tumanda dehqonchilik, bogʻdorchilik, ipakchilik va chorvachilik ham yaxshi rivojlangan.

Tumanda 54 kichik korxona va 27 kooperativ korxona, 15 aksiyadorlik jamiyati, 47 firma, 33 xususiy korxona mavjud (2000). Bulardan eng muhimlari: paxta tozalash zavodi, „Temur“ xususiy korxonasi, „Yoggar“ aksiyadorlik jamiyati kabilar.

Beruniy (tuman) da sugʻoriladigan yerlar 31,5 ming ga, shu jumladan 15,2 ming ga yerga paxta, 0,8 ming ga yerga sabzavot, 3,0 ming ga yerga beda, 0,8 ming ga yerga makkajoʻxori, 1,0 ming ga yerga sholi ekiladi. Beruniy (tuman) da 2 jamoa xoʻjaligi, 11 dehqon fermer xoʻjaligi uyushmasi, 27 kooperativ xoʻjaligi, 200 ga yaqin fermer xoʻjaligi, 2 ijara xoʻjaligi, 1 xoʻjalik hisobidagi uchastka bor. Tuman jamoa va shaxsiy xoʻjaliklarida 46,3 ming qoramol, 41,3 ming qoʻy va echki, 163,7 ming parranda, 0,5 ming ot boqiladi (2000). Tuman transportida Toʻrtkoʻl—Nukus avtomobil yoʻli asosiy rol oʻynaydi. Amudaryoda kemada yuk tashish ham salmoqli oʻrin tutadi.

1999—2000-oʻquv yilida 57 ta umumiy taʼlim maktabida 23393 oʻquvchi, 2 ta litseyda 1330 oʻquvchi taʼlim oldi. 36 ommaviy kutubxona, 5 madaniyat uyi, 850 oʻrinli 9 kasalxona va dispanser, 57 tibbiyot punkti boʻlib, ularda 354 vrach, 1607 oʻrta maʼlumotli tibbiy xodim ishlaydi (2000). 1946-yildan (Paxtakor-eski nomi) „Xalq minbari“ tuman gazetasi chiqadi (adadi 3100). Beruniy tumanida jami 8 ta kollej mavjud boʻlib, ulardan 5 tasi shaharda, 3 tasi qishloq joyda joylashgan (2013).