Biologik qurol

Biologik qurollar — patogen mikroorganizmlar yoki ularning sporalari, viruslar, bakterial toksinlar, odamlar va hayvonlarga yuquvchi, dushmanning shaxsiy tarkibi va aholisini, qishloq xoʻjaligi hayvonlarini, ekinlarini ommaviy yoʻq qilish, oziq-ovqat va suv manbalarini ifloslantirish, shuningdek, harbiy uskunalar va harbiy materiallarning ayrim turlariga zarar yetkazish uchun moʻljallanganommaviy qirgʻin qurollari hisoblanadi. Biologik qurollarga shuningdek, patogen mikroorganizmlarni yetkazib berish vositalari va tashuvchi-hayvonlar ham kiradi. Biologik qurol ommaviy qirgʻin quroli boʻlib, 1925 yildagi Jeneva protokoli^[1] va 1972 yilda imzolangan bakteriologik (biologik) qurollar va toksin qurollarini ishlab chiqish, ishlab chiqarish va saqlashni taqiqlash toʻgʻrisidagi konventsiyaga muvofiq taqiqlangan.

Biologik qurollarning zararli taʼsiri birinchi navbatda, patogen mikroorganizmlarning patogen xususiyatlaridan va ularning hayotiy faoliyatining toksik mahsulotlaridan foydalanishga asoslangan^[2].

1972 yilda imzolangan biologik qurollarni taqiqlash toʻgʻrisidagi konvensiyadan farqli oʻlaroq, 1973 yilda SSSRda " Biopreparat " ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi. Uyushma va uning institutlarining vazifasi tibbiy dori-darmonlar va vaksinalar ishlab chiqarishdan tashqari, biologik qurollarni yashirin ishlab chiqish edi. Shunday qilib, 1970-yillarning oxiri va 1980-yillarning boshlarida Biopreparat boʻlinmalari 50 ga yaqin kasallik qoʻzgʻatuvchi moddalarni faol tadqiq qilish va ishlab chiqish ishlarini olib bordi^[3] .

1991 yildan beri Nunn-Lugar dasturi MDH mamlakatlariga nisbatan ommaviy qirgʻin qurollarini qoʻllash havfini birgalikda kamaytirish boʻyicha ishlamoqda (Eng. Cooperative Threat Reduction Program). Rossiyada bu dastur ham ishlagan, ammo 2012 yilda Rossiya dasturda ishtirok etishdan bosh tortgan^[4]. Dastur DTRA (AQSh Departamenti Mudofaa tahdidlarini kamaytirish agentligi) ishtirokida amalga oshirilgan tashabbusni ifodalaydi. Dasturning belgilangan maqsadi SSSRda toʻplangan ommaviy qirgʻin qurollarini, shu jumladan biologik qurollarni demontaj qilish va yoʻq qilishda Rossiya va boshqa sobiq Sovet respublikalariga yordam berishdir.

Biologik qurollarning turlari dushmanga hujum qilish uchun hasharotlardan foydalanadigan entomologik qurollar va irqiy, etnik, jins yoki boshqa genetik jihatdan aniqlangan xususiyatlar asosida aholini tanlab magʻlub etish uchun moʻljallangan gipotetik genetik qurollardir .

Bakterial va virusli vositalardan foydalanish usullari

E120^[en] konteyner (boʻylama kesimi) — jangovor biologik retsepturaga ega boʻlgan kassetali jangovor kallak

Biologik qurollarni yetkazib berish vositalari va ulardan foydalanish usullari, odatda quyidagilardan iborat boʻladi:

xatlarni pochta orqali yuborish ;
raketalarning jangovar kallaklari;
aviatsiya bombalari;
artilleriya minalari va snaryadlari;
samolyotdan tushgan paketlar (sumkalar, qutilar, konteynerlar);
samolyotdan hasharotlarni tarqatadigan maxsus qurilmalar;
diversion usullari.

Baʼzi hollarda, yuqumli kasalliklarni tarqatish uchun, dushman chiqish ketish paytida ifloslangan uy-roʻzgʻor buyumlarini: kiyim-kechak, oziq-ovqat, sigaret va boshqalarni qoldirishi mumkin. Bu holatda kasallik infeksiyalangan narsalar bilan bevosita aloqa qilish natijasida yuzaga kelishi mumkin. Shuningdek qoʻshinlar chekinish vaqtida qoʻshinlar va aholi oʻrtasida infeksiya manbai boʻlishi uchun infeksion bemorlarni atayin tashlab ham ketishadi. Bakterial formula bilan toʻldirilgan oʻq-dorilar portlaganda, havoda toʻxtatilgan suyuq yoki qattiq zarrachalarning mayda tomchilaridan iborat bakterial bulut hosil boʻladi. Bulut shamol yoʻnalishi bilan tarqalib va yerga joylashib, infeksiyalangan hududni hosil qiladi, uning maydoni retsept miqdori, uning xususiyatlari va shamol tezligiga bogʻliq.

Muammo shundaki, tabiiy yashash joyidan tashqarida va uning ekologik holatiga mos keladigan uzatish mexanizmlari boʻlmasa, kasallik qoʻzgʻatuvchilari odamlarga yuqmaydi^[5].

Qoʻllash tarixi

Biologik qurolning bir turini qoʻllash hatto qadimgi Rimda ham maʼlum boʻlgan, shaharlarni qamal qilish paytida oʻlatdan oʻlganlarning jasadlari himoyachilar orasida epidemiya qoʻzgʻatish uchun qal’a devorlaridan oshirib ichkariga irgʻitilgan. Bunday chora-tadbirlar nisbatan samarali boʻldi, chunki aholi zichligi yuqori boʻlgan va gigiyena vositalarining sezilarli yetishmasligi boʻlgan joylarda epidemiyalar juda tez rivojlanardi.

Zamonaviy tarixda biologik qurollardan foydalanish.

1346-yil — Yevropada bubon oʻlati boshlandi. Bu dahshatli „sovg‘a“ni Jonibekxon qilgan degan taxmin bor. Kafa (zamonaviy Feodosiya) shahrini egallash uchun muvaffaqiyatsiz urinishdan soʻng, u oʻlatdan vafot etgan odamning jasadini qal’aga uloqtirgizadi. Shahardan qoʻrqib qochgan savdogarlar bilan birga oʻlat ham Yevropaga^[6] yetib keldi.
1763 yil — Urushda bakteriologik qurollardan foydalanishning birinchi aniq tarixiy fakti Fort Pittni qamal qilgan hindular orasida chechak kasalligining ataylab tarqatilishidir. Ingliz harbiylari chechak kasalligini qamalchilar orasida tarqatish umidida hindular lageriga chechak bilan zararlangan koʻrpalarni joʻnatishdi ^[7] .
1942 yil — Buyuk Britaniya : Germaniya bilan urushda Sibir yarasini qoʻllash boʻyicha Vegetarian operatsiyasi rejasini ishab chiqdi, unga koʻra Gruinard orolida biologik qurollar ishlab chiqildi va sinovdan oʻtkazildi. Orol sibir yarasi sporalari bilan zararlangandi, 49 yil karantinda qoldi va 1990 yilda tozalangani eʼlon qilindi.
1939 — 1945 — Yaponiya : Manchjuriyaga otryad 731 3 ming kishiga qarshi ^[8] biologik qurol qoʻllandi. Sinovlar doirasida Moʻgʻuliston va Xitoydagi jangovar harakatlarda ham biologik quroldan foydalanildi. Shuningdek, Xabarovsk, Blagoveshensk, Ussuriysk va Chita viloyatlarida foydalanish uchun rejalar tayyorlangan. Boshqa davlatlar tomonidan 731-otryad aʼzolarini taʼqibdan himoya qilish evaziga AQSh armiyasining Fort Detrik (Merilend) bakteriologik markazida olingan maʼlumotlar aosida biologik quurol yaratishga muvaffaq boʻlindi ^[9] . Biroq, jangovar foydalanishning harbiy-strategik natijasi oddiyroq boʻlib chiqdi: „Koreya va Xitoyda bakteriologik urush faktlarini tekshirish boʻyicha Xalqaro ilmiy komissiyaning hisoboti“ (Peking, 1952) maʼlumotlariga koʻra 1940 yildan 1945 yilgacha sunʼiy ravishda qoʻzgʻatilgan oʻlat epidemiyasida qurbonlar sonitaxminan 700 kishini tashkil etgan, bu son qurolni yaratishda tajribalarda oʻlib ketgan mahbuslar sonidan ham kamroq boʻlgan^[10]. Yaponiya imperiyasi tomonidan biologik urush olib borilganligi 1945 yilda Ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin isbotlanganiga qaramay, Yaponiya 2002 yil 27 avgustda rasman biologik urush olib borganligini tan oldi ^[11] .
Yuqorida aytib oʻtilgan „Koreya va Xitoydagi bakteriologik urush faktlarini tekshirish boʻyicha Xalqaro ilmiy komissiyaning hisoboti“ (Peking, 1952) ga koʻra, Koreya urushi paytida AQSH tomonidan KXDRga qarshi bakteriologik qurol ishlatilgan ("Faqat 1952 yilning yanvaridan martigacha bo‘lgan davrda KXDRning 169 ta hududida epidemik kasalliklarni keltirib chiqaradigan bakteriologik qurollardan (ko‘p hollarda bakteriologik bombalardan) foydalanishning 804 ta holati qayd etilgan. [qanaqa? ^] " ^[12]). SSSR Tashqi ishlar vaziri oʻrinbosari yordamchisi Vyacheslav Ustinovning soʻzlariga koʻra, urushdan keyin u mavjud materiallarni oʻrganib chiqdi va amerikaliklar tomonidan bakteriologik qurollardan foydalanishni tasdiqlash mumkin emas degan xulosaga keldi ^[13] .
1961-1962 yillarda , hozirgi Yaponiyaning Okinava prefekturasida, Qoʻshma Shtatlar пирикуляриоз риса^[en] olib keladigan patogen zamburugʻ sporalarini tarqatish uchun sinovlar oʻtkazdi, buning natijasida „foydali maʼlumot toʻplashda qisman muvaffaqiyatga erishish mumkin edi“.
1978-1979 yillarda Rodeziya urushi paytida Rodeziya havfsizlik kuchlari qoramollarning nobud boʻlishi va shu tariqa partizanlarni oziq-ovqat bazasidan mahrum qilish maqsadida ZANU va ZAPU partizanlariga qarshi biologik qurollardan, xususan, kuydirgi sporalaridan foydalanganlar. Bu janubiy Afrikadagi eng katta epidemiyani keltirib chiqardi, natijada 1000 ga yaqin inson halok boʻldi^[14]^[15]^[16].
1979 yil aprel oyida Sverdlovskda kuydirgi epidemiyasi Sverdlovsk-19 laboratoriyasidan kuydirgi bakteriyasining sizib chiqishi natijasida yuzaga kelgan. Rasmiy sovet versiyasiga koʻra, kasallikning sababi kasallangan sigirlarning goʻshti edi. 1992 yil 4 aprelda fojianing 13 yilligi munosabati bilan B. N. Yeltsin Rossiya Federatsiyasining „1979 yilda Sverdlovsk shahrida kuydirgidan vafot etgan fuqarolarning oilalarini pensiya taʼminotini yaxshilash toʻgʻrisida“gi qonunni imzoladi^[17]. Chernobildagi Sverdlovsk halokati va aslida begunoh odamlarning oʻlimi uchun harbiy bakteriologlarning javobgarligini tan olish masalasi koʻrib chiqildi. Bioqurol ishlab chiqaruvchi zavoddan (Sverdlovsk-19) tasodifiy sizib chiqish versiyasi bir oydan keyin Rossiya Federatsiyasi Prezidenti tomonidan yana tasdiqlandi^[18].
2001 yil sentyabr oyida kuydirgini pochta orqali yuborish holati kuzatildi.

Biologik qurol bilan zararlanish xususiyatlari

Bakterial yoki virusli vositalar taʼsir qilganda, kasallik darhol yuzaga kelmaydi, deyarli har doim yashirin (inkubatsiya) davr mavjud boʻlib, unda kasallik tashqi belgilar bilan oʻzini namoyon qilmaydi va zararlangan shaxs jangovar qobiliyatini yoʻqotmaydi. Baʼzi kasalliklar (oʻlat, vabo, kuydirgi) kasal odamdan sogʻlom odamga yuqishi va tez tarqalib, epidemiyalarni keltirib chiqarishi mumkin. Bakterial vositalardan foydalanish faktini aniqlash va patogen turini aniqlash juda qiyin, chunki na mikroblar, na toksinlar rang, hid va taʼmga ega emas va ularning taʼsiri uzoq vaqtdan keyin paydo boʻlishi mumkin. Bakteriyalar va viruslarni aniqlash faqat maxsus laboratoriya tadqiqotlari orqali mumkin boʻladi, bu juda koʻp vaqtni oladi, oqibatda esa epidemik kasalliklarning oldini olish uchun oʻz vaqtida choralar koʻrishni qiyinlashadi.

Bakteriologik qurollardan foydalanish belgisi, shuningdek, hudud atrofida yotgan oʻq-dorilar (uning uchun moʻljallangan) va uni etkazib berishning boshqa vositalaridir^[19]. Baʼzi hollarda ayrim hasharotlar yoki kemiruvchilarning toʻsatdan paydo boʻlishi va sonining keskin koʻpayishi biologik quroldan foydalanish belgisi sifatiad qaraladi (masalan — qor koʻp miqdorda burgalar aniqlanishi^[20]).

Zamonaviy strategik biologik qurollar ishlatilganda halokatli oqibatlarga olib kelishi ehtimolini oshirish uchun viruslar va bakterial sporalarning aralashmalaridan foydalanadi, ammo, qoida tariqasida, ularning taʼsirini hududiy lokalizatsiya qilish va oʻz yoʻqotishlarini oldini olish uchun odamdan odamga oʻtmaydigan shtammlardan foydalaniladi.

Ukraina laboratoriyalarida AQSH koʻmagida biologik qurol ishlab chiqish ayblovlari

2022-yilda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi davrida Rossiya Mudofaa vazirligi Ukraina laboratoriyalarida AQSh ishtirokida biologik qurol komponentlari ishlab chiqilganligi to‘g‘risida dalillar topilganini maʼlum qildi. Rossiya va xorijiy ilmiy hamjamiyat vakillari, shuningdek, ilmiy jurnalistlar Ukrainada biologik, shuningdek, uning etnik yoki irqiy yoʻnaltirilgan (genetik) qurollarning yaratilishi bilan bogʻliq dalillar haqidagi bayonotlarni tanqid qildilar .

Bakterial vositalar

Quyidagi patogenlar va toksinlar bir vaqtlar mamlakat tomonidan qurol sifatida ishlatilgan. Tegishli hollarda NATO qisqartmalari kiritiladi.

Bakterial vositalar ^[21]

Kasallik	Biologik agent (NATO tasnifi)	biologik agentlar sinfi	yuqumlilik
kuydirgi	kuydirgi tayoqchasi (N or TR)	halokatli harakat	Past
Brutselloz	Brusella abortus	Vaqtinchalik qobiliyatsiz va qishloq xoʻjaligi hayvonlarini magʻlub etishga moʻljallangan ^[21]	Past
Brutsellyoz	Brutsellalar (caprina) (AM or BX)	Vaqtinchalik qobiliyatsiz va qishloq xoʻjaligi hayvonlarini magʻlub etish uchun moʻljallangan	Past
Brutselloz	Brucella (choʻchqa) (US, AB or NX)	Vaqtinchalik qobiliyatsiz va qishloq xoʻjaligi hayvonlarini magʻlub etish uchun moʻljallangan	Past
vabo	Vabo vibrioni (HO)	Vaqtinchalik mehnatga layoqatsiz ^[21]	Yuqori
Difteriya	Corynebacterium diphtheriae (DK)	Vaqtinchalik oʻchirilgan	Yuqori
Dizenteriya	Shigella dysenteriae, Escherichia coli (Y)	halokatli harakat	Yuqori
Bezlar	Burkholderia mallei (LA)	Davolashsiz oʻlim 70% ni tashkil qiladi ^[21]	Past
Vabo	Yersinia pestis (LE)	halokatli harakat	Yuqori
Tulyaremiya	Francisella tularensis (SR yoki JT)	ellik %	Past

Yana qarang

Biopreparat

Manbalar

↑ Protocol for the Prohibition of the Use of Asphyxiating, Poisonous or Other Gases, and of Bacteriological Methods of Warfare. Geneva, 17 June 1925^(ingl.)
↑ П.Кудрявцев. „Лекция. Секретная империя биологического оружия СССР.“. YouTube (14-oktyabr).
↑ Даниил Туровский. Другого способа лечения нет и сейчас // Медуза : новостной портал. — 2014. — 31 октябрь.
↑ Russia says it will not renew arms agreement with U.S.^(ingl.) // Reuters : Новостной портал. — 2012. — 10 октябрь.
↑ {{{заглавие}}}.
↑ Shkolnik Yu. K. Istoriya Rossii (Polnaya ensiklopediya)
↑ Barras, V.; Greub, G. (June 2014). „History of biological warfare and bioterrorism“. Clinical Microbiology and Infection. 20 (6): 497—502. doi:10.1111/1469-0691.12706. PMID 24894605.
↑ Morimura S. Kuxnya dyavola. — M.: Progress, 1983., Chast pervaya
↑ Morimura S. Kuxnya dyavola. — M.: Progress, 1983.
↑ Chuma ot dyavola (Kitay 1933—1945)
↑ Japan guilty of germ warfare against thousands of Chinese
↑ 50 let s nachala Koreyskoy voyni // „Zarubejnoe voennoe obozrenie“, № 6 (639), 2000. str. 62-63
↑ Yevgeniy Jirnov. Zaraza lipovogo tipa Kommersantʼ-Vlast, 13 noyabrya 2001
↑ Glenn Cross, „Dirty War: Rhodesia and Chemical Biological Warfare, 1975—1980,“ Solihull, UK: Helion & Company, 2017
↑ Ken Flower, Serving Secretly: An Intelligence Chief on Record, Rhodesia Into Zimbabwe 1964—1981, (London 1987), p. 137.
↑ Ian Martinez (2002) The history of the use of bacteriological and chemical agents during Zimbabweʼs liberation war of 1965-80 by Rhodesian forces, Third World Quarterly, 23:6, 1159—1179, DOI: 10.1080/0143659022000036595
↑ Zakon RF ot 4 aprelya 1992 g. N 2667-I „Ob uluchshenii pensionnogo obespecheniya semey grajdan, umershix vsledstvie zabolevaniya sibirskoy yazvoy v gorode Sverdlovske v 1979 godu“/
↑ Intervyu B. N. Yelsina gazete Комсомольская правда ot 27 maya 1992 g.
↑ Uchebnik nachalnoy voennoy podgotovki (NVP).
↑ „Chuma ot dyavola (Kitay 1933—1945)“ (glava iz knigi „Ocherki istorii chumi“ — avtori Supotnitskiy M. V., Supotnitskaya N. S. ISBN 5-9502-0094-2)
↑ ^21,0 ^21,1 ^21,2 ^21,3 В.Ю. Радоуцкий, В.Н. Шульженко, Ю.К. Рубанов, Н.В. Нестерова, А.М. Юрьев, А.А. Смаглюк. Радиационная, химическая и биологическая защита.

Adabiyotlar

Arxangelskiy A. M., Grigoryev A. M., Gromozdov G. G. Bakteriologik qurol va undan himoya. / Jami ostida. ed. samimiy. asal. Fanlar G. G. Gromozdov. — 2-nashr, qayta koʻrib chiqilgan. va qoʻshimcha — M .: Harbiy nashriyot, 1971 yil.
Фёдоров Л. А.. Советское биологическое оружие: История, экология, политика. М.: МСоЭС, 2005. ISBN 5-88587-243-0.
Супотницкий М. В.. Биологическая война: Введение в эпидемиологию искусственных эпидемических процессов и биологических поражений, 3000 экз, М.: Русская панорама, 2013. ISBN 978-5-93165-328-0.
Supotnitskiy M. V. Tirik oʻlim: biologik qurol nima // Ommaviy mexanika . — 2018. — No 1. — S. 74-77.
Bars O. V. Biologik qurollar // Katta tibbiy ensiklopediya : 30 t ichida. / Ch. ed. B. V. Petrovskiy . — 3-nashr. — M. : Sovet Entsiklopediyasi, 1976. — T. 3 : Beklemishev — Validol. — 584 Bilan. : kasal.
Bakteriologicheskoe orujie // Buyuk rus entsiklopediyasi : [35 tonnada] / Ch. ed. Yu. S. Osipov . — M. : Buyuk rus entsiklopediyasi, 2004-2017.
Alibekov Kanatjan Baizakovich Ehtiyotkorlik bilan! Biologik qurollar! — uy: MChJ „Gorodets-izdat“, 2003 yil. — ISBN ISBN. 5-9258-0059-1

Havolalar

"Fuqaro mudofaasi. Amaliy standartlar, 1984 yil
Biologik qurollar. Qurol-yarogʻlar — Eng yaxshi kompyuter oʻyinlari
Vladimir Simonov biologik qurollar haqidagi afsona haqida (Wayback Machine saytida 2019-08-06 sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya

[1] Protocol for the Prohibition of the Use of Asphyxiating, Poisonous or Other Gases, and of Bacteriological Methods of Warfare. Geneva, 17 June 1925^(ingl.)

[:0-2] П.Кудрявцев. „Лекция. Секретная империя биологического оружия СССР.“. YouTube (14-oktyabr).

[3] Даниил Туровский. Другого способа лечения нет и сейчас // Медуза : новостной портал. — 2014. — 31 октябрь.

[4] Russia says it will not renew arms agreement with U.S.^(ingl.) // Reuters : Новостной портал. — 2012. — 10 октябрь.

[POP201801-5] {{{заглавие}}}.

[6] Shkolnik Yu. K. Istoriya Rossii (Polnaya ensiklopediya)

[7] Barras, V.; Greub, G. (June 2014). „History of biological warfare and bioterrorism“. Clinical Microbiology and Infection. 20 (6): 497—502. doi:10.1111/1469-0691.12706. PMID 24894605.

[8] Morimura S. Kuxnya dyavola. — M.: Progress, 1983., Chast pervaya

[militera_lib-9] Morimura S. Kuxnya dyavola. — M.: Progress, 1983.

[10] Chuma ot dyavola (Kitay 1933—1945)

[11] Japan guilty of germ warfare against thousands of Chinese

[12] 50 let s nachala Koreyskoy voyni // „Zarubejnoe voennoe obozrenie“, № 6 (639), 2000. str. 62-63

[13] Yevgeniy Jirnov. Zaraza lipovogo tipa Kommersantʼ-Vlast, 13 noyabrya 2001

[14] Glenn Cross, „Dirty War: Rhodesia and Chemical Biological Warfare, 1975—1980,“ Solihull, UK: Helion & Company, 2017

[15] Ken Flower, Serving Secretly: An Intelligence Chief on Record, Rhodesia Into Zimbabwe 1964—1981, (London 1987), p. 137.

[16] Ian Martinez (2002) The history of the use of bacteriological and chemical agents during Zimbabweʼs liberation war of 1965-80 by Rhodesian forces, Third World Quarterly, 23:6, 1159—1179, DOI: 10.1080/0143659022000036595

[17] Zakon RF ot 4 aprelya 1992 g. N 2667-I „Ob uluchshenii pensionnogo obespecheniya semey grajdan, umershix vsledstvie zabolevaniya sibirskoy yazvoy v gorode Sverdlovske v 1979 godu“/

[18] Intervyu B. N. Yelsina gazete Комсомольская правда ot 27 maya 1992 g.

[19] Uchebnik nachalnoy voennoy podgotovki (NVP).

[20] „Chuma ot dyavola (Kitay 1933—1945)“ (glava iz knigi „Ocherki istorii chumi“ — avtori Supotnitskiy M. V., Supotnitskaya N. S. ISBN 5-9502-0094-2)

[Радоуцкий-21] 21,0 ^21,1 ^21,2 ^21,3 В.Ю. Радоуцкий, В.Н. Шульженко, Ю.К. Рубанов, Н.В. Нестерова, А.М. Юрьев, А.А. Смаглюк. Радиационная, химическая и биологическая защита.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]