Novalisoy
Novalisoy yoki Navolisoy – Toshkent viloyati Boʻstonliq tumanidagi soy. Piskom daryosining oʻng irmogʻi. Chorboq suv omborida suv sathi koʻtarilgan bahoryoz oylarida Novalisoy bevosita suv omboriga quyiladi. Ugom tizmasining janubi-gʻarbiy yon bagʻirlaridagi buloqlardan boshlanib, janubi-gʻarbiy yoʻnalishda oqadi. Uzunligi 17 km, suv toʻplash maydoni 99,4 km². Beshta kichik irmoqlarning qoʻshilishidan hosil boʻladi. Irmoqlarning eng yirigi Yahaqsoy (11 km). Novalisoy yomgʻir va koʻproq qor suvlaridan toʻyinadi. Oʻrtacha yillik suv sarfi 2,85 m³/sek. Oqimining 65—70% qismi mart—iyun oylariga toʻgʻri keladi. Eng katta suv sarfi may oyida kuzatiladi (6,32 m³/sek). Toʻlin suv davrini hisobga olmaganda, suvi doim tiniq[1].
| Novalisoy | |
|---|---|
 Novalisoy (Sijjak qishlogʻi yaqinda) | |
| Tavsif | |
| Uzunligi | 17 |
| Havzasi | Piskom / Chorboq suv ombori / Chirchiq / Sirdaryo / Kichik Orol dengizi/ Katta Orol dengizi |
| Suv sarfi | 2,99 m³/s (Sijjak qishlogʻi) |
| Suv oqimi | |
| Boshlanishi | |
| · Boshlanish joyi | Ugom tizmasi |
| · Balandligi | 3 000 m |
| Quyilishi | [[Piskom (kuz va qishda) Chorboq suv ombori (bahor va yozda)]] |
| · Quyilish joyi | Sijjak qishlogʻi yuqorisidagi P-9 avtomagistrali yaqinida |
| · Balandligi | 910 m |
| Joylashuvi | |
| Davlat | Oʻzbekiston |
| Mintaqa | Toshkent viloyati |
| Tuman | Boʻstonliq tumani |
Etimologiyasi
tahrirSSSR Geografiya jamiyatining haqiqiy aʼzosi A. P. Kolbintsevning yozishicha, Navolisoy nomi musiqa asbobini eslatuvchi tosh oʻzan boʻylab oqadigan suv oqimidan eshitiladigan qoʻngʻiroq shovqini uchun berilgan boʻlishi mumkin[2].
Umumiy tavsifi
tahrirDaryoning uzunligi 17 km, daryo havzasi 99,4 km²[1]. Sijjak qishlogʻi tepasidagi suv havzasining oʻrtacha balandligi 1650 m[3]. Soy asosan qor va yomgʻir suvlaridan toʻyinadi. „OʻzME“da oʻrtacha yillik suv sarfi 2,85 m³/s[1]; V. E. Chubning ishida Sijjak qishlogʻi yaqinida oʻrtacha yillik suv sarfi 2,99 m³ / s deb koʻrsatilgan[3]. Martdan iyungacha boʻlgan davr oqimning 65-70% ni tashkil qiladi. Eng katta suv sarfi may oyida kuzatiladi (6,32 m³/s)[1]. 25 yillik (1964—1968, 1971, 1973—2000) kuzatuv maʼlumotlariga koʻra, iyul-sentyabr oylari uchun suv oqimi martdan maygacha boʻlgan oqimning 36,8% ni tashkil etadi, oqimning oʻzgaruvchanlik koeffitsienti 0,258[3]. Navolisoy suvi yil davomida shaffof[1].
Daryo oqimi
tahrirNavolisoy Ugom tizmasining janubi-gʻarbiy yon bagʻirlaridagi, taxminan 3000 metr balandlikdagi buloqlardan boshlanadi. Soy umumiy janubi-gʻarbiy yoʻnalishda oqadi[1], lekin quyilish joyiga qarab gʻarbiy qiyalik asta-sekin yoʻqoladi, oxirida u sharqqa bir oz qiyalaydi. Soy oʻzani goʻzal darada joylashgan boʻlib, uning yuqori oqimida tik qoyalarni hosil qiladi. Navolisoy Pardashoh togʻi etagidan oʻtadi. Quyi oqimda qirgʻoq boʻylab bolalar lageri va dam olish markazlari qurilgan[2], fermer xoʻjaligi bor. Quyilish joyidan oldin u P-9 avtomagistrali bilan kesishadi, kesishmada Navolisoy uzra yagona sayohat koʻprigi qurilgan[4].
Navolisoy Piskom daryosining oʻng irmogʻi hisoblanadi. Biroq bahor-yoz davrida toʻgʻridan-toʻgʻri Chorboq suv omboriga quyiladi[1]. Uning darasining pastki qismi suv omborining kichik koʻrfazini tashkil qiladi[2]. Quyilish nuqtasi dengiz sathidan taxminan 910 m balandlikda joylashgan.
Flora va faunasi
tahrirNavolisoy oʻzani oʻrmonlardan (yuqori oqimda) va keng yongʻoqzorlardan (pastki oqimda) oʻtadi. Yovvoyi piyoz qirgʻoqning toshloq joylarida oʻsadi. Daryo yaqinidagi Yuqori koʻkyaylov hududida oʻtlar butun yoz davomida qovjirab qolmaydi[2].
Kakliklar Navolisoy vodiysida juda koʻp, uning yuqori qismida togʻ echkilari yashaydi[2].
Navolisoy irmoqlari
tahrirOʻzbekiston milliy ensiklopediyasiga koʻra, Navolisoyning beshta kichik irmogʻi bor. Eng yirik irmogʻi Yahaqsoy boʻlib[1], oʻngdan Yahaq va Birkoʻl dovonlaridan Navolisoyga quyiladi.
Arxeologik joylari
tahrir1964-yilda Navolisoy va Piskom daryolarining qoʻshilish joyida, suv toshqini tepasidagi birinchi ayvonda Chorvoq arxeologik guruhi aholi punktini topib, uni Navolitepa deb atashgan. Navolitepa 100×60 m oʻlchamdagi past, notekis shakldagi maydon boʻlib, uning hududidan tosh binolar xarobalari topilgan, shimoli-gʻarbiy burchakda minora izlari boʻlgan. Gʻarb va janubdan binolar balandligi 1-2 m, uzunligi 145 m boʻlgan himoya qoʻrgʻoni bilan oʻralgan boʻlsa, shimol va sharqdan Navolisoy va Piskom chuqur daralari himoya vazifasini bajargan. Navolitepa markazida togʻ echkilarining tasviri toshga oʻyilgan. Hayvonning tasviri 15 sm balandlikda va 12 sm uzunlikda boʻlib, sayoz qoʻl texnikasi yordamida yaratilgan. Hech qanday yuk koʻtaruvchi material topilmagan va maydonda qazish ishlari olib borilmagan[5].
Navolisoyning paleolit qatlami ham ochilgan.
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Kolbinsev A. P. Tashkentskiy oazis. – Tashkent: „Uzbekistan“, 1983. S. 64
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Чуб В. Е.. Изменение климата и его влияние на гидрометеорологические процессы, агроклиматические и водные ресурсы Республики Узбекистан. Ташкент: «VORIS NASHRIYOT» MChJ, 2007 — 93-bet. ISBN 978-9943-304-23-9.
- ↑ Ташкентская область. Справочная политико-административная карта. Масштаб 1: 500 000. Ташкент: Госкомгеодезкадастр, 2007. ISBN 978-9943-15-072-0.
- ↑ Buryakov Yu. F., Kasimov M. R., Rostovsev O. M. Arxeologicheskie pamyatniki Tashkentskoy oblasti. – Tashkent: Izdatelstvo „Fan“ Uzbekskoy SSR, 1973. S. 14.
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |