Ustrushana

Ustrushana (shuningdek, Usrushana va Ustrushona deb yoziladi; forscha: اسروشنه ‎) — Soʻgʻd knyazligi, poytaxti Bundjikatda IV-IX asrlarda, Sirdaryo vodiysi va Zaravshon vodiysida joylashgan, hozirgi Tojikiston va Oʻzbekistondagi tarixiy mintaqa hisoblanadi.

So'g'd knyazligi Ustrushana
Poytaxti	Bunjikat
Yirik shaharlari	VIII asrda Xuroson, Transoxiyona va Toxariston .
Til(lar)i	So'g'd, forsi
Dini	Zardushtiylik(...-822) Islom (822-892)

Geografik joylashuvi

Nana ma'budaning devor rasmlari, Bunjikat, VIII-IX milodiy asr.

Otliqlar jangi manzarasi: ikkita o‘qdan yaralangan zirhli ritsar otini bo‘ynidan ushlab turibdi. Kalay Kahkaha saroyi 1, Bundjikat . VIII-IX milodiy asr. Tojikiston Milliy qadimiy asarlar muzeyi (RTL 217).

Ustrushana hududi hozirgi shimoliy-gʻarbiy Tojikiston, janubiy Oʻzbekiston va Gʻarbiy Qirgʻiziston hududlarini, Sirdaryoning oʻrta oqimidan Samarqandgacha boʻlgan ulkan makonini, jumladan, Zaravshonning yuqori oqimini ham egallagan davlat hisoblanadi. Ustrushonaning asosiy markazlari mintaqaning oʻzagi boʻlgan Turkiston tizmasining shimolidagi togʻlararo Shahriston pastligi (Ura-Tyuba havzasi)da va Zomin tekisligida, Zaravshon daryosi havzasida joylashgan edi. Shimoldan Sirdaryoning yuqori oqimi bilan, janubdan Hisor tizmasi bilan chegaralangan. Ustrushona shimolda Choch va Ilak viloyatlari bilan, sharqda togʻ dovonlari orqali Fargʻona vodiysi bilan, gʻarbda Soʻgʻd, janubi-gʻarbda Chagʻanyan bilan chegaradosh edi. Geografik jihatdan qulay joylashgan bu davlat asosan savdogarlik va dehqonchilik bilan shug'ullangan

Ustrushaniy davlatining xususiyatlari

Ustrushana poytaxti Tojikiston shimoli-g'arbidagi So'g'd viloyatining Shahriston tumanidagi zamonaviy Shahriston qishlog'i hududida Shahristonsoy daryosi bo'yida joylashgan Bunjikat shahri edi. Mamlakat 18 viloyatga boʻlingan, koʻplab qalʼalar (400 ga yaqin) boʻlgan. Ustrushananing faol rivojlanishiga uning Buyuk Ipak yo'lining muhim qismida qulay joylashuvi yordam berdi. Hunarmandchilik va metallurgiya yuksak darajaga ko'tarildi, mahalliy aholining hunarmandlik ishlari savdo yo'lida yuqori baholanar edi. Etnik jihatdan Ustrushonlar soʻgʻdiylar bilan qarindosh boʻlgan, ammo ular soʻgʻd tilidan farq qiladigan oʻz alifbosiga ega edilar. Hukmron din zardushtiylik edi. Keyinchalik bu hududdagi arablar istilosi tufayli islom dini kirib kelgan.

Ustrushana IV-VII asrlarda

Ustrushana'da davlatning paydo bo'lishi, tahminlarga ko'ra , IV asrga to'g'ri keladi. 435-yilda Ustrushana xitoy manbalarida Chao nomi bilan tilga olinadi. Ustrushana hukmdori afshin unvonini olgan. VI asrda Ustrushana Eftalitlar davlati mulki tarkibiga kirgan. 560-yillardan Turk xoqonligi hukmronligi ostiga o'tgan. Boshida turkiylar ta'sirining zaiflashishi bilan ichki inqiloblar tufayli VII asrda Ustrushana mustaqil knyazlikka aylandi, ehtimol Samarqand ixshidlarining oliy hokimiyatini rasman tan olgan. Bu vaqtda Bunjikat Markaziy Osiyoning eng yirik shaharlaridan biriga, mintaqadagi eng muhim iqtisodiyot, savdo va madaniyat markaziga aylandi.

Ustrushana VIII—IXasrlarda

VIII asr boshlarida arab bosqinchilari Ustrushanga yetib kelishdi. 738-yilda Ustrushonlar turklar bilan birgalikda arablarga qarshi urushda qatnashdilar. 739-yilda arab sarkardasi Nasr ibn Sayyor Ustrushona Xaraxurux afshinini arab hokimiyatini tan olishga majbur qiladi. Ammo bu bo'ysunish yuzaki edi, Ustrushanlar faqat shartli soliq to'lashdi. Aslida esa Ustrushana islomni qabul qilmasdan mustaqil bo‘lib, dinini saqlab qoldi. Islomni qabul qilmaganliklari uchun maxsus jon solig'ini to'lashar edi.

794—795 yillarda Ustrushona xalifa Xorun ar-Rashid tomonidan Barmakiylar urugʻidan boʻlgan Fadlu ibn Yahyo boshqaruviga oʻtkazilgan. 822-yilda xalifa al-Ma’mun Ustrushonaga qarshi yurish uyushtirdi, unga Ahmad ibn Abu Xolid al-Ahval boshchilik qildi. Arab armiyasining muvaffaqiyatiga Afshin Kavus o'g'illari o'rtasidagi ichki tartibsizliklar yordam berdi, ulardan biri Haydar arablarga yordam berdi. Kavus o‘zini xalifaning vassali deb tan oldi va islomni qabul qildi. Haydar Kavusdan keyin Ustrushona taxtiga o‘tirdi, lekin aslida mamlakatni boshqarmadi, balki Bag‘dod xalifalari ixtiyorida bo‘lib, turli viloyatlarda hokim va qo‘shinlarga qo‘mondonlik qildi. 835-838 yillarda Haydar (uni ko'proq o'z unvoni — Afshin deb atagan) Bobek qo'zg'olonini bostirishda hukumat qo'shinlariga boshchilik qildi. Ammo mahalliy aholi juda sarosimada edi, yordamchi qo'shin kuchlari yetib kelgandan so'ng qo'zg'alon bostirildi.

819-yilda Ustrushana Somoniylar oilasi vakili Yahyo ibn Asadning boshqaruviga o'tkazildi, u 855-yilda vafotigacha uni boshqargan. Yahyo ibn Asad vafotidan keyin Ustrushona ukasi Ahmad ibn Asadga, u esa oʻgʻli Yoqubga o'tgan. 893-yilda Ustrushana alohida mulk sifatida Somoniylar tomonidan tugatilib, ularning davlatiga kiritilgan.

Hukmdorlar

• Afshin (IV-V asrlar)
• Eftalitlar (V-VI asrlar)
• Turklar (VI-VII asrlar)
• Afshin (VII-VIII asrlar):
  • Jamukian (VII asr-650)
  • Chekin Chur Bilge (693-709)
  • Devashtich (708-722)
  • Qorabugʻro (739-795)
• Abbosiylar / Barmakiylar  :
  • Fazl ibn Yahyo (795-802)
• Abbosiylar davridagi afshinlar :
  • Kavus ibn Karabugra (802-830)
  • Haydar ibn Kavus (830-841)
• Somoniylar :
  • Yahyo ibn Asad (819-855)
  • Ahmad ibn Asad (855-893)

Mashhur afshinlar

Ism	Hukmronlik yillari
Jamukian	?–650
Chekin Chur Bilge	693–709
Devashtik	708–722
Qorabug'ro	739–795
Kavus ibn Karabugra	802–830
Haydar ibn Kavus	830–841

Yana qarang

• So'g'diyona
• Xuttalyan
• Chaganian
• Buxorxudoti
• Farg'ona (tarixiy viloyat)

Adabiyotlar

• Smirnova O. I. 1953 yilda Usrushanda arxeologik qidiruv ishlari // SSSR arxeologiyasi bo'yicha materiallar va tadqiqotlar, № 37. - M.-L., 1953 yil.
• Negmatov N. N. Usrushana qadimgi davrlarda va ilk o'rta asrlarda. - Stalinobod, 1957 yil.
• Smirnova O.I. Usrushaniyning birinchi tangalari. Sharq epigrafiyasi, jild. 20. - L., 1971 yil.