Katta masjid (Bursa)
Bursa Katta masjidi (turkcha: Bursa Ulu Cami) – Turkiyaning Bursa shahridagi tarixiy masjid. Usmoniylar sultoni Boyazid I tomonidan Nikopol jangidagi buyuk gʻalabani xotirlash maqsadida ushbu masjidni qurish topshirilgan va 1396–1399-yillar oraligʻida barpo qilingan. Masjid qadimgi Usmoniylar meʼmorchiligining asosiy yodgorligi va shaharning eng muhim masjidlaridan biri boʻlib, eski shaharning qoq markazida tarixiy bozorlar bilan bir qatorda joylashgan[1].
| Masjid | |
.jpg) | |
| Katta masjid | |
| Mamlakat |  Turkiya
|
| Shahar | Bursa |
| Koordinatalar | 40°11′02″N 29°03′42″E / 40.18389°N 29.06167°E |
| Meʼmoriy uslub | Islom va Usmoniylar meʼmorchiligi |
| Meʼmor | Ali Neccar |
| Binokorlik | 1396-yil—1399-yil |
| Gumbazlar soni | 20 |
| Gumbazlar soni | 20 |
| Minoralar soni | 2 |
| Minoralar soni | 2 |
 Katta masjid (Bursa) Vikiomborda
| |
Tarixiy ahamiyati
tahrirKatta masjid Usmoniylar imperiyasining birinchi poytaxti Bursa shahridagi eng katta masjid boʻlib, Saljuqiy turk meʼmorchiligidan kelib chiqqan Usmoniylar meʼmorchiligi asosida bunyod etilgan diqqatga sazovor joy hisoblanadi. Sulton Boyazid I buyrugʻi bilan qurilgan ushbu masjid 1396–1399-yillarda meʼmor Ali Neccar tomonidan loyihalashtirilgan va qurilgan[2][3]. Boyazid I Usmoniylar saltanatining toʻrtinchi hukmdori boʻlgan. Ushbu masjid qurilganidan koʻp oʻtmay 1402-yilda Anqara jangida Amir Temur (Temurlan)ga qarshi jangda qaqshatqich magʻlubiyatga uchragan[4]. Maʼlumotlarga koʻra oʻsha yili Amir Temur masjidni yoqib yuborgan, keyinchalik Karamanoğulları hukmdori Mehmed Bey 1412-yilda shaharni qamal qilganda yana bir bor uni yondirib yuborgan[5][6][2]. Masjiddagi ilk taʼmirlash ishlari 1493-yilda amalga oshirilgan[6].
Masjid keyinchalik yana bir bor qayta taʼmirlangan. 1855-yilda sodir boʻlgan vayronkor zilziladan soʻng, bino tomi qulab tushgach, masjid bir necha yilga yopib qoʻyilgan[7]. Taʼmirlash ishlari 1889-yilda yakunlangan[8].
Meʼmorchiligi
tahrir.jpg)
Masjid 55x69 metr oʻlchamda, toʻrtburchak shaklda qurilgan yirik bino boʻlib, ichki yuzasi 3165,5 m² ni tashkil etadi[9][10]. Masjidning 3 ta kirish joyi (shimol, gʻarb va sharq) boʻlib, ulardan shimoliy kirish qismi eng yirik va monumental joy hisoblanadi[9]. Binoning ichki makoni 20 ta gumbaz bilan qoplangan, har biri 5 tadan gumbazga ega 4 ta qatorga boʻlingan, ularni 12 ta ustunlar koʻtarib, mustahkamlab turadi[9][11]. Masjid bir vaqtning oʻzida 5000 kishini sigʻdira oladi. Sulton Boyazid I 1396-yilda Nikopol jangida gʻalaba sharafiga 20 ta alohida masjid oʻrniga 20 gumbazli bitta yaxlit masjid barpo etgan[12].
Masjid markazida oʻn sakkiz burchakli suv havzasi boʻlib, uning ustida tahorat olinadigan favvora (shodirvon) qurilgan. Shodirvon XIX asrda hozirgi koʻrinishga keltirilgan[13]. Shodirvonning ustki qismidagi gumbaz kosa shaklida qurilgan boʻlib (bugungi kunda shisha bilan qoplangan boʻlsa ham), osmondan tushadigan yorugʻlik evaziga masjidning ichki qismini yoritishga yordam beradi[13][14].
Masjidda ikkita minorasi mavjud. Gʻarbiy minora masjidga toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻlangan boʻlib, Boyazid I davriga tegishli, sharqiy minora esa masjiddan ajralgan holda qurilgan va shu sababdan masjid bilan bir vaqtda qurilmagan boʻlishi mumkinligini anglatadi[15].
Masjid devorlariga XIX asrda keng tarqalgan Usmoniylar meʼmorchiligi barokko uslubidagi bezaklar bilan, shuningdek, XVIII asrdan XX asr boshlarigacha mashhur boʻlgan kalligrafik kompozitsiyalar bilan ishlov berilgan[16]. Mehrob 1572-yilda Zeyni Çelebining topshirigʻiga asosan Muhammad ismli hunarmand tomonidan yaratilgan[17]. Mehrobning boʻyalgan va oltin yugurtirilgan bezaklari 1905-yillarda ishlangan[17].
Mehrob yonidagi yogʻoch minbar anʼanaviy Koʻniya sultonligi meʼmorchilik uslubida kundekari texnikasi yordamida (mix yoki yelimsiz bir-biriga bogʻlangan yogʻoch boʻlaklari) qurilgan[18][19]. Minbarning sirtlari geometrik naqshlar va islimiy gul naqshlari bilan oʻyilgan. Oʻymakorlik yozuvlariga koʻra, naqshlar 1400-yilda Hoji Mehmed Abdulaziz oʻgʻli ismli hunarmand tomonidan yaratilgan[19].
1855-yilda zilzila natijasida jiddiy zarar koʻrgan, shu sababli masjid koʻp yillar davomida yopib qoʻyilgan va binoda kapital taʼmirlash hamda rekonstruksiya ishlari olib borilgan[20].
Galereya
tahrir-
Masjid minoralaridan biri -
Hovlidagi tahorat olinadigan favvora (shodirvan) -
Masjidning shimoliy qismidagi asosiy kirish eshigi -
Masjidning markaziy qismi -
Masjid favvorasi ustiga tushib turgan nur -
Ichki qismidagi shodirvon -
Devorlardagi xattotlik namunalari -
-
-
Minbar bezaklari -
Minbar va mehrobning yuqori qismlari detallari
.jpeg)
Manbalar
tahrir- ↑ „Bursa Ulu Cami | Archnet“. archnet.org. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
- ↑ 2,0 2,1 „Bursa Ulu Camii Kim Yaptırdı“. www.bursaulucamii.com. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
- ↑ „Ulucami; Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Yapılmış Bütün Camilerin Atası“. www.bursa.gov.tr. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
- ↑ Gibbons, Herbert. The Foundation of the Ottoman Empire: A History of the Osmanlis up to the Death of Bayezid I, 1300-1403. Routledge: Routledge, 2013.
- ↑ Demiralp. „Great Mosque (Ulu Cami)“. Discover Islamic Art, Museum With No Frontiers. Qaraldi: 2020-yil 24-aprel.
- ↑ 6,0 6,1 „Bursa Ulu Cami | Archnet“. archnet.org. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
- ↑ „Bursa's most prominent landmark: The Grand Mosque“. DailySabah (2018-yil 18-iyun). Qaraldi: 2019-yil 22-noyabr.
- ↑ „Bursa Ulu Cami | Archnet“. archnet.org. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Demiralp. „Great Mosque (Ulu Cami)“. Discover Islamic Art, Museum With No Frontiers. Qaraldi: 2020-yil 24-aprel.
- ↑ „Ulucami; Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Yapılmış Bütün Camilerin Atası“. www.bursa.gov.tr. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
- ↑ „Bursa Ulu Cami | Archnet“. archnet.org. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
- ↑ The Rough Guide to Turkey. Rough Guides, 2016.
- ↑ 13,0 13,1 „Bursa Ulu Cami | Archnet“. archnet.org. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
- ↑ Demiralp. „Great Mosque (Ulu Cami)“. Discover Islamic Art, Museum With No Frontiers. Qaraldi: 2020-yil 24-aprel.
- ↑ Demiralp. „Great Mosque (Ulu Cami)“. Discover Islamic Art, Museum With No Frontiers. Qaraldi: 2020-yil 24-aprel.
- ↑ „Bursa Ulu Cami | Archnet“. archnet.org. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
- ↑ 17,0 17,1 Demiralp. „Great Mosque (Ulu Cami)“. Discover Islamic Art, Museum With No Frontiers. Qaraldi: 2020-yil 24-aprel.
- ↑ „Bursa Ulu Cami | Archnet“. archnet.org. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
- ↑ 19,0 19,1 Demiralp. „Great Mosque (Ulu Cami)“. Discover Islamic Art, Museum With No Frontiers. Qaraldi: 2020-yil 24-aprel.
- ↑ „Bursa Ulu Cami | Archnet“. archnet.org. Qaraldi: 2020-yil 25-aprel.
