Vikipediya

Jungʻor—Sin urushi

Jung`or-Sin urushlari (moʻgʻ.: Зүүнгар-Чин улсын дайн , Xitoycha talaffuzi: 准噶尔之役) Jungʻor xonligining Sin sulolasi va uning moʻgʻul vassallariga qarshi oʻnlab yillar davom etgan toʻqnashuvlar turkumi edi. Janglar Ichki Osiyoning hozirgi markaziy va sharqiy Mongoliyadan hozirgi Xitoyning Tibet, Sinxay va Shinjon hududlarigacha boʻlgan keng hududlarida boʻlib oʻtdi. Sin gʻalabalari oxir-oqibatda Tashqi Moʻgʻuliston, Tibet va Shinjonning 1911-1912 yillarda sulola qulashigacha davom etgan Sin imperiyasi tarkibiga qoʻshilishi va bosib olingan hududlarda jungʻor aholisining katta qismi qirgʻin qilinishiga olib keldi .

Tarixi

tahrir
 
1636 yilda Osiyo

1368-yilda Yuan sulolasi qulagandan soʻng, Xitoyning moʻgʻul hukmdorlari Moʻgʻulistonga chekinib, Shimoliy Yuan sulolasi deb nomlandilar. Vaqt oʻtishi bilan Moʻgʻul davlati Chingizxonning turli avlodlari boshqargan bir qator xonliklarga parchalanib ketdi. Sin sulolasi ichki Chahor moʻgʻullar sardori Ligdanxonni magʻlub etib, Ichki Moʻgʻulistonni oʻziga boʻysundiradi. Sharqiy moʻgʻullar (tashqi va ichki moʻgʻullar) Chingiziylar tomonidan boshqarilgan boʻlsa, oyratlar Choros urugʻi tomonidan boshqarilgan. Botur xuntayji va Zaya Pandita boshchiligidagi jung‘or oyratlari 1640-yilda umumoyrat-mo‘g‘ul qurultoyi o‘tkazdilar, unda Sin hukmronligi ostidagi ichki mo‘g‘ullardan tashqari barcha oyrat va mo‘g‘ul qabilalari ishtirok etdi. Qurultoy muvaffaqiyatsiz yakunlandi. 1650-yillarga kelib, Jungʻoriya va Gʻarbiy Moʻgʻulistonda joylashgan Oyrat davlati boʻlgan Jungʻor xonligi mintaqadagi eng nufuzli xonlikka aylangan va koʻp hollarda Sharqiy Moʻgʻulistonning Shimoliy Yuan sulolasining davomchilari boʻlgan Xalxa moʻgʻullari bilan toʻqnash kelgan. 1670 yilda ukasi Sengge vafotidan soʻng taxtga oʻtirgan Galdan Boshugtuxon oʻz hududini hozirgi Sharqiy Qozogʻiston va hozirgi Shimoliy Qirgʻizistondan janubiy Sibirgacha kengaytirish uchun bir qator muvaffaqiyatli yurishlarni amalga oshirdi. Galdan mohir diplomatiya orqali Sinsulolasi bilan tinch-totuv munosabatlarni saqlab turdi, shu bilan birga Rossiya bilan aloqalar oʻrnatdi. Biroq 1687 yilda Galdanning ukasi Dorjijob Xalxa xoniga qoʻshinlari bilan boʻlgan toʻqnashuvda halok boʻlgach, Galdan sharqiy Moʻgʻulistonga keng koʻlamli yurish boshladi. U 1688 yilda Olgoy Nor (Olgoy koʻli) jangida bir necha xalxa qabilalarini yoʻq qildi, yigirma ming qochqinni janubga Sin hududiga quvib yubordi. [1]

Xalxa hukmdorlari magʻlub boʻlib, Xuxxotoga qochib ketishdi va Sindan yordam soʻradilar. [2] Shu bilan birga, Sin davlati shimoliy chegarasida ilgari Galdanni qoʻllab-quvvatlashga moyil boʻlgan kazaklar bilan tinchlik shartnomasini tuzdi. Nerchinsk shartnomasi Galdan va ruslar oʻrtasidagi ittifoqqa toʻsqinlik qildi va Sinni moʻgʻullarga hujum qilish uchun imkoniyat yaratib berdi. [3] Jungʻorlar tomonidan boshqariladigan birlashgan moʻgʻul davlatidan qoʻrqqqan Sin imperiyasi endi oʻzining kuchli jangovar harakatlarini Oyratlarga qaratdi. [4]

Jungarlar Afaqi Xoʻja tomonidan Chingiziy Chigʻatoylar hukmronligidagi Yorkent xonligiga bostirib kirishga taklif qilinganidan soʻng Oltishahrni bosib olish jarayonida uygʻurlar hududlarini ham zabt etib, oʻzlariga boʻysundirdilar. Jungarlar uyg‘urlarga og‘ir soliqlar solib, norozilik uyg‘otdi. [5] Bu holat qoʻzgʻolonlarga sabab boʻldi va jungʻor hukmronligiga qarshi isyon koʻtarayotgan Turfon va Kumul qoʻzgʻolonchilari sinlar bilan birga jungʻorlarga qarshi urushga kirishdi. Muhammad Aminxon boshchiligidagi Yarkent xonligi jung‘or hujumiga qarshi yordam olish uchun Sin sulolasiga ikki marta oʻlpon to‘ladi. [6]

Jungʻorlar jangda, xususan, Ulan-Butungda zamburakdan, tuyaga oʻrnatilgan miniatyura toʻplari, foydalanganlar. [7] Qurol va toʻp kabi porox qurollari Sin va Jungʻorlar tomonidan bir vaqtning oʻzida bir-biriga qarshi foydalanilgan. [8]

Birinchi Jungʻor-Sin urushi

tahrir

Birinchi Jungor-Sin urushi 1687 yildan 1697 yilgacha boʻlgan davrda Jungʻor xonligi bilan Sin sulolasi ittifoqi va Shimoliy Yuan sulolasining vorislari boʻlgan shimoliy Xalxalar oʻrtasida olib borilgan harbiy toʻqnashuvdir. Urush 1688 yilda qattiq magʻlubiyatga uchragan hamda Moʻgʻulistonda joylashgan Shimoliy Yuan sulolasiga jungʻorlarning hujumi natijasida boshlandi. Ularning hukmdorlari yigirma ming qochqin bilan birga jung‘or davlatining kuchayib borishidan qo‘rqib janubga Sin sulolasi hududlari tomon qochib ketishdi. Moʻgʻuliston ustidan nazoratni qoʻlga kiritish imkoniyati hamda kuchli, birlashgan moʻgʻul davlati, masalan, Oyratlar davlati, tashkil topishidan xavotirga tushgan Sin imperiyasi 1690-yilda jungʻorlarni boʻysundirish uchun oʻz qoʻshinini shimolga yubordi.

Sin razvedkasi Buyuk devordan shimolda joylashgan Jungʻor qoʻshinlariga hujum qilishdi. Biroq, bu qoʻshin jungʻorlarning asosiy qoʻshini ekanligi maʼlum boʻlib, ular Sin otryadini osongina yoʻq qildi. [9] Shahzoda Fuquan boshchiligidagi katta Sin qoʻshini koʻchmanchi jungʻor armiyasini tuzoqqa tushirish va tor-mor etish maqsadida Shimolga Ichki Moʻgʻulistonga yoʻl oldi. Biroq, ularning yomon ob-havo va qiyin sharoit tufayli harakati cheklangan edi. Sin qoʻshinlariga Gobi choʻlini kesib oʻtish uchun oʻn ikki kun kerak boʻldi va otlar charchab, holdan toydi. Taʼminot kamayib ketgan Sin armiyasi nihoyat 1690-yil sentabr oyida Ulan Butungda jungʻorlar bilan toʻqnash keldi. Jungʻorlar soni 5 ga 1 nisbatda boʻlsa ham, tuyalar qalqoni qurib, bir juft artilleriya bilan qoʻllab-quvvatlanayotgan Sin hujumlaridan tepaliklarga qochib ketishdi. Sin qoʻmondoni gʻalaba qozonganini daʼvo qilgan boʻsa-da, uning jungʻor qoʻshinlarini butunlay yoʻq qila olmaganligi uning vazifasidan ozod etilishi va erta nafaqaga chiqishiga olib keldi. [10] Galdan shimolda Selenga daryosidan janubda Xalxin Golgacha boʻlgan Moʻgʻuliston ustidan nazoratni ushlab qoldi. [11]

Mojaroda toʻxtalish yuzaga keldi. Xalxa hukmdorlari 1691 yilda Dolon Norda (Shangdu shahri, Yuan imperatorlarining saroyi) oʻzlarini Sin vassallari deb eʼlon qilishdi, bu Yuan sulolasining soʻnggi vorislarini rasman tugatgan siyosiy jihatdan hal qiluvchi qadam boʻldi. Bu, shuningdek, Singa Chingiziylar xonlari hududlarini egallashga imkon berdi va Xalxa qoʻshinlarini Sin armiyasi bilan birlashtirdi. [12] Kansi imperatori endi Galdanni „yoʻq qilish“ga qaror qildi. Ikki tomon oʻrtasidagi muzokaralar samara bermadi. Jungʻorlar ruslar va turli moʻgʻul knyazlari bilan ittifoq boʻlishga intildilar, ammo rad javobi oldilar. [13] Kangxi 1696 yilgi rejalashtirilgan murakkab ekspeditsiyani qoʻllab-quvvatlash uchun zarur boʻlgan mahsulotlarni tayyorlashga kirishdi. Uning tarkibiga har birida 6 shi g‘alla tashuvchi 1333 ta arava kiritildi. 1696 yilda uchta armiya shimolga qarab harakat boshladi. Fiyanggu qoʻmondonligi ostida 30 000 kishidan iborat boʻlgan va yana 10 000 kishi bilan mustahkamlanishi kerak boʻlgan qoʻshin Galdanni tuzoqqa tushirishi kerak edi. Kangxi esa 32 000 kishini, shu jumladan 235 toʻpni tuyada boshqarib bordi. 10 000 kishidan iborat uchinchi qoʻshin sharqqa qarab yoʻnaldi, biroq kelgusi harakatlarda hech qanday rol oʻynamadi. O‘lat tarqalishi natijasida katta qismi zarar koʻrib, zaiflashib qolgan jung‘or qo‘shini jiddiy qarshilik ko‘rsata olmadi. Galdan qoʻshini 1696 yil may oyida Jao Modo jangida gʻarbiy qanotga hujum qildi, ammo qisqa muddatda — jiddiy magʻlubiyatga uchradi. Artilleriya qoʻllovidan mahrum boʻlgan jungʻor qoʻshini xitoylarning mushket va toʻplardan oʻq uzishidan qattiq jabr koʻrdi [14] va oxir-oqibat tarqalib ketdi. Jang 20 000 qoʻy va 40 000 qoramolni oʻlja olish, 40-50 ta jungʻor qoʻshinini asirga olish, oʻldirish yoki tarqatib yuborib, ularni harbiy kuch sifatida amalda yoʻq qilish bilan yakunlandi. Galdanning oʻzi rafiqasi qirolicha Anu boshchiligidagi qarshi hujum tufayli dushman qamalidan qochishga muvaffaq boʻldi. [15] Galdanning xotini oʻldirildi va Galdan gʻarbga, Oltoy togʻlariga qochib ketdi, u yerda u Singa taslim boʻlishga harakat qildi, lekin 1697 yilda yonida bir nechta sodiq askarlari bilan vabodan vafot etdi [4] . [16]

Urushdan keyin hozirgi Ulan-Bator hududida Sin garnizoni joylashtirildi va Xalxa Moʻgʻulistoni Sin hukmronligi ostiga oʻtkazildi. Tashqi Moʻgʻuliston samarali ravishda Sin imperiyasiga boʻysundirildi. Boshqa tomondan, Tsewang Rabtan, uzoq vaqt anti-Galdan kayfiyatdagi Oyrat hukmdori, u urush vaqtida Sinni razvedka maʼlumotlari[4] bilan taʼminlagan, Galdan oʻrniga Jungor xoni etib tayinlandi. Sin 1690-yillarda jungʻorlarni magʻlub etgan boʻlsa-da, biroq ular bir necha oʻn yillar oʻtgandan keyingi urushlarda jungʻorlarni toʻliq magʻlub qilmaguncha ularni butunlay yoʻq qila olishmadi.

Tibetdagi Jungor-Sin urushi

tahrir
 
7-Dalay Lama daʼvogar, Lha-bzang Xon

1642 yilda Xoshut xonligi asoschisi Gushi Xon Sang shahzodasini agʻdardi va 5-Dalay Lamani Tibetdagi eng oliy maʼnaviy va siyosiy hokimiyatga aylantirib[17], Ganden Fodrang deb nomlanuvchi rejimni oʻrnatdi. Jungʻor xonligidan Sevang Rabtan 1717 yilda Tibetga bostirib kirdi, 7-Dalay Lama, Xoshut xonligining soʻnggi hukmdori Lha-bzang xonni lavozimidan chetlatdi va Lxa-bzang Xon va uning butun oilasini qirib yubordi. Shuningdek, ular 1718-yilda Sin sulolasining vassali Kansi imperatori tomonidan savdo yoʻllarini tozalash uchun yuborilgan kichik qoʻshinini Salvin daryosidagi jangda vahshiyona yoʻq qildi [18] Bunga javoban, Kansi imperatori tomonidan yuborilgan ekspeditsiya Sangning Polxane Sonam Topgye (shuningdek, Gangchenney deb ham ataladi) Tibet qoʻshinlari va Gʻarbiy Tibet gubernatori Kangchennas bilan birga [19][20] 1720 yilda jungʻorlarni Tibetdan quvib chiqardi. Bu 1912 yilda Sin sulolasi qulagunga qadar davom etgan Tibetdagi Sin hukmronligining boshlanishi edi. Xitoylik xan generali Yue Jongqi (Yue Feyning avlodi) Jungʻor-Sin urushi vaqtida Tibetni bosib oldi . [21][22] U 1732-yilda xan generali Yue Chjunchi oʻrniga manjur bayroqdorlari boʻlgan Jalangga qoʻshiniga qoʻmondon boʻldi

Kansi imperatori Manchu Jungʻor Oyrat moʻgʻul hukmdori Galdanga qarshi turish uchun Sinxay (Qoʻqonor) moʻgʻullari oʻrtasida musulmonlarga qarshi kayfiyatni qoʻzgʻatdi. Kansi hukmdori Xitoyning Xitoydagi musulmonlari, jumladan Sinhaydagi (Qo‘qonor) turkiy musulmonlari Galdan bilan fitna uyushtirishganini daʼvo qilgan va u yolg‘ondan Islomni qabul qilgan deb daʼvo qilgan. Kansi hukmdori Galdan buddizm va Dalay Lamadan yuz oʻgirgani va u Xitoy musulmonlari bilan fitna uyushtirib, Xitoyni egallaganidan keyin bir musulmonni hukmdor qilib koʻtamoqchi deya yolgʻon daʼvo qiladi. Kansi hukmdori Turfon va Hami musulmonlariga ham ishonmasdi. [23]

Uchinchi Jungʻor-Sin urushi

tahrir

1723 yilda Kansi imperatorining vorisi imperator Yongchjen Sinxay -Tibet togʻlaridagi jungʻor qoʻzgʻolonini bostirish uchun Nian Gengyao boshchiligidagi 230 000 kishilik qoʻshin yubordi. Geografik sharoit tufayli, Sin armiyasi (son jihatdan ustun boʻlsa ham) dastlab dushmanga qarshi tura olmadi. Nihoyat ular jung‘orlar bilan yuzma-yuz urushib, ularni mag‘lub etishdi. Ushbu kampaniya gʻaznaga kamida sakkiz million kumush pul miqdorida mablagʻ olib keldi. Keyinchalik Yunchjen hukmronligi davrida jungʻorlarga qarshi yana jang qilish uchun 10 minglik kichik qoʻshin yuborildi. Biroq, bu armiya 1731 yilda Xoton koʻli yaqinida yoʻq qilindi va Sin imperiyasi yana Moʻgʻuliston ustidan nazoratni yoʻqotish xavfiga duch keldi. Sin imperiyasining Xalxa ittifoqchisi bir yil oʻtgach, 1732 yilda Moʻgʻulistondagi Erdene Zuu monastiri yaqinida jungʻorlarni magʻlub etdi. Shundan so‘ng Sin imperiyasi Jung‘or xonligi bilan sulh tuzib, ular orasidagi chegarani aniq belgilab oldi.

Urumchida Oyratlar bilan Yue Jongqi jang qildi. [21][22]</ref> [24] Yue Jongqi Ji Xiaolan qarorgohida yashagan.

Jungʻorlarning yakuniy istilosi

tahrir
 
Sin sulolasi va Jungʻor xonligi oʻrtasidagi urushlar aks etgan xarita

1752-yilda Davachi va Xoit-Oyrat shahzodasi Amursana jungʻorlar xoni unvoni uchun kurash olib bordilar. Amursana Davachidan bir necha bor magʻlubiyatga uchradi va shuning uchun oʻzining kam sonli qoʻshini bilan Sin imperatori himoyasiga qochishga majbur boʻldi. Imperator Yongjeng vorisi Imperator Sianlong Sin hokimiyatini tan olgan Amursanani qoʻllab-quvvatlashga vaʼda berdi; xitoylarni qo‘llab-quvvatlaganlar orasida Xoja aka-uka Burhoniddinlar ham bor edi. 1755 yilda Sianlong Amursona, Burhonad-Din va Xoja-i Jahonlarga yordam bergan manjur generali Jaouhini jungorlarga qarshi yurishga rahbarlik qilish yubordi. Ili daryosi boʻylab bir nechta toʻqnashuvlar va kichik miqyosdagi janglardan soʻng, Jaouxi boshchiligidagi Sin qoʻshini Ili shahri (Gʻulja) ga yaqinlashdi va Davachini taslim boʻlishga majbur qildi. Sianlong Amursanani Xoit-Oyrat xoni va toʻrtta teng huquqli xonlardan biri etib tayinladi — bu esa jungʻorlar xoni boʻlishni istagan Amursananing noroziligiga sabab boʻldi.

Endi Amursana omon qolgan Oyratlarning koʻpchiligini Sin hokimiyatiga qarshi isyon koʻtarish uchun toʻpladi. 1758 yilda general Jaouhi Oroi-Jalatu jangi va Xurungui jangida jungʻorlarni magʻlub etdi. Birinchi jangda Jaouhi tunda Amursananing qarorgohiga hujum qildi; Amursana Jaouhining yetarlicha qoʻshimcha harbiy kuchlari yetib kelgunicha jang qilishni davom ettira oldi. Oroi-Jalatu va Xurunguy janglari oraligʻida shahzoda Kabdan-jab boshchiligidagi xitoylar Xorgʻos jangida Amursana ustidan gʻalaba qozonishdi (Syanlun gravyuralarida „Xorgos gʻalabasi“ nomi bilan mashhur). Xurungui togʻida Jaouhi daryodan kechib oʻtib, Amursananing lageriga tungi hujum vaqtida Amursanani magʻlub etdi va uni chekinishga majbur qildi. Jaouhining ikki gʻalabasi sharafiga Sianlong Chengde Puning ibodatxonasini qurdirdi, bu yerda dunyodagi eng baland buddist Avalokiteśvara haykali (uning muqobil nomi „Katta Budda ibodatxonasi“) joylashgan. Gʻalabalardan keyin Turfonning Xuojisi hududi Sin imperiyasiga boʻysundi. Ushbu janglardan soʻng Amursana Rossiyaga qochib ketdi va oʻsha yerda vafot etdi. Chingunjav shimoldan Darxodga qochib oʻtdi, ammo Vang Tolgoʻyda qoʻlga olindi va Pekinda qatl etildi.

Galereya

tahrir
  •  
    Chjaoxui 1755 yil Ili da Davachining taslim boʻlishini qabul qilmoqdi
  •  
    "Gadan-Oladagi lagerga hujum" 1755 yilda Qalmuk Ayusi Xitoy tomoniga borib, Gadan togʻidagi Davachi lageriga hujum qilgan holatni tasvirlagan.
  •  
    Oroi-Jalatu jangi, 1756. Xitoy generali Chjao Xuy kechasi Shinjonning hozirgi Vusu shahrida jung‘orlarga hujum qildi.
  •  
    "Xorgos gʻalabasi" Amursana partizanlari 1758 yilda knyaz Kabdan-jab tomonidan magʻlubiyatga uchratildilar.
  •  
    Xurungui jangi, 1758. General Chjao Xui Xurungui togʻida (Qozogʻiston, Olmaota yaqinida) Amursana jungʻor qoʻshinlarini pistirmaga tushirdi va magʻlub etdi.
  •  
    Us (uyg‘urchada Us-Turfon) yetakchisi Xuo Jisining 1758-yilda taslim bo‘lishi.
  •  
    Chjao Xui Yorkentni egallay olmadi, Qora daryoda uni qamal qilgan isyonchilar tomonidan sharqqa chekinishga majbur etildi. 1759 yilda Chjao Xui yordam qoʻshinlarining yaqinda kelishidan xabar topdi va shu tariqa isyonchilar shahriga bostirib kirib, qoʻzgʻolonni tugatdi.
  •  
    Qurmon jangi, 1759; General Fu De Xorgos qamalini yengish uchun ketayotganida to‘satdan dushmanning 5000 nafar musulmon otliq qo‘shinlari tomonidan hujumga uchradi va Fu De 600 dan kam askar bilan musulmonlarni mag‘lub etdi.
  •  
    Tonguzluq jangi, 1758; General Chjao Xui Yorkentni egallashga harakat qiladi, ammo magʻlub boʻladi
  •  
    Qos-Quloq jangi 1759-yil, Xitoy generali Ming Rui Qos-Quloqda (Tojikistonning Qora-koʻl shimolida) Xoja qoʻshinini magʻlub etadi.
  •  
    Sin qoʻshini Xojani Qos-Quloq jangidan chekinganidan keyin Arkulda magʻlub etdi, 1759 yil
  •  
    Xitoy armiyasi Yesil-Kol-Norda (hozirgi Yashil Koʻl, Tojikiston) aka-uka Xoʻja (Burhoniddin va Xoja-i Jahon) ustidan gʻalaba qozondi, 1759 yil.
  •  
    Badaxshon xoni taslim bo‘lishni so‘radi, 1759 yil.
  •  
    Mahbuslar Vumen saroy darvozasiga keltirildi. Imperatorga Xoja Huo Jijanlar boshligʻi ham olib kelindi.
  •  
    Imperator shahar chetida musulmon qabilalariga qarshi yurishda ajralib turgan zobitlar va askarlar haqidagi xabarni shaxsan qabul qildi
  •  
    Imperator tomonidan Huibu qoʻzgʻolonining (1758-1759) taniqli ofitserlari va askarlari uchun berilgan gʻalaba ziyofati.

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Peter C. Perdue, China Marches West:The Qing Conquest of Central Asia, pg. 149
  2. ↑ New Qing Imperial History:The Making of an Inner Asian Emire at Qing Chengde, Ruth W. Dunnell, Mark Elliot, James A. Millward, pg. 99
  3. ↑ The Tea Road:China and Russia Meet Across the Steppe, pg. 106, Martha Avery
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 The Sichuan Frontier and Tibet:Imperial Strategy in the Early Qing, 44,45, Yincong Dai
  5. ↑ Ahmad Hasan Dani. History of Civilizations of Central Asia: Development in contrast : from the sixteenth to the mid-nineteenth century. UNESCO, 1 January 2003 — 197–-bet. ISBN 978-92-3-103876-1. 
  6. ↑ History of Civilizations of Central Asia: Development in contrast : from the sixteenth to the mid-nineteenth century, illustrated, Multiple history series Dani: , UNESCO, 2003 — 192-bet. ISBN 9231038761. Qaraldi: 2014-yil 22-aprel. 
  7. ↑ Millward 2007, p. 89.
  8. ↑ Millward 2007, p. 95.
  9. ↑ Peter C. Perdue, China Marches West:The Qing Conquest of Central Asia, 153
  10. ↑ The Cambridge History of China, Willard J. Peterson, pg.154
  11. ↑ Historical Dictionary of Mongolia, Alan Sanders, pg. 288, Scarecrow Press
  12. ↑ J. Millward, Eurasian Crossroads:A history of Xinjiang, pg. 91
  13. ↑ Peter C. Perdue, China Marches West:The Qing Conquest of Central Asia,177-180
  14. ↑ Wars in the Age of Louis Xiv, 1650-1715, C.J.Nolan, p.g. 224
  15. ↑ Powers, John. Historical Dictionary of Tibet. Scarecrow Press, 2012 — 245-bet. ISBN 978-0810879843. 
  16. ↑ Peter C. Perdue, China Marches West:The Qing Conquest of Central Asia,148- 189
  17. ↑ René Grousset, The Empire of the Steppes, New Brunswick 1970, p. 522
  18. ↑ Mullin 2001, p. 288
  19. ↑ Mullin 2001, p. 290
  20. ↑ Smith 1997, p. 125
  21. ↑ 21,0 21,1 Peter C Perdue. China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia. Harvard University Press, 30 June 2009 — 253–-bet. ISBN 978-0-674-04202-5. 
  22. ↑ 22,0 22,1 Peter C Perdue. China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia. Harvard University Press, 30 June 2009 — 331–332-bet. ISBN 978-0-674-04202-5. 
  23. ↑ Perdue, Peter C. China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia, reprint, Harvard University Press, 2009 — 191, 192-bet. ISBN 978-0674042025. 
  24. ↑ https://repository.library.georgetown.edu/bitstream/handle/10822/761498/Gregory_georgetown_0076D_13086.pdf?sequence=1&isAllowed=y p. 204. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Jungʻor—Sin_urushi&oldid=5180516" dan olindi