Gʻaliy Adilbekov

Gʻaliy Adilbekovich Adilbekov (1908-yil 1-yanvar — 1943-yil 21-oktabr) — Sovet harbiy qoʻmondoni, Ulugʻ Vatan urushi qatnashgan tank armiyasi ofitseri, tank jangi ustasi, qozoq, gvardiya podpolkovnigi. „Stalingrad mudofaasi uchun“ medali (1943), ikki marta Qizil Bayroq ordeni (1942, 1943) bilan mukofotlangan. Kiyevni ozod qilish paytida jangda halok boʻlgan.

Gʻaliy Adilbekov
qozoqcha: Ғалий Әділбекұлы Әділбеков
Tavalludi	1-yanvar 1908-yil Semipalatinsk guberniyasi Belagash volostining Qizilqum
Vafoti	21-oktyabr 1943-yil(1943-10-21) (35 yoshda) Kiyev
Fuqaroligi	SSSR
Kasbi	Harbiy
Unvoni	Gvardiya podpolkovnigi
Bolalari	Oʻgʻli – Alim Galiyevich Adilbekov, qizi – Adilbekova Roza Galiyevna, asrab olingan qizi – Ahmadiyeva Farida Shakirovna
Mukofotlari	Qizil Bayroq ordeni

Hayotisi

1908-yil 1-yanvarda Semipalatinsk guberniyasi Belagash volostining Qizilqum qishlogʻida tugʻilgan. Millati boʻyicha qozoq. Oʻrta Juzning Argʻin qabilasining Tobiqti urugʻidan.

1917-yildan keyin Gʻaliya Adilbekovichning otasi Semipalatinsk iskalasida hammol, onasi esa uy bekasi edi. Ular Semey, Bolotnaya koʻchasi, 76-uyda yashashgan. Uning onasi 1921-yilda vafot etgan. Otasi jarohat olganidan keyin u nogiron boʻlib, Aqtoʻbe qishlogʻida yangi ish topdi.

Qizil Armiya safiga qoʻshilishdan oldin Gʻaliy Adilbekovich Semipalatinsk sovun zavodida ishchi (1922-yil mart-noyabr), uysiz bola (1922-yil noyabr-dekabr), № 3 bolalar uyi oʻquvchisi (1923-yil yanvar-sentabr). 1923—1925-yillarda Orenburgdagi 3-sinf viloyat qozoq yoshlar maktabida oʻqigan.

Urushdan oldingi xizmat

Xizmat paytida u otliq va oʻquv tanklari vzvodiga, oʻquv va xususiy tank kompaniyasiga, tank bataloniga qoʻmondonlik qilgan

Gʻaliy Adilbekovich 1925-yilda Qizil Armiya safiga chaqirildi. Tez orada uni harbiy bilim yurtiga (Turkiston fronti) oʻqishga

Tashqi mediafayllar
	Galiy Adilbekuli nomidagi Olmaota harbiy-tarixiy muzeyi
	Galiy Adilbekovich Adilbekov
	Olmaota shahridagi harbiy-tarixiy muzeyi G.A. Adilbekov

yuborishadi. 1928-yilda Toshkentdagi V.I.Lenin nomidagi Birlashgan Oʻrta Osiyo harbiy bilim yurtini birinchi boʻlim bilan tugatib, 43-otliq polkiga (Oʻrta Osiyo harbiy okrugi) xizmatga kirdi.

1928—1933-yillar ushbu polkda vzvod komandiri boʻladi.1930-yilda Turkmaniston SSR Qoraqum choʻlidagi janglarda qatnashib, boshidan jarohat olgan va oʻng qoʻli singan. Davolanishdan soʻng u ishga qaytdi, 1931-yilda Leningrad oliy ofitser zirhli tank maktabida qayta tayyorlandi.

Ikkinchi jahon urushi boshlanishidan oldin u Moskvada yashagan. V.U Stalin nomidagi zirhli tanklar akademiyasida tahsil olgan va tankchilar rotasini boshqargan. Gʻ.A. Adilbekov bu akademiyani tamomlagan yagona qozoq edi.

Ulugʻ Vatan urushi

1941-yil

Ulugʻ Vatan urushi boshidanoq armiyaning faol aʼzosi,102-tank polkining tank bataloni komandiri boʻlib xizmat qilgan.Ushbu polk urushdan oldin 51-tank diviziyasi tarkibiga kirgan (urushning dastlabki oylarida u 110-tank diviziyasiga aylantirilgan) va Kursk viloyatining Dmitrievskiy tumanida joylashgan edi.

Iyul oyi boshida polk Pskov viloyatiga kirdi va 9-iyulda Vitebsk uchun jangda qatnashdi. Iyul oyining oxirida butun diviziya Smolenskka yoʻl ochish va qamaldagi qoʻshinlarni ozod qilish uchun 7-nemis tank diviziyasiga qarshi janglarda qatnashadi. Kuz kelishi bilan 110-tank diviziyasi 141 va 142-tank brigadalariga boʻlinadi. Adilbekov 141 tank brigadasida ogʻir va oʻrta tanklardan iborat 1 ta tank bataloniga qoʻmondonlik qilgan.

Urush boshida uning nomi SSSRning ikkita markaziy gazetasida-5 sentyabrda „Vechernyaya Moskva“ va 13 sentyabrda „Izvestiya“ da tilga olingan.

Vitebsk va Trubchevsk yaqinidagi janglarda u katta jasorat bilan jang qildi (keyingi yili u bu jasorati uchun birinchi mukofotini oldi). 31-avgustdan 8-sentyabrgacha Trubchevskdan 18 kilometr gʻarbda 47-chi Guderian korpusining hukmron kuchlari (300 dan ortiq tanklar) va Sovet 141-tank brigadasi va 108-tank diviziyasi (200 ga yaqin tanklar) oʻrtasida jang boʻlib oʻtdi. Natijada har besh Guderian tankidan toʻrttasi yoʻq qilindi, 16 ta aholi punkti ozod qilindi

Biroq qarshi hujum natijasida Gʻ.A.Odilbekovning tank bataloni qurshab olindi. Shunga qaramay, u jangovar topshiriqlarni bajarishda davom etdi. Dushmanning koʻplab tanklarini yoʻq qilgan batalyon dushmanning orqa qismini yoʻq qilib, qamaldan chiqdi. Germaniya hujumlarini bostirish paytida G.A. Adilbekov xizmat qilgan 141-tank brigadasining qonlari koʻp oqdi va uning qoldiqlari 121-tank brigadasiga qoʻshildi.

1941-yil oktabr oyining oxiridan 1942-yil fevraligacha mayor Gʻ.A.Adilbekov Janubi-Gʻarbiy frontning 121-tank brigadasi 121-tank polkining komandiri boʻlgan, kuzda esa qoʻmondonlik tomonidan Zamkombrigga koʻtarilgan. Oktabr oyida brigada general Ermakovning tezkor guruhi tarkibiga kirdi va dushmanning 2-tank armiyasining hujumlarini bartaraf etdi.

1942-yil

1942-yil 27-martdan mayor Gʻaliy Adilbekovich Adilbekov — 121-tank brigadasi komandirining oʻrinbosari.Uning quroldoshi I.I.Yakubovskiy (boʻlajak Marshall, ikki karra Sovet Ittifoqi Qahramoni, Varshava Shartnomasi aʼzolari birlashgan kuchlari bosh qoʻmondoni) oʻz xotiralarida shunday yozgan edi:

“Oʻsha paytdagi armiyada korpus boshida general-mayorlar M.I.Zinkovich, F.N.Rudkin kabi tajribali qoʻmondonlar turgan. Brigada, polk, batalyon komandirlari ham katta jangovar tajribaga ega edilar... Men shu komandirlardan biri haqida gapirmoqchiman. Adilbekov, podpolkovnik G.A., millati qozoq. Biz Galiy Adilbekovichni 1942-yilning yanvaridan, 121 tank brigadasida birga xizmat qilganimizdan beri bilamiz. U buyuk axloqiy va harbiy fazilatlarga ega edi: tashkilotchilik qobiliyati, irodalilik, fashistlarga qarshi kurashda qo'rqmaslik. U shuningdek, barcha askar va zobitlarni mag'lub eta oladigan eng oddiy odam edi. U 1925-yilda koʻngilli boʻlib, bolalar uyining sobiq boshpanasiz bolasi boʻlib harbiy xizmatga kelgan. Harbiy maktabni tugatgach, Qoraqum sahrosida qaroqchilar bilan janglarda qatnashdi. U jarohat olib, ishga qaytdi. Ulugʻ Vatan urushini tank bataloni komandiri sifatida boshlagan. 1942-yil fevral oyida Qizil Bayroq ordeni bilan taqdirlangan. Uning qo'mondonligi ostidagi batalyon dushmanning yigirmadan ortiq tanki va bronetexnikasini, o'nta tankga qarshi qurolini va bir qancha rotalarini yo'q qildi. Ofitser jangda xotirjamlikni yoʻqotmadi, balki qoʻl ostidagilarning gʻalabaga boʻlgan ishonchini qanday uygʻotishni oʻrgandi, ularni mardlik va yuksak jangovar ruhning shaxsiy namunasi bilan ilhomlantirdi.

Bu yerda Ivan Ignatievich 1941-yil iyul-sentyabr-oktyabr oylarida Vitebsk yaqinidagi Bryansk frontida Trubchevskiyning janglari haqida gapirdi

1942-yil may-avgust oylarida Galiy Adilbekovich Moskvada qoʻmondonlik tarkibini, soʻngra 47 tank brigadalarini malakasini oshirish kurslarida tahsil oldi (II f.).

U urushni kapitan sifatida boshlab, 1942-yilning yozida podpolkovnik unvonini oldi.

1942-yil 19-sentabrdan 21-oktabrgacha podpolkovnik Adilbekov — 47 ta xususiy tank brigadasi (II f. ) qoʻmondon. Jamoa tavsifidan:

«Brigadaning frontga yurishi chogʻida Morozovskiy stansiyasi hududida G.Adilbekovning tanklari kutilmaganda dushman bilan toʻqnashib ketdi, biroq toʻplanib, katta zarar yetkazdi....»

Ushbu epizod Stalingrad jangi davriga tegishli. Bu janglarda Gʻaliy Adilbekovich yana yaralanib, yonayotgan tankdan qutulib qoladi. U „Stalingrad mudofaasi uchun“ medali bilan taqdirlangan.Brigada komandiri Odilbekov ogʻir yaralanganidan soʻng darhol 47-brigada tarqatib yuborildi va 139-tank polkiga aylandi.

1943-yil

1942-yil oktabr oyining oxiridan 1943-yil 21-oktabrgacha u 47 ta xususiy qoʻriqchi boʻlinma tank polklarining komandiri boʻlgan. Sovet Ittifoqi Qahramoni (1943), tank armiyasi general-mayori, 9-mexanizatsiyalashgan korpus qoʻmondoni K. A. Malygin esladi:

«Podpolkovnik G.A.Adilbekovning 47-gvardiya tank polki darhol eng yaxshi bo'ldi.…»

Sumi-Priluki fronti hujumining rivojlanishi bilan 1943-yil 21-sentyabrda Gʻaliy Adilbekovichning 47 ta xususiy gvardiya tank polklari (general-leytenant PS Rybalkoning 3-gvardiya tank armiyasining ilgʻor boʻlinmalari tarkibida) Dneprni kesib oʻtdi. 23-sentabrdan beri Sovet qoʻshinlari Bukrin koʻprigini saqlab qolish va kengaytirish uchun shiddatli janglarni olib borishdi. Bukrin koʻprigi uchun olib borilgan janglar ana shunday qonli operatsiyalardan biri sifatida tarixga kirdi. Dneprning oʻng qirgʻogʻidagi bosib olingan erlarda shiddatli janglar boshlandi. 1943-yil oktyabr oyida Sovet qoʻshinlari Kiyevni ozod qilish uchun Bukrin koʻprigiga ikki marta hujum qilishdi, ammo natija boʻlmadi. 1943-yil 21-oktyabrda Dneprni kesib oʻtish va Bukrin koʻprigida Kievni ozod qilish paytida podpolkovnik Gʻ. A. Adilbekov Ukrainaning Lukovitsi qishlogʻi yaqinida tank jangida halok boʻlgan. Oʻlimi paytida u gvardiya podpolkovnigi — shaxsiy gvardiya tank polkining komandiri sifatida Oʻrta Osiyo xalqlarining yagona vakili edi.

Oila

• Turmush oʻrtogʻi — Adilbekova Menjian Ilyasovna (tugʻilgan Valieva, 9 yoshli etim), 1912-yilda tugʻilgan (Oltoy viloyati, Slavgorod tumani, Nazarovka qishlogʻi). Oʻgʻli — Alim Galiyevich Adilbekov 1938-yilda Tyumen shahrida tugʻilgan, Qirgʻiziston SSR Qishloq xoʻjaligi vazirligi boshligʻi, Qirgʻiziston SSR Davlat mehnat qoʻmitasi aʼzosi, Davlat reja qoʻmitasi mehnatni ilmiy tashkil etish respublika tarmoqlararo markazi direktori. Qozogʻiston SSR Mehnat vazirining birinchi oʻrinbosari maslahatchisi. Qizi — Adilbekova Roza Galiyevna, 1929-yilda tugʻilgan, rus tili va adabiyoti oʻqituvchisi. Asrab olingan qizi — Ahmadieva Farida Shakirovna, 1924 y.t., mehnat oʻqituvchisi.

G.A.Adilbekovni mukofotlash toʻgʻrisidagi hujjat 1942-yil 27-yanvarda.

Mukofatlari

• „Stalingrad mudofaasi uchun“ medali (1943-yil iyul)
• Qizil Bayroq ordeni (1942-yil 13-fevral)
• Qizil Bayroq ordeni (1943-yil vafotidan keyin)
• Uning ismi oʻyib yozilgan soat (1943-yil sentabr)

Tarixiy meros

Muzey - Ukraina

Gvardiya podpolkovnigi G.A.Adilbekov Ukrainaning Kiyev viloyati, Pereyaslavskiy tumani, Lukovitsi qishlogʻidagi ommaviy qabrga dafn etilgan. Maktabda Harbiy shon-shuhrat muzeyi tashkil etilib, u yerda komandir G.A.Adilbekovga oid eksponatlar saqlanadi.

Muzey - Olmaota

Afsonaviy diviziya komandirining qizi Valentina Panfilova tomonidan Olmaotadagi okrug ofitserlari uyida yaratilgan

Tashqi tasvir
	Urushdagi ommaviy qabr Galiy Adilbekovich Adilbekov gvardiya bo'linmasi podpolkovnik
	Kanevskiy tumani, Lukovitsa qishlog'idagi ommaviy qabr
	Kanevskiy tumani, Lukovitsa qishlog'idagi ommaviy qabr

muzeyda Adilbekov uchun alohida stend mavjud.

G.A.Adilbekov koʻplab janglarda ajralib turdi va oʻzining haqiqiy tank jangi ustasi ekanligini isbotladi, ammo unga Sovet Ittifoqi Qahramoni unvoni berilmadi. Qozogʻiston, Rossiya, Belarus va Ukrainada hech bir koʻcha yoki maktab uning nomi bilan atalmagan. Uning ismi maktab darsliklarida yoki qozogʻistonliklarning Ulugʻ Vatan urushidagi ishtiroki haqidagi kitoblarda uchramaydi.

Qiziqarli maʼlumotlar

G.A.Adilbekov Stalin nomidagi Qurolli Kuchlar Harbiy Akademiyasini tamomlagan yagona qozogʻistonlik edi.

G.A.Adilbekov-vafot etgan paytda gvardiya podpolkovnigi, shaxsiy gvardiya tank polki komandiri unvoni boʻyicha Oʻrta Osiyo xalqlarining yagona vakili edi.

Komandirning jangovar ishi

• 
  121-tank brigadasi qo'mondonligi, chap tomonda brigada komandirining o'rinbosari, mayor G.A.Adilbekov. 1942 yil bahori
• 
  121-tank brigadasi komandirining o'rinbosari Galiy Adilbekovich Adilbekov - o'ngdan ikkinchi
• 
  121-brigada komandirining o'rinbosari Podpolkovnik G. A. Adilbekov tank ofitserlari bilan, chapdan ikkinchi, 1942 yil yozi.
• 
  Gvardiya podpolkovnigi G. A. Adilbekov, 47-alohida tank brigadasi komandiri, o'limidan oldingi oxirgi fotosurat, 1943 yil avgust-sentyabr.

Adabiyot

Entsiklopediyalar va kataloglar

• K.A. Kalashnikov, V.I. Feskov, V.I. Golikov „Qizil Armiya 1941—1945-yillardagi gʻalabalar va magʻlubiyatlarda“ // Askeri tarixi — Tomsk: Tomsk universiteti nashriyoti, 2003. — S. 246. — 619 b. — ISBN 5-7511-1624-0.
• Denis Yuryevich Solovyov „1935—1945-yillardagi Qizil Armiyaning mexanizatsiyalashgan, zirhli, motorli miltiq, tank brigadalari komandirlari“. // Anyktamalar, Askeri / Arnayy qizmetter — 2021 T. 1. — ISBN 978-5-532-95528-8.
• Viktor Rassoxin, Sergey Rassoxin „Qondagi tanklar“ // — Burgut: „Kartush“, 2020. — 272. — 608 b. — ISBN 978-5-9708-0848-1.

Harbiy xotiralar

• „Джетпысбаев Б. «Путь солдата». — Издательство «Казахстан». Алма-Ата, 1972.“.
• „Малыгин К. А. «В центре боевого порядка». — М.: Воениздат, 1986.“.
• „Якубовский И.И. «Земля в огне». — М., Воениздат, 1975.“.
• „С. Д. Воронин, Т. Н. Горяева, Н. К. Дрезгунова «Музы в шинелях. Советская интеллигенция в годы Великой Отечественной войны. Документы, тексты, воспоминания» //Великая Отечественная война -- Российская интеллигенция / «Командир Адильбеков» / издательство= Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН) 2006 / pages=151-152 / isbn=5-8243-0675-3“.

Urush yillari xronikasi 1941-yil

• „Kechki Moskva“ (10210), 2-bet, 5.09.1941 dan „«ТАНКИСТЫ» / ГЕРОИ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОИНЫ / капитан Адильбеков“.
• Izvestiya № 217 (7593) 13.09.1941 „«Танковая атака» / Действующая армия, 12 сентября. (От спец. корр. «Известий»)“. 2022-yil 8-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.

Boshqa nashrlar

• „Yangi gazeta“ (Uchrashuvda Gʻalaba-maxsus „yangi“ loyihasi) № 26 (2313) 16.03.2015
• „«Казахстанцы в боях за свободу Украины и Молдавии, 1941-1944 гг.» / П. С. Белан. - Алма-Ата : Наука, 1984. - с. 59—60, 168 с.“.
• „Қазақ ССР Ғылым академиясының хабаршысы, 1'1985.“.
• „Kechki Bishkek“ nashriyoti „«Мой дед — командир гвардейского полка — погиб под Киевом»“. 2021-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
• „Kechki Bishkek“ „Моя история о войне: Внук Галия Адильбекова ищет внуков маршала Якубовского“.
• „Светлана Лаптева: «Он не знал страха в бою» / Издательский дом “Вечерний Бишкек”“. 2021-yil 4-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyun. Juma, 23 aprel, 2021-yil. № 15 (11720)
• Adilbekov Galiy Adilbekovich // Gʻoliblar / „Tengrinews“ axborot portali
• Gvardiya tank polki komandiri Gali Adilbekov / „Xalq qahramoni“ni qidiramiz / „Alash koʻzgusi“ Juma, 18-iyun, 2010-yil

Xat

• Marshal Yakubovskiyning maktubi — birinchi oʻrinbosari. SSSR mudofaa vaziri G.A.Adilbekova oilasi

Video

• „Podpolkovnik-tankchining nabirasi Odilbekova marshal Yoqubov va uning bir kishilik jamoasining nabirasini qidirmoqda“ / „Kechki Bishkek“ // video „ YouTube“
• „Nomaʼlum tanker, qozoq Galiy Adilbekov“ / Digital Astana // YouTube video
• „Ikkinchi dunyo qozoq ofitserlari“ / Tarixchi, professor Qaydar Aldajumanov // video
• „Ushbu qozoq tankista-asa haqida maʼlumot yashiringan“ // YouTube video
• „U 1941-yil kuzida barcha mashinalarni qutqarib, tankerlarini qafasdan olib chiqishga muvaffaq boʻldi“ / „Tariximiz — faxr“ // YouTube videosi