Teshiktosh gʻori

Teshik-Tash 1
	; Teshik-Tash 1
Umumiy nomi	Teshik-Tash 1
Turi	Neandertal
Yoshi	Aniq emas
Topilgan joyi	Teshiktosh gʻori, Oʻzbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi, Boysun
Topilgan sanasi	1938
Kash etildi	Aleksey Pavlovich Okladnikov

Teshiktosh gʻori — mustye madaniyatiga mansub neandertallartshg makoni. Surxondaryo viloyati Boysun tumanidagi Turgandaryoning Zovtalashgansoy darasida, dengiz sathidan 1500 m bal.da joylashgan. Gʻorning shipi teshik, nomi ham shundan, kirish qismi shim.sharq tomonga qaragan boʻlib bal. 7 m, eni 20 m, uz. 21 m. Uning umumiy maydoni 300 kv m boʻlib, shundan 100 kv. m joy i neandertallar yashaganligidan guvoxlik beruvchi arxeologik materiallarga ega. Teshiktosh gʻori yashash uchun qulayligi tufayli gʻorni vaqtvaqti bilan suv bosib turishiga qaramasdan neandertal odamlar uni butunlay tark etmaganlar. Gʻorni birinchi marta 1938—39 yillarda A. P. Okladnikov oʻrgangan. Teshiktosh gʻori 5 ta madaniy qatlamdan iborat boʻlib, bu manzilgoh bir necha marotaba tark etilganidan dalolat beradi. Gʻorning har bir qatlamida bittadan va baʼzilarida ikkitadan gulxan qoldiqlari saqlanib qolgan. Gulxanlar atrofida koʻplab togʻ echkisi, bugʻu, sirtlon, ayiq, quyon va har xil qushlarning suyak qoldiqlari, 3000 ga yaqin tosh buyum, tosh uchirindisidan tayyorlangan uchburchak shakldagi 24 ta qurol, qirquvchi va tarashlovchi sifatida ishlatilgan 65 ta qirgʻich, paykonlar, tosh pichoqlar topilgan. Mustye madaniyatiga oid bu xiddagi qurollarning koʻpchiligi qoramtir kremniyli ohaktosh yashma, kvarsit va boshqa vulqoniy tosh jinslardan yasalgan. Teshiktosh gʻori topilmalarining eng qimmatlisi 25 sm chuqurlikdan topilgan.^[1]

Bosh suyagi

Rekonstruksiya

Teshiktosh bosh suyagi 150 ta suyak boʻlagidan tiklangan^[2]. Bosh suyagi uning ustiga yotqizilgan bir necha qatlamli choʻkindi tufayli ezilgan.

	in	sm
Ogʻirligi	7.75	19.69
Kengligi	5.5	19.97
Uzunligi	6	15.24

Qarama-qarshilik

Teshiktosh bosh suyagining stomatologik tahlili gominidning oʻlim vaqtidagi yoshi 8—9 yosh boʻlgan. Bosh suyagining oʻlchami zamonaviy bolaning bosh suyagidan nisbatan kattaroq edi. Arxeologlarning taʼkidlashicha, bu neandertallarning zamonaviy homo sapiens oʻsmirlik davriga qaraganda tezroq oʻsishi bilan bogʻliq. Bosh suyagi kattaroq va balandroq boʻlib, neandertallarga xos belgilarga ega edi, masalan, oksipital toʻplam, oval shaklidagi teshik, belkurak shaklidagi tishlar, supraorbital tizma va kuchli iyakning yoʻqligi. Bosh suyagining boshqa oʻrta yuz xususiyatlari, masalan, pastki jagʻ teshigining tillari neandertallarga qaraganda zamonaviy odamlarga xosroq ekanligi aytilgan. Teshiktosh bosh suyagining morfologik xususiyatlari tadqiqotchilarni tasnifni shubha ostiga qoʻyadi, chunki baʼzilar u yuqori paleolit Homo sapiens bilan morfologik aloqada yaqinroq ekanligini taʼkidlaydilar. 27 chiziqli oʻlchovlarning statistik tahlili Teshiktosh bosh suyagi va pastki jagʻini neandertallarning oʻzgaruvchanligiga bogʻladi va uni yuqori paleolit odamlari bilan solishtirdi.

DNK tahlili

Teshiktosh bosh suyagida mtDNK tahlili oʻtkazildi va bu bosh suyagi neandertal ekanligini tasdiqladi. Keyingi genetik tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, yaqin-sharqiy neandertallar Yevropaning shimoli-gʻarbiy neandertallaridan va Oʻrta yer dengizi boʻylab tarqalgan ilk neandertallardan bir oz farq qilgan. Bu maʼlumotlar neandertallar va Yaqin Sharqdagi zamonaviy odamlar oʻrtasida doimiy past darajadagi genlar oqimi orqali taklif qilingan.

Qurollar

Gʻorning madaniy qatlamlarida (1,5 m gacha) yovvoyi ot, togʻ echkisi, bugʻu, ayiq va boshqa turli xil ovlangan hayvonlarning suyaklari topilgan. Koʻplab tosh buyumlar (masalan, disk shaklidagi yadrolar, qirgʻichlar) kabi qimmatbaho tarixiy topilmalar ham aniqlangan.

Ahamiyati

1938-yilda Teshiktosh bosh suyagi topilgunga qadar neandertallar Oʻrta Osiyoga yetib boradigan darajada sharqqa tarqalmagan deb hisoblanar edi^[3].

Manbalar

↑ „Teshiktosh gʻori“ OʻzME. T-harfi Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
↑ The Mousterian child from Teshik-Tash is a Neanderthal: a geometric morphometric study of the frontal bone. American Journal of Physical Anthropology, 11/2012, Volume 149, Issue 3, pp. 365 — 379. Retrieved 2014-04-23.
↑ New hominin remains from Uzbekistan. Journal of Human Evolution, ISSN 0047-2484Skript xatosi: „check isxn“ moduli yoʻq., 2008, Volume 55, Issue 2, pp. 223 — 23. Retrieved 2014-04-23.

Tarixga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

[1] „Teshiktosh gʻori“ OʻzME. T-harfi Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[AJoPA_149-2] The Mousterian child from Teshik-Tash is a Neanderthal: a geometric morphometric study of the frontal bone. American Journal of Physical Anthropology, 11/2012, Volume 149, Issue 3, pp. 365 — 379. Retrieved 2014-04-23.

[JoHE_2008-3] New hominin remains from Uzbekistan. Journal of Human Evolution, ISSN 0047-2484Skript xatosi: „check isxn“ moduli yoʻq., 2008, Volume 55, Issue 2, pp. 223 — 23. Retrieved 2014-04-23.

[1]

[2]

[3]