Vikipediya

Hindiston Konstitutsiyasi


 

Hindiston Konstitutsiyasi

Hindiston Konstitutsiyasi (IAST : Bhāratīya Saṃvidhāna) — Hindistonning oliy qonuni[1][2]. Hindsiton Konstitutsiyasi mamlakatning asosiy siyosiy kodeksi hisoblanib, davlat tuzilmasi, boshqaruv tartiblari, davlat organlarining vakolatlari va davlat institutlarining majburiyatlarini va fuqarolarning asosiy huquqlari, direktiv tamoyillari va majburiyatlarini belgilaydi. Hindsiton Konstitutsiyasi dunyodagi eng uzun yozma milliy konstitutsiyadir[3][4][5].

Hindsiton Konstitutsiyasi mamlakatda konstitutsiyaviy ustunlikni taʼminlaydi(parlament ustunligini emas, chunki hujjatni parlament emas, balki Taʼsis Assambleyasi tomonidan yaratilgan) va oʻz xalqi nomidan oʻz muqaddimasida deklaratsiya bilan qabul qilingan. Parlament konstitutsiyani bekor qila olmaydi.

BR Ambedkar: Hindiston Konstitutsiyasi Hindistonning 2015-yilgi pochta markasida

Hindsiton Konstitutsiyasi 1949-yil 26-noyabrda Hindiston Taʼsis Assambleyasi tomonidan qabul qilingan va 1950-yil 26-yanvarda kuchga kirgan[6]. Konstitutsiya Hindiston hukumatining 1935-yilgi qonunini mamlakatning asosiy boshqaruv hujjati sifatida bekor qildi, natijada Hindiston Dominioni Hindiston Respublikasiga aylandi. Konstitutsiyaviy avtoxtoniyani taʼminlash uchun uning tuzuvchilari 395-moddada Britaniya parlamenti tomonidan qabul qilingan avvalgi hujjatlarini bekor qildilar[7]. Hindiston oʻz konstitutsiyasi qonuniy kuchga kirgan kun 26-yanvarniRespublika kuni sifatida nishonlaydi[8].

Konstitutsiya Hindistonni suveren, sotsialistik, dunyoviy[9] va demokratik respublika deb eʼlon qiladi, uning fuqarolariga adolat, tenglik va erkinlikni kafolatlaydi va birodarlikni rivojlantirishga harakat qiladi[10]. 1950-yilgi konstitutsiyaning asl nusxasi Nyu-Dehlidagi parlament binosida geliy bilan toʻldirilgan qutida saqlanadi. „Dunyoviy“ va „sotsialistik“ soʻzlari 1976-yilda Favqulodda vaziyat paytida 42-oʻzgartirish qonuni bilan muqaddimaga qoʻshilgan[11].

Yaratilish tarixi

tahrir
 
Babasaheb Ambedkar, 1949-yil 25-noyabrda Hindiston konstitutsiyasining yakuniy loyihasini Taʼsis Assambleyasi prezidenti Rajendra Prasadga taqdim etayapti.

1928-yilda barcha partiyalar konferensiyasi Laknauda Hindiston Konstitutsiyasini tayyorlash uchun chaqirilgan, bu chaqiriq Neru hisoboti sifatida tanilgan[12].

Hindistonning katta qismi 1857-yildan 1947-yilgacha Britaniya hukmronligi ostida edi. Bu vaqtda davomida Hindiston buyuk Britaniya Parlamenti tomonidan chiqarilgan qarorlar va qonunlar asnosida boshqarilgan. Hindiston konstitutsiyasi esa 1947-yilgi Hindiston mustaqilligi toʻgʻrisidagi qonunni va 1935-yil 26-yanvarda kuchga kirgan Hindiston hukumati qonunini bekor qildi. Hindistonda Britaniya hukmronligi toʻxtadi va konstitutsiya bilan suveren demokratik respublikaga aylandi. Konstitutsiyaning 5, 6, 7, 8, 9, 60, 324, 366, 367, 379, 380, 388, 391, 392, 393 va 394-moddalari 1949-yil 26-noyabrda kuchga kirgan (Konstitutsiayning oʻzi qonuniy kuchga kirishidan oldinroq), qolgan moddalar esa 1950-yil 26-yanvarda kuchga kirgan[13].


Oldingi qonun hujjatlari

tahrir

Hindiston Konstitutsiyasi bir qancha manbalardan olingan. Hindistonning ehtiyojlari va shartlarini hisobga olgan holda, uni ishlab chiquvchilar Hindiston hukumatining 1858-yilgi qonuni, 1861, 1892 va 1909-yillardagi Hindiston kengashlarining aktlari, Hindiston hukumatining 1919- va 1935-yillardagi aktlari va 1947 -yilgi Hindiston mustaqilligi toʻgʻrisidagi qonun kabi oldingi qonun hujjatlarining xususiyatlarini oʻzlashtirgan. Bu davrdaHindiston va Pokistonning alohida-alohida davlat sifatida paydo boʻlishi, sobiq Taʼsis Assambleyasining ham ikkiga boʻldi. 1935-yildagi oʻzgartirish akti ham yangi tuzilgan ikki davlat konstitutsiyalari qilish uchun juda muhim qadam boʻldi. Federalizm yoʻlini tanlagan davlatlarda har bir yangi hududiy assambleya alohida shtatlar uchun yangi konstitutsiyani ishlab chiqish va qabul qilish uchun suveren vakolatga egaligi beldilandi[14].

Taʼsis assambleyasi

tahrir
 
1950-yil Taʼsis assanbleyasi yigʻilishi

Hindiston Konstitutsiyasi viloyat majlislarining saylangan aʼzolari tomonidan shakllantirilgan Taʼsis Assambleya tomonidan ishlab chiqildi[15]. Dastlab 389 aʼzodan iborat assambleya (Hindiston boʻlinganidan keyin 299 aʼzoga qisqarga edi) konstitutsiya loyihasini ishlab chiqish uchun deyarli uch yil sarfladi va 165 kun davomida oʻn bir sessiya oʻtkazdi[16][14].

Hindiston Konstitutsiyasining shakllanish xronologiyasi

tahrir
  • 1946-yil 6-dekabr: Konstitutsiyaviy assambleyaning tashkil topishi (fransuz amaliyotiga muvofiq tuzilgan).
  • 1946-yil 9-dekabr: Birinchi yigʻilish (hozirgi parlament uyining markaziy zalida) boʻlib oʻtdi[17],Sachchidananda Sinha vaqtinchalik prezident etib saylandi. (Pokiston davlatini tuzish tarafdorlari Alohida davlatni talab qilib, Musulmonlar Ligasi uchrashuvni boykot qildi).
  • 1946-yil 11-dekabr: Assambleya Rajendra Prasadni prezident[17], HC Mukherjini rais oʻrinbosari va BN Rauni konstitutsiyaviy yuridik maslahatchi etib tayinladi. (Avvaliga jami 389 aʼzo boʻlgan, boʻlingandan keyin ular 299 taga kamaygan. (389 aʼzodan 292 nafari hukumat viloyatlaridan, 4 nafari Bosh komissar viloyatlaridan va 93 nafari knyazlik shtatlaridan edi)).
  • 1946-yil 13-dekabr: Javoharlal Neru[17] konstitutsiyaning asosiy tamoyillarini belgilab berdi va „Obyektiv rezolyutsiya“ni taqdim etdi. Bu keyinchalik Konstitutsiyaning muqaddimasi boʻldi.
  • 1947-yil 22-yanvar: Obyektiv rezolyutsiya bir ovozdan qabul qilindi[17].
  • 1947-yil 22-iyul: Davlat bayrogʻi qabul qilindi.
  • 1947-yil 15-avgust: Mustaqillikka erishildi. Hindiston davlati Hindiston hukmronligi va Pokiston hukmronligiga boʻlindi.
  • 1947-yil 29-avgust: Hindiston Konstitutsiyasini Loyihalash qoʻmitasi BR Ambedkarni qoʻmita raisi etib tayinladi[17]. Qoʻmitaning qolgan olti aʼzosi Munshi, Muhammad Sadulla, Alladi Krishnasvami Iyer, N. Gopalasvami Ayyangar, Xaytan va Mitter boʻldi.
  • 1948-yil 16-iyul: Harendra Kumar Mukerji bilan birga VT Krishnamachari ham Taʼsis assambleyasining ikkinchi vitse-prezidenti etib saylandi.
  • 1949-yil 26-noyabr: Hindiston Konstitutsiyasi assambleya tomonidan maʼqullandi va qabul qilindi[17].
  • 1950-yil 24-yanvar: Taʼsis majlisining soʻnggi yigʻilishida Konstitutsiya imzolandi va yakuniy shaklda qabul qilindi (395 ta modda, 8 ta dastur va 22 qismdan iborat).
  • 1950-yil 26-yanvar: Konstitutsiya butun mamlakatda kuchga kirdi. (Butun jarayon 2 yil, 11 oy va 18 kun davom etdi — jami 6,4 million € sarflangan.)

G.V.Mavlankar Hindiston respublikaga aylanganidan keyin <b>Lok Sabha (parlament quyi palatasi)</b>ning birinchi spikeri boʻldi.


Boshqa konstitutsiyalarning taʼsiri

tahrir

  Hindiston konstitutsiyasi suveren davlat uchun dunyodagi eng uzun konstitutsiya hisoblanadi[3][4][18]. Qabul qilinganda Hindiston Konstitutsiyasi 22 qism (boʻlim)dan va 8 ta bob va 395 ta moddadan iborat edi[lower-alpha 1][14]. Taxminan 145 000 soʻz bilan u Alabama Konstitutsiyasidan keyin dunyodagi ikkinchi eng koʻp soʻzli faol konstitutsiya hisoblanadi[19].

Konstitutsiyaning tarkibi

tahrir

Hozirda konstitutsiya muqaddima va 470 ta moddadan iborat[lower-alpha 2] va ular 25 boʻlimga birlashtirilgan[lower-alpha 3][11]. Shu vaqtga qadar 12 ta bob va beshta ilova bilan[11][20] jami 104 marta oʻzgartirishlar kiritilgan. Oxirgi oʻzgartirish 2020-yil 25-yanvarda kuchga kirdi[21][22].

Konstitutsiyaning moddalari quyidagi qismlarga birlashtirilgan:

  • Muqaddima,[23] „sotsialistik“, „dunyoviy“ va „yaxlitlik“ soʻzlari bilan 1976-yilda 42-oʻzgartirish[24][25] qoʻshilgan.
  • I qism[26] — Davlat shtatlari va ittifoq hududlari — 1-4-moddalar
  • II qism[27] — Fuqarolik — 5-11-moddalar
  • III qism — Asosiy huquqlar — 12-35-moddalar
  • IV qism[28] — Davlat siyosatining Direktiv tamoyillari — 36-51-moddalar
  • IV A qism — Asosiy majburiyatlar — 51 A-modda
  • V qism[29] — Ittifoq — 52-151-moddalar
  • VI qism[30] — Shtatlar- 152-237-moddalar
  • VII qism[31] — Birinchi bobning B qismidagi shtatlar (bekor qilingan) — 238-modda
  • VIII qism[32] — Ittifoq hududlari — 239-242-moddalar
  • IX qism[33] — Panchayatlar — 243-243-moddalar (O)
  • IXA qismi[34] — Munitsipalitetlar — 243§ dan 243(ZG)gacha boʻlgan moddalar
  • IXB qism — Kooperativ jamiyatlar[35] — 243(ZH) dan 243(ZT)gacha boʻlgan moddalar
  • X qism — Rejalashtirilgan va qabila hududlari[36] — 244-244A-moddalar
  • XI qism — Ittifoq va shtatlar oʻrtasidagi munosabatlar[37] — 245-263-moddalar
  • XII qism — Moliya, mulk, shartnomalar va daʼvolar — 264-300A-moddalar
  • XIII qism — Hindiston ichidagi savdo-sotiq munosabtlari — 301-307-moddalar
  • XIV qism — Ittifoq va shtatlar qoshidagi xizmatlar — 308-323-moddalar
  • XIVA qism — Sudlar — 323A-323B-moddalar
  • XV qism — Saylovlar — 324-329A-moddalar
  • XVI qism — Ayrim sinflarga tegishli maxsus qoidalar — 330-342-moddalar
  • XVII qism — Tillar — 343-351-moddalar
  • XVIII qism — Favqulodda vaziyat qoidalari — 352-360-moddalar
  • XIX qism — boshqa qoidalar — 361-367-moddalar
  • XX qism — Konstitutsiyaga oʻzgartirishlar kiritish — 368-moddalar
  • XXI qism — Vaqtinchalik, oʻtish va maxsus qoidalar — 369-392-moddalar
  • XXII qism — Qisqa sarlavha, boshlangan sana, hind tilidagi ishonchli matn va bekor qilinganlar — 393-395-moddalar

Hindiston Konstitutsiyasi alohida boblari

tahrir

Alohida boblar — bu konstitutsiyadagi byurokratik faoliyat va hukumat siyosatini tasniflaydigan moddalar.

Bob tartib raqami Moddalar Tavsif
Birinchidan 1 va 4 Hindistonning shtatlari va hududlari, ularning chegaralaridagi oʻzgarishlar va bu oʻzgarishlarni amalga oshirishda foydalanilgan qonunlar roʻyxati sanab oʻtilgan.
Ikkinchi 59 (3), 65 (3), 75 (6), 97, 125, 148 (3), 158 (3), 164 (5), 186 va 221 Davlat amaldorlari, sudyalar, nazoratchi va bosh auditorlarning maoshlarini sanab oʻtadi.
Uchinchi 75 (4), 99, 124 (6), 148 (2), 164 (3), 188 va 219 Qasamyod shakllari — saylangan mansabdor shaxslar va sudyalar uchun qasamyodning tartibi belgilangan.
Toʻrtinchi 4(1) va 80(2) Rajya Sabhada (parlamentning yuqori palatasi) shtat yoki ittifoq hududi boʻyicha oʻrinlarni taqsimlash tafsilotlari.
Beshinchi 244(1) Rejalashtirilgan hududlar[izoh 1] va rejali qabilalar[izoh 2] (maxsus himoyaga muhtoj hududlar va qabilalar) boshqaruvi va nazoratini taʼminlaydi.
Oltinchi 244(2) va 275(1) Assam, Meghalaya, Tripura va Mizoramda qabilaviy hududlarni boshqarish uchun moʻljallangan qoidalar.
Ettinchi 246 Markaziy hukumat, shtat va ularning javobgarligining bir vaqtda roʻyxati
Sakkizinchi 344(1) va 351 Rasmiy tillar
Toʻqqizinchi 31-B Muayyan aktlar va qoidalarni tasdiqlash tartibi[lower-alpha 4].
Oʻninchi 102(2) va 191(2) Parlament aʼzolari va shtat qonun chiqaruvchi organlari uchun defektsiyaga qarshi qoidalar.
Oʻn birinchi 243-G Panchayat Raj (qishloq mahalliy hukumati)
Oʻn ikkinchi 243-Vt Munitsipalitetlar (shahar mahalliy hokimiyati)

Qoʻshimchalar

tahrir
  • Ilova I — Konstitutsiya (Jammu va Kashmirga ariza) ordeni, 1954-yil
  • II ilova — Jammu va Kashmir shtatiga nisbatan qoʻllaniladigan istisnolar va oʻzgartirishlar toʻgʻrisidagi konstitutsiyaning hozirgi matniga tayangan holda qayta eʼlon qilish
  • III-ilova — Konstitutsiyadan koʻchirmalar (Qirq toʻrtinchi tuzatish), 1978-yil
  • IV ilova — Konstitutsiya (sakson oltinchi tuzatish) qonuni, 2002-yil
  • V ilova — Konstitutsiya (sakson sakkizinchi tuzatish) qonuni, 2003-yil

Hukumat hokimiyat manbalari

tahrir

Davlat hokimiyati Ijroiya, qonun chiqaruvchi va sud hokimiyatlariga boʻlinadi va bu Konstitutsiyada mustahkamlab qoʻyilgan[38]. Konstitutsiyasiga koʻra Hindiston parlament boshqaruv tizimi tomonidan boshqariladi, ijro etuvchi hokimiyat qonun chiqaruvchi organ oldida bevosita javobgardir.

Konstitutsiyadagi davlat hokimiyatning tuzilishi bilan bogʻliq moddalar

  • 52- va 53-moddalarga koʻra: Hindiston prezidenti ijroiya hokimiyatining boshligʻi hisoblanadi.
  • 60-moddaga binoan: Konstitutsiya va qonunni saqlash, muhofaza qilish va himoya qilish majburiyati.
  • 74-moddaga koʻra: Bosh vazir Vazirlar Kengashining rahbari boʻlib, u prezidentga oʻz konstitutsiyaviy vazifalarini bajarishda yordam beradi va maslahat beradi.
  • 75-moddaning 3-moddasiga muvofiq: Vazirlar Kengashi quyi palata oldida javob beradi.

Prezidentning qonun chiqarish vakolati

tahrir

Parlament palatalaridan biri yoki ikkalasi ham majlisda boʻlmaganda, Prezident orqali ish olib boradigan Bosh vazir qonun chiqaruvchi hokimiyatni bir tomonlama amalga oshirishi va qonun kuchiga ega boʻlgan qarorlar yaratishi mumkin. Ushbu qarorlar parlament qayta yigʻilgandan olti hafta oʻtgach yoki ikkala palata maʼqullamasa, ertaroq tugaydi[39]. Konstitutsiyada Prezident farmonlar faqat „zudlik bilan chora koʻrishni“ talab qiladigan holatlar yuzaga kelganda chiqarilishi kerakligi belgilangan. Farmonlar oʻz mavzusi boʻyicha juda xilma-xil boʻlishi mumkin. Prezident Farmonlarining soʻnggi misollari orasida yer egasi huquqlariga kiritilgan oʻzgartirishlar, COVID-19 pandemiyasiga favqulodda choralar va bank qoidalariga kiritilgan oʻzgartirishlarni kiritishimiz mumkin[40][41].

Federalizm

tahrir

Konstitutsiyaning birinchi moddasida Hindiston „davlatlar ittifoqi“ (federal davlat) deb eʼlon qilingan[42]. Konstitutsiyaga koʻra, shtatlar oʻzlari uchun asosiy vakolatlarni saqlab qoladilar va Rajya Sabha orqali milliy hukumatga kuchli taʼsir koʻrsatadilar. Biroq, Konstitutsiya ularning vakolatlarining asosiy chegaralarini belgilaydi va koʻp hollarda milliy hukumatga yakuniy soʻz beradi.

Konstitutsiyadagi davlat vakolatlari

tahrir

Rajya Sabha (Parlamentning yuqori palatasi)

tahrir

Ittifoq darajasida shtatlar Rajya Sabha yoki Davlatlar Kengashida oʻz vakillarini tasdiqlaydi. Konstitutsiyaning Toʻrtinchi bobida har bir shtat Davlatlar Kengashida nazorat qiladigan oʻrinlar sonini belgilaydi va ular taxminan har bir shtat aholisiga asoslanadi deb belgilangan[43]. Har bir shtat qonun chiqaruvchi organi aʼzolari bu vakillarni Davlatlar Kengashida saylaydi va tayinlaydi[44]. Koʻpgina mavzularda Rajya Sabha quyi palata yoki Lok Sabha bilan tengdir va qonun loyihasi qonun boʻlishi uchun uning roziligi talab qilinadi[45]. Bundan tashqari, parlament palatalaridan biri sifatida Konstitutsiyaga kiritilgan har qanday tuzatish kuchga kirishi uchun Rajya Sabhada uchdan ikki koʻpchilik ovoz talab qiladi[46]. Ushbu qoidalar shtatlarga „federal palatada“ vakillik qilish orqali milliy siyosatga sezilarli taʼsir koʻrsatishga imkon beradi[43].

Shtatlar

tahrir

Konstitutsiya shtatlarga faqat ularning yurisdiktsiyasiga tegishli boʻlgan vakolatlarning roʻyxatini beradi[43]. Odatda faqat shtat qonun chiqaruvchi organlari ushbu vakolatlarni amalga oshiradigan qonunlarni qabul qilishga qodir. Ittifoq hukumatiga buni qilish taqiqlanadi. Bu vakolatlar Konstitutsiyaning Shtatlar roʻyxati deb nomlanuvchi ettinchi bobining ikkinchi qismida mavjud. Shtatlar roʻyxatidagi sohalar keng koʻlamli boʻlib, sogʻliqni saqlash va turli soliqlar kabi mavzularni oʻz ichiga oladi. Shtatlar roʻyxati shtatlarga politsiya, sogʻliqni saqlash, qishloq xoʻjaligi, saylovlar va boshqalar ustidan nazorat qilish imkonini beradi[47].

Yana qarang

tahrir
  • Konstitutsiya kuni (Hindiston)
  • Konstitutsiyaviy iqtisodiyot
  • Konstitutsiyaviylik
  • Demokratiya tarixi
  • Milliy konstitutsiyalar roʻyxati
  • Magna Carta
  • Yuqori qonunga muvofiq boshqaring
  • Yagona fuqarolik kodeksi


Manbalar

tahrir

Havolalar

tahrir
  1. ↑ Original edition with original artwork - The Constitution of India. New Delhi: Government of India, 26-noyabr 1949-yil. Qaraldi: 22-mart 2019-yil. 
  2. ↑ „Preface, The constitution of India“. Government of India. 31-mart 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-fevral 2015-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 Krithika, R.. „Celebrate the supreme law“. The Hindu (21-yanvar 2016-yil). 21-dekabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-iyul 2018-yil. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":2" defined multiple times with different content
  4. ↑ 4,0 4,1 Pylee, Moolamattom Varkey. India's Constitution, 5th rev. and enl., New Delhi: R. Chand & Company, 1994 — 3-bet. ISBN 978-8121904032. OCLC 35022507.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  5. ↑ Nix, Elizabeth. „Which country has the world's shortest written constitution?“. History. A&E Networks (9-avgust 2016-yil). 24-iyul 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-iyul 2018-yil.
  6. ↑ „Introduction to Constitution of India“. Ministry of Law and Justice of India (29-iyul 2008-yil). 22-oktabr 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-oktabr 2008-yil.
  7. ↑ Swaminathan, Shivprasad. „India's benign constitutional revolution“. The Hindu: Opinion (26-yanvar 2013-yil). 1-mart 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-fevral 2013-yil.
  8. ↑ Das, Hari. Political System of India, Reprint, New Delhi: Anmol Publications, 2002 — 120-bet. ISBN 978-8174884961. 
  9. ↑ „Aruna Roy & Ors. v. Union of India & Ors.“. Supreme Court of India (12-sentabr 2002-yil). 7-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-noyabr 2015-yil.
  10. ↑ „Preamble of the Constitution of India“. Ministry of Law & Justice. 9-oktabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-mart 2012-yil.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Dhavan, Rajeev. „Document for all ages: Why Constitution is our greatest achievement“. Hindustan Times (26-noyabr 2015-yil). 24-iyul 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-iyul 2018-yil. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":5" defined multiple times with different content
  12. ↑ Elster, Jon. Constituent Assemblies (en). Cambridge University Press, 2018 — 64-bet. ISBN 978-1-108-42752-4. „Nevertheless, partition increased the dominance of the Congress Party in the constituent assembly, which in turn made it easier for its leadership to incorporate in the constitution elements of its vision of Indian unity. This vision was based on a decades-long period of Congress-led consultation concerning the future independent constitution. More importantly, it rested on a detailed draft constitution adopted in 1928 by the All Parties Conference that met in Lucknow. The draft, known as the "Nehru Report," was written by a seven-member committee, chaired by Motilal Nehru.... The committee was appointed during the May 1928 meeting of the All Parties Conference, which included representatives of all the major political organizations in India, including the All-India Hindu Mahasabha, the All-India Muslim League, the All-India Liberal Federation, the States' Peoples Conference, The Central Khalifat Committee, the All-India Conference of Indian Christians, and others.“ 
  13. ↑ „Commencement“. 20-fevral 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-fevral 2015-yil.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Yellosa. „Making of Indian Constitution“. The Hans India (26-noyabr 2015-yil). 24-iyul 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-iyul 2018-yil. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":3" defined multiple times with different content
  15. ↑ „The Constituent Assembly Debates (Proceedings) (9-dekabr 1946-yil to 24-yanvar 1950-yil)“. The Parliament of India Archive. 29-sentabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-fevral 2008-yil.
  16. ↑ Krithika, R.. „Celebrate the supreme law“. The Hindu (21-yanvar 2016-yil). 21-dekabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-iyul 2018-yil.Krithika, R. (21 January 2016). „Celebrate the supreme law“. The Hindu. ISSN 0971-751X. OCLC 13119119. Archived from the original on 21 December 2016. Retrieved 24 July 2018.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 „Making of the Indian Constitution“. Employment News (25-yanvar 2020-yil). Qaraldi: 14-iyul 2021-yil.
  18. ↑ Nix, Elizabeth. „Which country has the world's shortest written constitution?“. History. A&E Networks (9-avgust 2016-yil). 24-iyul 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-iyul 2018-yil.Nix, Elizabeth (9 August 2016). „Which country has the world’s shortest written constitution?“. History. A&E Networks. Archived from the original on 24 July 2018. Retrieved 24 July 2018.
  19. ↑ Lockette, Tim. „Is the Alabama Constitution the longest constitution in the world?Truth Rating: 4 out of 5“. The Anniston Star. Josephine Ayers (18-noyabr 2012-yil). 17-may 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-iyul 2018-yil.
  20. ↑ „Constitution of india“. Ministry of Law and Justice, Govt. of India. 25-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-iyul 2010-yil.
  21. ↑ „ONE HUNDRED AND FOURTH AMENDMENT“. Qaraldi: 2019-yil 12-dekabr.
  22. ↑ „Important Amendments in the Indian Constitution for UPSC“. Jagran Josh (23-noyabr 2021-yil).
  23. ↑ Baruah, Aparijita. Preamble of the Constitution of India: An Insight and Comparison with Other Constitutions. New Delhi: Deep & Deep, 2007 — 177-bet. ISBN 978-81-7629-996-1. Qaraldi: 12-noyabr 2015-yil. 
  24. ↑ Chishti, Seema; Anand, Utkarsh. „Legal experts say debating Preamble of Constitution pointless, needless“. The Indian Express (30-yanvar 2015-yil). 27-oktabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-noyabr 2015-yil.
  25. ↑ „Forty-Second Amendment to the Constitution“. Ministry of Law and Justice of India (28-avgust 1976-yil). 28-mart 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-oktabr 2008-yil.
  26. ↑ Part I
  27. ↑ Part II
  28. ↑ Part IV
  29. ↑ Part V
  30. ↑ Part VI
  31. ↑ Part VII
  32. ↑ Part VIII
  33. ↑ Part IX
  34. ↑ Part IXA
  35. ↑ „Archived copy“. 22-may 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-noyabr 2013-yil.
  36. ↑ „Constitution of India“. www.constitutionofindia.net. Qaraldi: 2020-yil 4-noyabr.
  37. ↑ „Constitution of India“. www.constitutionofindia.net. Qaraldi: 2020-yil 4-noyabr.
  38. ↑ Menon, N.R. Madhava. „Parliament and the Judiciary“. The Hindu (26-sentabr 2004-yil). 16-noyabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-noyabr 2015-yil.
  39. ↑ „Part V, Article 123“. 13-sentabr 2006-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  40. ↑ Aney, Madhav S.; Dam, Shubhankar (2021-10-01). „Decree Power in Parliamentary Systems: Theory and Evidence from India“. The Journal of Politics. 83-jild, № 4. 1432–1449-bet. doi:10.1086/715060. ISSN 0022-3816.
  41. ↑ „The ordinance raj of the Bharatiya Janata Party“ (en). Hindustan Times (2020-yil 11-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 11-yanvar.
  42. ↑ „Part I, Article 1“. 13-sentabr 2006-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 „Rajya Sabha“. rajyasabha.nic.in. Qaraldi: 2021-yil 19-oktyabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":42" defined multiple times with different content
  44. ↑ „Part V, Article 80“. 13-sentabr 2006-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  45. ↑ „Part V, Article 107“. 13-sentabr 2006-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  46. ↑ „Part XX, Article 368“. 13-sentabr 2006-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  47. ↑ „Constitution of India“. 22-iyun 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan.


Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found
Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "izoh", but no corresponding <references group="izoh"/> tag was found 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Hindiston_Konstitutsiyasi&oldid=3998428" dan olindi