Vikipediya

Olti kunlik urush

ivritcha: מלחמת ששת הימים Milhemet Sheshet ha-Yamim;arabcha: حرب الأيام الستة Harb al-Ayyam as-Sitta yoki arabcha: حرب 1967 xarb 1967-yil,inglizcha: Six-Day War)- Yaqin Sharqda bir tomondan Isroil va boshqa tomondan Misr, Suriya,Iordaniya,Iroq va Jazoir o'rtasida 1967-yil 5-iyundan 10-iyungacha davom etgan urush.

Olti kunlik urush
Urush taktikasi (1967)

Sanalar 1967 yil 5-10 iyun
Urush yeri Yaqin sharq
Natija Isroil gʻalabasi
Hududiy
oʻzgarishlar 		Suriya потеряла Голанские высоты, Misr потерял Синайский полуостров и Gʻazo sektori, Iordaniya потеряла Западный берег реки Иордан.

1967-yil may oyida bir tomondan Isroil, ikkinchi tomondan Suriya va Misr o'rtasida keskinlik tezda kuchaydi.14-may kuni Misr Suvaysh kanali zonasida va uning atrofida safarbarlik e'lon qildi, 19-mayga kelib,Misr tomonining iltimosiga binoan Sinaydagi Misr va Isroil kuchlarini ajratib turgan BMT qo'shinlari olib chiqildi,22- may kuni Aqaba ko'rfazida Isroil kemalarini blokadasi boshlandi.May oyining oxiriga kelib Iordaniya va Iroq arab harbiy koalitsiyasiga qo'shildi[1].

1967-yil 5-iyun kuni ertalab soat 7:45 da Isroil havo kuchlarining operatsiyasi boshlandi,bir necha soat ichida arab koalitsiyasining havo kuchlarini yo'q qildi,shundan so'ng Isroil 6 kun ichida havo yordamisiz qolgan arab qo'shinlarini mag'lub etdi[2].

Oldingi voqealar

tahrir

Misrda 1952-yil iyul inqilobi monarxiyani ag'dardi.Toʻntarishni amalga oshirgan zobitlardan iborat Inqilobiy qoʻmondonlik kengashi tuzildi.Tez orada ulardan biri Gamal Abdel Nosir Misr prezidenti bo'ldi.Respublika e’lon qilindi.Nosir xalqni birlashtirishni,inqilobni boshqa arab mamlakatlariga “eksport qilishni” xohladi[3].

1956-yilda Suvaysh inqirozi davrida Suvaysh kanali Misr tomonidan milliylashtirilgach,Isroil, Angliya va Fransiya qoʻshinlari yashirin kelishuv natijasida Misrga hujum qildi. Isroil butun Sinay yarim oroli haG'azo sektorini bosib olishga muvaffaq bo'ldi, ammo AQSh va SSSR bosimi ostidaMisrga hujum qilgan davlatlar o'z hududini tarkm etishga majbur bo'ldi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti qo‘shinlari Isroil-Misr chegarasida Sinay yarim orolida sulhni kuzatish va falastinlik fedaiylar jangarilarining Isroilga kirishiga yo‘l qo‘ymaslik o'yida joylashtirilgan edi.1956-yildan keyin Misr-Isroil va Iordaniya-Isroil chegaralaridagi voqealar soni keskin kamaydi[4].

1950-yillarning oxiridan boshlab Misr G'arb davlatlaridan uzoqlashib,Yaqin Sharqda yangi ittifoqchi orttirishdan manfaatdor bo'lgan SSSRga yaqinlashmoqda.Shu maqsadda SSSR Misrga iqtisodiy yordam koʻrsatdi, foydali kreditlar berdi,Asvon toʻgʻonini qurishga yordam berdi,qurol-yarogʻ,don va boshqa zarur tovarlar yetkazib berdi[5].

1967-yil boshida Isroilda Misr keng ko'lamli urush boshlashi ehtimoldan yiroq emas degan fikr paydo bo'ldi.Bunga Misrning sakkiz nafar elita brigadasi Yaman fuqarolar urushida qatnashganligi,ular respublikachilar uchun qirollik tarafdorlariga qarshi kurashganligi bilan asoslandi.1967-yil bahorida Isroil-Misr munosabatlari nisbatan tinch edi.

Shu bilan birga,ushbu davrda Isroilning Suriya bilan munosabatlari uchta asosiy omil - suv resurslari bo'yicha mojaro, 1948-yildagi o't ochishni to'xtatish chizig'i bo'ylab demilitarizatsiyalangan zonalarni nazorat qilish bo'yicha mojaro va Suriya hukumatining Falastinning harbiylashtirilgan guruhlarini qo'llab-quvvatlashi tufayli keskinlashdi.Arablar Isroilga qarshi qo'poruvchilik harakatlarini amalga oshirdi. A.Bregmanning fikricha,1948-yilgi kelishuvga muvofiq qurolsizlantirilgan zonalar hech kimning suvereniteti ostida bo‘lmasligi kerak edi.[belgilash ] Bregmanning fikricha, Isroil suriyaliklarni gijgijlash va keyingi to'qnashuvlar chog'ida bu zonalar ustidan nazoratni kengaytirish orqali ular ustidan nazorat o'rnatishga uringan.Biroq,1956-yil 30- martda Isroil tashqi ishlar vaziri Moshe Sharet SSSRning Isroildagi elchisiga shunday degan edi:“Sulh shartnomasi qurolsizlantirilgan zonada sug'orish yoki boshqa qurilish ishlarini taqiqlamaydi.Bundan tashqari, kelishuvda bu zonada fuqarolar hayoti normal bo'lishi kerakligi aytilgan.»[6][7].

Shu bilan birga, Abba Evenning BMT Xavfsizlik Kengashiga bergan bayonotiga ko'ra faqat 1955-yilning dastlabki 11 oyida Suriya-Isroil chegarasida atigi 22 milya uzunlikdagi sulh bitimining Suriya tomonidan 108 ta buzilishi qayd etilgan. bir qismi Isroil qishloqlari,qishloq xo'jaligi ishchilari va baliqchilarni o'qqa tutdi[8].

Asosiy Sabablari

  • 1964-1966yillarda.Suriya va Isroil o'rtasida suv resurslari bo'yicha to'qnashuvlar mavjud.1964-yil iyun oyida Suriya Isroilning Kinneret ko'liga oqib tushadigan Iordan daryosining suvlarini o'z hududiga yo'naltirishga qaror qildi. 1964-1965 yillarda tanklar va samolyotlar bilan bog'liq 4 ta yirik chegara hodisalari mavjud.1964-yil noyabr oyida Isroil tanklari Suriya pozitsiyalariga muvaffaqiyatsiz hujum qildi, javob otish paytida Suriya tanklari Isroil texnikasini yo'q qildi va 8 askarni o'ldirdi[9].1966-yil iyul oyida Isroil samolyotlari suvni burish bilan shug'ullanadigan og'ir texnikani yo'q qildi,uni butunlay to'xtatdi va aralashuvga harakat qilgan Suriyaning MiG-21 samolyotini urib tushirdi[10].Biroq, zamonaviy aviatsiya tarixchilarining fikriga ko'ra, Suriya MiG ning yo'qolishi tasdiqlanmagan[11].
  • 1965-yilda Falastin Ozodlik Tashkiloti tuzilib,uning fikricha, Falastin arablariga nisbatan sodir etilgan nohaqliklarni tuzatish va "sionistik birlik"ni tarqatib yuborish maqsadini e'lon qildi. Unda etakchi o'rinni 1965-yil 2-yanvarda Isroilga qarshi birinchi harbiy operatsiyasini amalga oshirgan El-Fath harbiylashtirilgan tashkiloti egalladi (umumisroil suv quvuriga hujum). Hammasi bo'lib,1965-yil yanvaridan 1967-yil iyunigacha El-Fath va boshqa guruhlar Isroilga 122 ta hujum uyushtirdilar,ularning aksariyati muvaffaqiyatsizlikka uchradi.Fath hujumlarining aksariyati Livan va Iordaniya hududlaridan sodir bo'lgan bo'lsa-da, guruh qurol-yarog',tayyorgarlik va yordamni asosan Suriyadan olgan.Suriyaliklar Isroilning qasos olishidan qo'rqib,Falastin hujumlari boshqa arab davlatlaridan bo'lishini afzal ko'rdilar.Shu bilan birga, Iordaniya qiroli guruhning Iordaniya hududidan Isroilga hujum qilishining oldini olishga harakat qildi[12].
  • 1966-yil oktabr va noyabr oylarida “El-Fatoh”terrorchilik tashkiloti Isroilga qarshi sabotaj faoliyatini kuchaytirdi[13] .
  • 1966-yil 7-oktyabrdan 8-oktyabrga o'tar kechasi Quddusning Yuqori Rim chekkasida uchta portlash natijasida ikkita turar-joy binosi vayron bo'ldi va to'rt kishi engil jarohat oldi."Tekshiruv shuni ko'rsatdiki,portlovchi moddalarni joylashtirgan diversantlarning izlari Iordaniya chegarasiga olib kelgan"[3] .
  • 8-oktabr kuni Iordaniya vodiysidagi Shaar HaGolan qishlog‘i yaqinida qishloq xo‘jaligi binolari portlatib yuborildi. Portlash joyiga yetib kelgan motorli patrul mina tomonidan portlatilgan, to‘rt nafar chegara politsiyasi halok bo‘lgan. Sabotaj uchun mas'uliyatni El-Fath[3] o'z zimmasiga oldi.
  • 11-noyabrga o‘tar kechasi Isroil va 1947-1949 yillardagi arab-isroil urushi paytida Iordaniya tomonidan bosib olingan hudud chegarasi hududida Fath jangarilari ( PLO ) tomonidan qo‘yilgan ayblov portladi. IDning 3 askari halok bo‘ldi va 6 nafari yaralandi .
  • 1966-yil 13-noyabrda Isroil ikki kun avval oʻz askarlarini portlatib yuborishiga javoban, FLOTga qarshi operatsiya oʻtkazdi. Iordaniya tomonidan bosib olingan G‘arbiy Sohildagi Samu операции в деревне Саму[en] davomida Isroil qo‘shinlari 125 uyni portlatib yubordi,15 iordaniyalik askarlar va 3 nafar tinch aholi halok bo‘ldi[13][14][15][16] . Bosqin G‘arbiy Sohilda Hoshimiylar sulolasiga qarshi norozilik to‘lqinini keltirib chiqardi.Iordaniya shundan so‘ng, Iordaniya hukumati ommaviy axborot vositalari Nosirni “BMT qo‘shinlari etagiga yashiringanlikda” va avvalgi va’dalariga zid ravishda Iordaniyaga yordamga kelmaganlikda aybladi[12].Isroil amaliyoti BMT Xavfsizlik Kengashining 228-rezolyutsiyasi bilan qoralangan va Isroilni bunday harakatlarni takrorlashdan ogohlantirgan. Shu bilan birga, reydning sabablari rezolyutsiyada ko'rsatilmagan[17].
  • 1966-yil noyabrda Misr va Suriya ittifoqqa kirishadi[13] .
  • 1967-yilning aprelidan mayigacha Suriya-Isroil chegarasida to‘qnashuvlar kuchaygan.1967-yil 22-mayda Knessetdagi nutqida Isroil Bosh vaziri Levi Eshkol 1965 yil mayidan 1967-yil maygacha bo'lgan davrda Suriyani 113 ta hodisa (mina qo'yish,sabotaj ...) uchun aybladi. Bundan tashqari, u Suriyani isroillik dehqonlar va aholi punktlarini hech qanday harbiy zaruratdan kelib chiqmagan holda "g'azabnok", jumladan artilleriyadan o'qqa tutishda aybladi.Suriyaning harakatlari natijasida 1966-yil iyun oyidan beri Isroil BMT Xavfsizlik Kengashiga 34 ta norozilik bildirgan[18] .Bir qator manbalar Moshe Dayanning 1976-yilda jurnalist Rami Tal bilan boʻlgan shaxsiy suhbatida toʻqnashuvlarning 80% ga yaqini Isroil tomonidan qoʻzgʻatilganini aytgan. M. haqida fikr bildirish. Dayan, Isroilning Qo'shma Shtatlardagi elchisi Maykl Oren ta'kidladiki, M.ning so'zlarida "haqiqat elementi" mavjudligiga qaramay.Dayan, shuni ta'kidlash kerakki, Isroil har doim o'z shimolidagi qurolsizlantirilgan zonalarni o'z suveren hududining bir qismi sifatida ko'rib kelgan va uni etishtirish huquqiga ega.Bundan tashqari,u ushbu operatsiyalarning ba'zilari Suriyaning suv resurslarini taqsimlashda status-kvoni buzishi va Falastinning Isroilga qarshi operatsiyalarini qo'llab-quvvatlashi bilan bog'liqligini ta'kidladi .
  1. ↑ 2020-12-18, Six Day War Encyclopædia Britannicada
  2. ↑ По мнению Роберта Макнамары, победа Израиля против Египта была вероятна в течение двух недель, а в случае вступления других арабских стран в конфликт — в течение трёх недель.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Леонид Млечин. Зачем Сталин создал Израиль?
  4. ↑ Morris Benny, 2001, С. 301.
  5. ↑ Александр Шумилин. Шесть дней, которые чуть не потрясли мир // «Коммерсантъ» № 84 (1266) от 05.06.1997
  6. ↑ Ближневосточный конфликт. 1947—1967. Документ № 241. Запись беседы посла СССР в Израиле А. Н. Абрамова с министром иностранных дел Израиля М. Шареттом. 30.03.1956 Международный фонд «Демократия» (Фонд Александра Н. Яковлева)
  7. ↑ from Dr. Bunche to Foreign Minister Sharett, 26 June 1949. // 7. Israel-Syria Armistice Agreement, 20 July 1949 // III. The Armistice Agreements МИД Израиля(ingl.)
  8. ↑ Statements in the Security Council by Ambassador Eban on the Kinneret incident, 16 and 22 December 1955. THE FAILURE OF THE ARMISTICE
  9. ↑ Глава «Война за воду»/Израильские танки в бою. Михаил Барятинский. 2012
  10. ↑ Benny Morris, 2001, С. 303—304.
  11. ↑ «It was the first MiG-21 shot down in air combat over the Middle East ever.»/The story behind the gun-camera sequences featuring Syrian MiG-21s shot down by Israeli Mirage IIIs. Tom Cooper. The Aviation Geek Club. August 8, 2021
  12. ↑ 12,0 12,1 Benny Morris, 2001, С. 303.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Черчилль Р. и У. Шестидневная война. Глава 2. Закрытие проливов
  14. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Rubin
  15. ↑ Israel, Army and defense — A dictionary, Zeev Schiff & Eitan Haber, editors, Zmora, Bitan, Modan, 1976, Tel-Aviv(ivrit)
  16. ↑ 1967 Israeli-Arab Six Day war: Senator Symington on the Es-Samu incident «The deaths were apparently due to the unexpected presence of a Jordanian patrol»
  17. ↑ United Nations Security Council Resolution 228
  18. ↑ МИД Израиля: XI. The Six-Day War // 3. Statement to the Knesset by Prime Minister Eshkol, 22 May 1967 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Olti_kunlik_urush&oldid=5219294" dan olindi