Shahobiddin Marjoniy
Shahobiddin Marjoniy | |
|---|---|
 |
Shahobiddin Marjoniy (tatarcha: Шиһабетдин Мәрҗани, 1818 — 1889) — tatar musulmon ilohiyotchisi, pedagogi. Etnograf, arxeograf, sharqshunos va oʻqituvchi sifatida ham tanilgan. Murat Ramziyning yozishicha, u oʻz davrining eng yirik tatar tarixchisi[1].
Biografiyasi
tahrirShahobiddin Marjoniy 1818-yil 16-yanvarda Tatariston Respublikasining hozirgi Atninskiy tumanidagi Yabinchi qishlog‘ida tug‘ilgan.
Taʼlimni Qozon tumani, Buxoro va Samarqand shaharlari Toshqichu qishlogʻi madrasasida olgan. O‘n yetti yoshida u madrasada mudarrislik qila boshlaydi va fors tili morfologiyasiga oid darslikdan norozi bo‘lib, o‘zining kitobini tuzadi. 1838-yilda Marjoniy taʼlimni davom ettirish uchun Buxoroga boradi, soʻngra Samarqandga koʻchib ketadi. 1848-yilda oʻn bir yillik tanaffusdan soʻng vataniga qaytib kelgan Marjoniy 1850-yilning mart oyida 1-Qozon masjidiga imom — mudarris etib tayinlandi[2].
1867-yilda Orenburg Muxammadlar Ruhiy Assambleyasi Marjoniyni Qozonning oxun va muxtasibligiga saylandi[3], bu uning faoliyatining musulmon rahbariyatining shubhasiz eʼtirofi edi. Marjoniy rasmiy dunyoviy hokimiyat bilan ham ijobiy aloqalar o‘rnatadi. U Qozon hokimiyatining alohida topshiriqlarini bajaradi. Qozon bosmaxonasida Qur’on matnining nashr etilishini nazorat qiladi, zilziladan zarar koʻrgan kavkaz xalqlari uchun pul yigʻishni tashkil qiladi, davlat idoralari uchun musulmonlar uchun tug‘ilish, nikoh va o‘lim haqida hisobotlar tayyorlaydi va musulmonlar qasamyod qilganda sud majlislarida qatnashadi. Vaqt o‘tishi bilan Marjoniy nomi Qozondan ham tashqariga ham maʼlum bo‘ldi: 1870-yilda uning o‘sha davr uchun yangi diniy islohotchilik g‘oyalari va tug‘ilib o‘sgan muhiti aks etgan „Nazratul-haqq“ kitobi nashr etildi va bu muallifga nafaqat vatanida, balki butun musulmon Sharqida keng shuhrat keltirdi.
Shahobiddin Marjoniy Qozondagi Novo-tatar qabristoniga dafn etilgan.
Ijodkorligi
tahrirMarjoniyning taʼlim gʻoyalari tatar xalqining ijtimoiy hayotini yangilashning eng xilma-xil jihatlarini, shu jumladan tatar aholisining dunyoviy taʼlim olishi, oʻtmish (qadimgi, arab tafakkuri) va hozirgi (rus va Gʻarbiy Yevropa madaniyati) ilgʻor merosini oʻzlashtirishi zarurligi haqidagi fikrlarni qamrab oladi. Olimni tatar xalqining milliy o‘zligini tarbiyalash masalalari ham tashvishga solardi, ularning farovonligi, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy ahvoli haqida qayg‘urardi. Maʼrifatni taraqqiyotning eng kuchli quroli deb bilgan olim o‘z xalqini „qish uyqusi“dan qutqarishga harakat qildi. Olim burjua yoʻlida rivojlanayotgan tatar jamiyati tomonidan qoʻyilgan koʻplab savollarga javob berishga harakat qildi: „eʼtiqodni yangilash“, tatar xalqining ijtimoiy-siyosiy va madaniy darajasini oshirish, ularni zamonaviy sivilizatsiya bilan tanishtirish. Marjoniyning diniy qarashlari kalom (islom ilohiyotidagi yoʻnalish) masalalarini tanqid qilishda namoyon boʻladi. Madrasani isloh qilish, oʻqitishni oʻzgartirish zarur edi. Ko‘pchilik Marjoniyni Rossiyadagi jadidchilik harakatining peshvosi deb biladi[4]. Jahon madaniyati va fanining ilg‘or yutuqlarini tatar xalqining o‘zlashtirishiga xizmat qilgan madrasada o‘qitish islohotiga asos solgan ham aynan u edi. Marjoniy 30 dan ortiq asar yozgan, ularning aksariyati asosan arab tilida nashr etilgan. Olimlar tomonidan yozilgan barcha asarlar yorugʻlikni koʻrmagan[5]. Koʻpchilik hali kashf etilmagan. Marjoniyning diniy bilimining yuksakligi, ustoz, din arbobi, tarixchi, pedagog sifatidagi faoliyati milliy tarixda sezilarli hodisa bo‘lib qoladi.
Xotirasi
tahrir
2002-yilda Tatariston Respublikasi Fanlar akademiyasining Tarix institutiga Shigabutdin Marjoniy nomi berildi — „A. I. Sh. Marjani AS RT“. Islomshunoslikka oid adabiyotlarni nashr etishga ixtisoslashgan nashriyot Shigʻabutdin Marjoniy nomi bilan atalgan.
Magnitogorskning Pravoberejniy tumani, Qozon shahrining Vaxitovskiy tumanidagi koʻcha uning nomi bilan atalgan. Yelabuga, shuningdek, ichida Almetyevsk. Qozondagi sobor masjidi Shahobiddin Marjoniy nomi bilan atalgan.
Qozondagi Kaban koʻli qirgʻogʻidagi yodgorlik[6].
Tatariston Respublikasi Atninskiy tumanidagi Komorguzin oʻrta maktabiga Shigʻabutdin Marjoniy nomi berilgan.
1992-yildan beri Qozon shahridagi „KFU qoshidagi 2-sonli tatar gimnaziyasi“ MBOU Shigabutdin Marjoniy nomi bilan atalgan[7].
Manbalar
tahrir- ↑ Ramzi M. M. Talfik al-axbar va talkix al-asar fi vakai Kazan va Bulgar va muluk at- tatar: v 2-x t. // Orenburg: Tip. Karimova i Xusainova, 1908. — S. 13.
- ↑ Юзеев А.. Татарская философская мысль конца XVIII-XIX веков: эволюция, основные направления и представители. Иман, 1998.
- ↑ Юзеев А.. Татарская философская мысль конца XVIII-XIX веков: эволюция, основные направления и представители. Иман, 1998.
- ↑ Russlands Muslime sind fremd im eigenen Land (Wayback Machine saytida 2011-05-17 sanasida arxivlangan)(olm.)
- ↑ Shikhabuddin Mardzhani (1818—1889) (Wayback Machine saytida 2012-05-26 sanasida arxivlangan)(ingl.)
- ↑ „В Казани на набережной Кабана открылся памятник известному татарскому богослову Шигабутдину Марджани“. Официальный портал Казани (2018-yil 20-noyabr). 2018-yil 25-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 24-noyabr.
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Adabiyotlar
tahrir- Islam v tatarskom mire: istoriya i sovremennost, Kazan, 1997;
- Mardjani: Naslediye i sovremennost, Kazan, 1998;
- Yusupov M. X., Shigabutdin Mardjani kak istorik, Kazan, 1981.
- Qahramon Rajabov.
Havolalar
tahrir- Marjoniy — tatar xalqining birinchi mafkurachisi (tavalludining 190 yilligiga)
- Tatariston Respublikasi arxividan Shig‘abuddin Marjoniy tavalludining 190 yilligiga bag‘ishlangan ko‘rgazma (Wayback Machine saytida 2019-09-21 sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya
- Rasmlar qabr
- Marjoniy nashriyoti
- Abdulla Mansurov, Shihob ad-Din Marjoniy: yoshlikdan ilm izlab
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |