Vitamin B12 (Cyanokobalamin)

B₁₂ vitamini-kobalaminlar deb ataladigan biologik faol moddalar guruhi boʻlib, tarkibida kobalt atomini(III) oʻz ichiga olgan va xelat birikmalari boʻlgan korrinoidlarga tegishlidir. Ilmiy adabiyotlarda, vitamin B₁₂ odatda inson organizmida koenzim shakllaridan biriga erkin aylanadigan siyanokobalaminni bildiradi. Siyanokobalamin shaklida B₁₂ vitaminining asosiy miqdori inson tanasiga kiradi. Vitamin B₁₂ ning sinonimi boʻlmasa-da, bir qator boshqa birikmalar ham B₁₂ — vitamin falligiga egadirlar. Vitamin B₁₂, shuningdek tashqi Kasl faktori deb ataladi. Tabiatda bu vitaminni ishlab chiqaruvchilari bakteriyalar va arxeyalardir, lekin u oʻsimliklarda sintez qilinmaydi.

Vitamin B12-kimyoviy molekulasi

Vitamin B12

Kashfiyot tarixi

Birinchi marta kamqonlikning rivojlanishiga modda yetishmasligining taʼsiri, tadqiqotchi Uilyam Merfi tomonidan anemiyani sunʼiy ravishda qoʻzgʻatgan itlar ustida oʻtkazilgan tajribada aniqlangan. Oziq-ovqat sifatida koʻp miqdorda jigar berilgan tajriba itlari kamqonlikdan davolandi. Keyinchalik, olimlar Jorj Uippl va Jorj Minot oʻz oldilariga ushbu shifobaxsh xususiyat uchun bevosita javobgar boʻlgan omilni jigardan ajratish vazifasini qoʻydilar va ular muvaffaqiyatga erishdilar, yangi anemiyaga qarshi omil vitamin B₁₂ deb nomlandi va har uchala olim ham 1934 yilda tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldilar. Siyanokobalaminning molekulyar kimyoviy tuzilishi 1956-yilda Doroti Krofut-Xodgkin tomonidan, rentgen nurlari diffraktsiyasi tahliliga koʻra oʻrnatildi.

Kimyoviy tuzilishi

Sianokobalaminning fazoviy tuzilishi, belgilangan: yashil kobalt, toʻq sariq fosfor, koʻk azot, kulrang uglerod, korrin halqasini hosil qiluvchi pushti uglerod, qizil kislorod

Kobalaminlar sinfiga kiradi:

• siyanokobalamin (Co-a-[a-(5,6-dimetil-benzimidazolil)]-(Co-b-siyano)kobamid; CN-Cbl; S ₆₃ H ₈₉ O ₁₄ N ₁₄ PCo), unda CN kobalt bilan bogʻlanadi. ^- -guruh, tirik organizmlardan sunʼiy ajratish natijasida sintez qilingan yoki hosil boʻlgan eng barqaror birikma, tabiiy sharoitda uchramaydi;
• gidroksokobalamin (yoki oksikobalamin yoki vitamin B _12a : Ko-a-[a-(5,6-dimetil-benzimidazolil)]-(Co-b-gidrokso)kobamid; OH-Cbl; C ₆₂ H ₉₀ O ₁₅ N ₁₃ PCo) unda CN ^- OH ^- guruhi bilan almashtiriladi, hayvon organizmlarida mavjud boʻlgan B ₁₂ vitaminining tabiiy faol shakli kislotali muhitda akvakobalaminga teskari ravishda aylanadi;
• aquakobalamin (yoki vitamin B _12b : Co-a-[a-(5,6-dimetil-benzimidazolil)]-(Co-b-aqua)kobamid; aq-Cbl; C ₆₂ H ₉₁ O ₁₅ N ₁₃ PCo) ishlab chiqariladi. mikroorganizmlar tomonidan ishqoriy muhitda teskari ravishda gidroksokobalaminga aylanadi;
• nitrokobalamin (yoki vitamin B _12c), unda CN ^- ONO ^- guruhi bilan almashtiriladi;
• B ₁₂ vitaminining koenzim shakllari: <b>metilkobalamin</b> va <b>kobamamid</b>;
• dikakobinamid.

Tabiatda boshqa ligandlar bilan topilgan yoki sunʼiy ravishda sintez qilingan kobalaminlar: -sulfatkobalamin (SO ₃ -), -xlorokobolamin (Cl-), -bromokobolamin (Br-), -tiotsianatokobalamin (SHC-), -disiyanokobalamin [(RCo-CN)CN]-.

Siyanokobalamin geksaperxloratning mumkin boʻlgan shakllanishidir. B _12c vitamini azot kislotasi taʼsirida B _12b vitaminidan hosil boʻladi, shuningdek Streptomyces griseus tomonidan sintezlanadi. Kobalaminning barcha hosilalari vitamin B ₁₂ ning biologik faolligini namoyish etadi. CN ^- bilan oʻzaro taʼsirlashganda hosilalar siyanokobalaminga aylanadi. Siyanokobalamindan kislotali muhitda biologik past faollikdagi siyano-13-epikobalamin (neovitamin B ₁₂) hosil boʻladi, unda korrinning „C“ halqasidagi (metil guruhi bilan) propionamid guruhi boshqa tomonda fazoda joylashgan.. Siyanokobalamin molekulasining bir elektronli qisqarishi bilan kristall holatda barqaror, ikki valentli kobalt atomiga ega vitamin _B 12t hosil boʻladi, ikki elektronli qaytarilish bilan suvli eritmalarda va taʼsir ostida barqaror boʻlgan B _12s vitamini olinadi, havo kislorodi eritmaning pH darajasiga qarab vitamin B _12a / B _12b ga aylanadi. Siyanokobalaminning etiketli radioizotop molekulalarini olish uchun mikroorganizmlarni etishtirish jarayonida radioaktiv izotop <sup id="mwjw">60</sup> Co qoʻshiladi yoki oksikobalaminga <sup id="mwkQ">14</sup> C izotopi bilan gidrosiyan kislotasi qoʻshiladi. B sub>12 boshqa vitaminlar bilan solishtirilganda eng murakkab kimyoviy tuzilishga ega, uning asosini korrin halqasi tashkil qiladi. Korrin koʻp jihatdan porfirinlarga (gem, xlorofill va sitoxromlarni tashkil etuvchi murakkab kimyoviy tuzilmalar) oʻxshaydi, lekin porfirinlardan farqi shundaki, korrindagi ikkita besh aʼzoli geterotsikl metilen koʻprigi bilan emas, balki toʻgʻridan-toʻgʻri bir-biriga bogʻlangan. Korrin strukturasining markazida azot atomlari bilan toʻrtta koordinatsion aloqa hosil qiluvchi kobalt ioni joylashgan. Boshqa koordinatsion aloqa kobaltni dimetilbenzimidazol nukleotidiga bogʻlaydi. Kobaltning oxirgi, oltinchi koordinatsion aloqasi erkin boʻlib qoladi: aynan shu bogʻlanish orqali siano guruhi, gidroksil guruhi, metil yoki 5'-deoksiadenozil qoldigʻi qoʻshilib, B ₁₂ vitaminining toʻrtta variantini hosil qiladi. Kovalent bogʻlanishdagi uglerod — siyanokobalamin tarkibidagi kobalt tabiatda maʼlum boʻlgan kovalent bogʻlanish oʻtish metallining yagona namunasidir.

B ₁₂ vitaminini olish

Metilkobalamin kristallari va uning suvdagi eritmasi

B12 vitamini sintezini oʻzlashtirishdan oldin uni hayvonlarning jigaridan ajratib olish mumkin edi. Birinchidan, jigar, keyin esa uning ekstrakti zararli anemiyani davolashda ishlatilgan.

Kimyoviy sintezi

Siyanokobalaminning toʻliq kimyoviy sintezi birinchi marta 1972-yilda ikki tadqiqot guruhining (ulardan biri Robert Vudvord boshchiligida Garvardda ishlagan, ikkinchisi esa Albert Eschenmoser boshchiligidagi, koʻp yillik birgalikdagi faoliyati natijasida amalga oshirilgan,Tsyurixdagi Shveysariya Federal Texnologiya Institutida). B12 vitamini sintezi boʻyicha birinchi ish 20-asrning 60-yillari boshlarida boshlangan. Umumiy sintez strategiyasini va ishning oʻzini ishlab chiqish uchun 10 yildan ortiq vaqt kerak boʻldi. Sintezni rejalashtirish jarayonida molekula shartli ravishda ikkita asosiy boʻlakka boʻlingan, ularning sintezi Vudvord va Eschenmozer boshchiligidagi guruhlar tomonidan amalga oshirilgan. Biologik faol vitamin B12 sintezining oʻziga xos murakkabligi, xususan, korrin halqasida 9 ta chiral (optik faol) uglerod atomlarining mavjudligi bilan bogʻliq. Bir necha yillar davomida sintez ishlarida jami 20 ga yaqin davlatdan 100 ga yaqin olimlar ishtirok etgan va ishlab chiqilgan sintez sxemasining oʻzi 95 bosqichni oʻz ichiga olgan. Bunday murakkab tuzilishdagi birikmaning muvaffaqiyatli toʻliq sintezi sintetik organik kimyoning ajoyib yutugʻi boʻldi va uning molekulyar tuzilishining murakkabligidan qatʼi nazar, „har qanday“ tabiiy birikmani kimyoviy sintez qilishning asosiy imkoniyatini amalda koʻrsatdi.

Mikrobiologik ishlab chiqarish

Tibbiyot va qishloq xoʻjaligi ehtiyojlari uchun sanoat miqyosida vitamin B ₁₂ preparatlarini (asosan siyanokobalamin) olish uchun mikrobiologik ishlab chiqarish qoʻllanadi. Mikroorganizmlar va ularning mutant shtammlari ishlab chiqarish uchun ishlatiladi, masalan:

• dori vositalari uchun — Propionibacterium shermanii (mahsulot unumdorligi 58 mg/l gacha boʻlgan M-82 shtammi), Propionibacterium freudenreichii , Pseudomonas denitrificans (shtammi MB 2436, mahsuldorligi 59 mg/l gacha). Chuqur etishtirish qoʻllanadi;
• B ₁₂ vitaminining ozuqa konsentratlari uchun — Methanococcus halophilus (mahsulot unumdorligi 16–42 mg / l, pivo yoki ozuqa xamirturushlari ham ozuqa muhitiga baʼzi oziq moddalar manbai sifatida qoʻshiladi va metan uchun qulay madaniyat muhitini yaratadi, shuningdek, bakteriyalar, B ₂, B ₆, PP vitaminlari bilan ozuqa boyitish uchun) fermentatsiya usuli qoʻllaniib, ishlab chiqarish jarayonida A omili, B omili (vitamin kashshofi — kobinamid), III omil (5-gidroksibenzilindazol), psevdovitamin B ₁₂ va shunga oʻxshash bir qator ballast mahsulotlari ham hosil qilinadi.

Propion kislotasi bakteriyalari yordamida, B12 vitaminini sanoat ishlab chiqarish quyidagi texnologik bosqichlarni oʻz ichiga oladi:

• yil davomida temir-beton fermentatorlarda bakteriyalar majmuasi tomonidan bardning uzluksiz fermentatsiyasi sodir boʻladi;
• hosil boʻlgan metan pyuresi qalinlashadi;
• qalinlashgan massa quritgichda quritiladi.

B12 vitamini issiqlik bilan ishlov berish jarayonida, ayniqsa ishqoriy muhitda beqaror boʻlgani sababli, metan qaynatgichga bugʻlanishdan oldin optimal pH qiymati 5,0-5,3 gacha xlor qoʻshiladi, bu esa muhitni kislotali qiladi, natriy sulfit ham qoʻshiladi, 0,07-0,1% optimal tarkibli boʻlishi uchun.

Tanadagi metabolizm

Tanadagi B ₁₂ ning soʻrilishi ikki yoʻl bilan sodir boʻladi -Castle ichki omili yordamida, ichakdan 1—2 мкг bir necha soat davomida soʻrilishi mumkin, ikkinchisi — diffuziya yoʻli bilan, B ₁₂ ning taxminan 1% , birinchi yoʻl bilan foydalanilmaganligi soʻriladi. Oshqozonda meʼda shirasi oziq-ovqat oqsillari bilan bogʻlangan B ₁₂ ni eritadi. Tabletka shakllari oshqozon orqali oʻtishi mumkin, ammo erkin B ₁₂ (oqsil bilan bogʻlanmagan oziq-ovqat) oshqozon shirasining soʻrilishini talab qilmaydi. Oshqozonda B ₁₂ ning ichakda soʻrilishi uchun zarur boʻlgan Castlening ichki omili (baʼzi manbalarda — „Qal’a“) ishlab chiqariladi. R-protein (boshqa nomlar — haptocorrin va kobalofilin) — soʻlakning B ₁₂ bogʻlovchi oqsili, ammo u meʼda shirasi B ₁₂ ni oqsil kompleksidan chiqargandan soʻng oshqozonda harakat qila boshlaydi, keyin bu protein unga tartibda bogʻlanadi. B ₁₂ ning oʻzi ham meʼda shirasi tomonidan yoʻq qilinmagan boʻlishi kerak. Keyin B ₁₂ oshqozonning pariyetal hujayralari tomonidan sinte qilinadigan boshqa bogʻlovchi protein Castle ichki omili bilan birlashadi, uning ishlab chiqarilishi gistamin, gastrin, pentagastrin va bevosita oziq-ovqat bilan ragʻbatlantiriladi. Oʻn ikki barmoqli ichakda proteazlar B ₁₂ ni R-peptid bilan kompleksdan chiqaradi, soʻngra B ₁₂ ichki omil bilan bogʻlanadi va faqat shu oʻziga xos bogʻlangan shaklda u yonbosh ichakning enterotsitlarini yutuvchi retseptorlari tomonidan tan olinadi. Ichki omil B ₁₂ ni ichak bakteriyalari tomonidan isteʼmol qilinishidan himoya qiladi. Ushbu zanjirning har qanday boʻgʻinining shikastlanishi malabsorbsiyaga va B ₁₂ yetishmovchiligiga olib kelishi mumkin. Zararli anemiyada autoimmun atrofik gastrit tufayli ichki omil yetishmaydi, bunda organizm pariyetal hujayralarga qarshi antitelalar ishlab chiqaradi. Keksa odamlarda meʼda shirasining kislotaliligining pasayishi, pariyetal hujayralar funksiyasining pasayishi tufayli B ₁₂ yetishmovchiligini rivojlanish xavfi yuqori. Shu bilan birga, oziq-ovqat bilan birga kelgan B ₁₂ ning 100 % najas bilan chiqariladi, odatda bu foiz 60 % dan oshmaydi. B₁₂ ichki omil kompleksi yonbosh enterotsitlaridagi maxsus retseptorlar tomonidan tan olingandan soʻng, u portal qon aylanishiga kiradi. Bu yerda u transkobalamin II bilan birlashadi plazmada tashishga xizmat qiladi. Transkobalamin ishlab chiqarishdagi irsiy nuqsonlar, shuningdek, uning retseptorlari, megaloblastik anemiya kabi B ₁₂ yetishmovchiligini keltirib chiqarishi mumkin — va baʼzi hollarda qonda normal B ₁₂ darajasini aniqlash mumkin. Plazmadan tashqari, transkobalamin kompleksi II / B₁₂ hujayra retseptorlari tomonidan ushlanib, hujayra ichiga kiradi va nihoyat B₁₂ chiqariladi va transkobalamin lizosomalarga oʻtadi. Oddiy sharoitlarda B₁₂ ning soʻrilishining yuqori chegarasi 5-50 oziq-ovqat bilan qabul qilinganda 1,5 мкг ni tashkil qiladi.  Inson tanasida mavjud boʻlgan B ₁₂ ning umumiy miqdori kattalarda 2-5 mgni tashkil qiladi. axminan 50 % jigarda saqlanadi. Ushbu miqdorning kuniga taxminan 0,1% ichaklarda, asosan, safro bilan ajralib chiqish yoʻli bilan yoʻqoladi va koʻp qismi (lekin hammasi emas) qayta soʻriladi. B₁₂ ni bogʻlash qobiliyatidan soʻng, ortiqchasi siydik bilan chiqariladi. Juda samarali enterohepatik qon aylanishi tufayli jigar B ₁₂ zahirasini 3-5 yilga saqlashi mumkin.  Shuning uchun bu vitamin yetishmasligi juda kam uchraydi. B ₁₂ darajasining oʻzgarishi tezligi B ₁₂ ning diyetadan qanchalik koʻp kelishiga, qancha ajratilganiga (ajralishiga) va qancha soʻrilishiga bogʻliq. Yosh bolalarda B ₁₂ yetishmovchiligi ancha tezroq paydo boʻlishi mumkin. Azot oksidi B₁₂ vitaminining metabolizmiga toʻsqinlik qiladi, shuning uchun azot oksidi behushlik uchun ishlatilganda (masalan, stomatologik operatsiyalar paytida) va B₁₂ vitaminining chegara darajasi B₁₂ yetishmasligidan kelib chiqqan polinevopatiyani rivojlantiradi. Bundan tashqari, xavf ostida doimiy ravishda azot oksidi bilan ishlaydigan odamlar, binolar yomon ventilyatsiya qilingan taqdirda ham. Bunday yetishmovchilik folat va B₁₂ terapiyasini talab qiladi.

Biokimyoviy funksiyalari

B₁₂ koenzimining C-Co kovalent aloqasi ikki turdagi fermentativ reaksiyalarda ishtirok etadi:

1. Vodorod atomining toʻgʻridan-toʻgʻri bir guruhdan ikkinchisiga oʻtishi, alkil guruhida, spirt kislorod atomida yoki aminokislotalarda sodir boʻladigan almashtirish reaksiyalari.
2. Ikki molekula oʻrtasida metil guruhining (—CH ₃) oʻtkazish reaksiyalari.

Inson tanasida B ₁₂ koenzimi boʻlgan faqat ikkita ferment mavjud:

1. Metilmalonil-KoA mutazasi, adenosilkobalaminni kofaktor sifatida ishlatadigan ferment, п. 1 aytib oʻtilgan reaksiya yordamida uglerod skeletidagi atomlarning qayta joylashishini katalizlaydi. L-metilmalonil-KoA dan reaksiya natijasida suksinil -KoA olinadi. Bu reaksiya oqsillar va yogʻlarning biologik oksidlanish reaksiyalari zanjirining muhim boʻgʻinidir.
2. 5-metiltetrahidrofolat homosistein metiltransferaza, metilkobalaminni kofaktor sifatida ishlatadigan va п. 2 koʻrsatilgan reaksiyadan foydalanib, aminokislota homosisteinning aminokislota metioninga aylanishini katalizlaydigan metiltransferazalar guruhidagi ferment.

Preparatning tibbiyotda qoʻllanishi

Ampuladan shpritsga kiritilgan B ₁₂ vitaminining inʼektsion preparati

Organizmda B ₁₂ vitaminining yetishmasligi, uni qabul qilishning kamayishi, birinchi navbatda, ichki omil Castlening sekretsiyasi kamayishi, bir qator kasalliklarda, gelmintik invaziyalar va disbakteriozlar, koʻr halqa sindromi bilan vitaminning ichak lümenidan soʻrilishining buzilishi, kamdan-kam hollarda notoʻgʻri ovqatlanish yoki transkobalamin II yetishmasligi tufayli ovqat hazm qilish yetishmovchiligi B <sub id="mwAWU">12</sub> — tanqislik anemiyasining rivojlanishiga olib keladi. Terapevtik maqsadlarda ishlatiladigan siyanokobolamin sanoat tomonidan parenteral yuborish uchun eritmalar shaklida ishlab chiqariladi, uning yetishmovchiligini oldini olish uchun u bir qator multivitaminli preparatlar tarkibiga kiritilgan. Oksikobalamin, siyanokobalamin bilan bir xil koʻrsatkichlarga qoʻshimcha ravishda, siyanid bilan zaharlanish va natriy nitroprussidning haddan tashqari dozasi uchun antidot sifatida ham qoʻllanadi, chunki siyanid asosi oksikobalamin molekulasidagi kobaltga nisbatan koʻproq tropik boʻlib, siyanid asosini bogʻlaydi, zararsiz shakli esa — siyanokobalamin hissoblanadi. Rossiyada B₁₂ vitamini, boshqa B vitaminlari kabi, zamonaviy ilmiy maʼlumotlarga zid boʻlgan etiologiyasidan qatʼi nazar, har qanday nevrologik holat uchun buyuriladi. Xususan, insult, demensiya va bel ogʻrigʻini vitaminlar bilan davolash ilmiy asosga ega emas.

Farmakokinetika

Plazma oqsillari bilan aloqa — 90 %. Teri ostiga va mushak ichiga yuborishdan keyin maksimal kontsentratsiyasi −1 soatdan kegin. Jigardan safro bilan ichakka chiqariladi va qonga qayta soʻriladi.

Vitamin yetishmasligi bilan bogʻliq kasalliklar

B ₁₂ vitamini yetishmasligi bilan baʼzi nevrologik holatlar va kasalliklar rivojlanadi, masalan, anemiya orqa miya degeneratsiyasi, polinevopatiya. Vitamin B ₁₂ asosan pastki yonbosh ichakda soʻriladi. Vitaminning soʻrilishiga oshqozon tomonidan Castlening ichki omilini ishlab chiqarish kuchli taʼsir koʻrsatadi. Megaloblastik anemiya B ₁₂ vitaminining yetarli darajada isteʼmol qilinmasligi, ichki Castle omilining yetarli darajada ishlab chiqarilmasligi (zararli anemiya), malabsorbtsiya bilan terminal ichakdagi patologik jarayonlar yoki lenta yoki bakteriyalar (masalan, koʻrlarda) B ₁₂ vitamini uchun raqobat tufayli yuzaga kelishi mumkin, halqa sindromi). Anemiya klinik koʻrinishi fonida yoki usiz B ₁₂ vitamini yetishmovchiligi bilan nevrologik kasalliklar, shu jumladan demyelinizatsiya va asab hujayralarining qaytarilmas oʻlimi ham paydo boʻlishi mumkin. Ushbu patologiyaning belgilari oyoq ellardagi holsizlik, uchushlar bilan ifodalanadi va qoʻshimcha ataksiya ham rivojlanishi mumkin^{[manba kerak]} 2000 va 2002-yillarda Amerika Psixiatriya Assotsiatsiyasi oʻzining American Journal of Psychiatry B12 vitamini yetishmovchiligining keksa bemorlarda klinik depressiya boshlanishiga _taʼsirini koʻrsatadigan tadqiqot natijalarini nashr etdi.^{[manba kerak]}. Odatda vitamin B ₁₂ yetishmovchiligi siyanokobalamin preparatining mushak ichiga inʼektsiyalari bilan davolanadi. Soʻnggi paytlarda yetarli miqdorda ogʻiz orqali oziq-ovqat qoʻshimchalari yetishmovchilikni qoplash uchun yetarli darajada samarali ekanligi koʻrsatdi. Inson tanasi tomonidan B ₁₂ vitaminining kunlik isteʼmoli taxminan 2—5 мкг ni tashkil qiladi. Agar siz kuniga 1000-2000 mkg miqdorida vitamin bersangiz, u yonbosh ichak patologiyasida va Castlening ichki omili yetishmovchiligi bilan soʻriladi.^{[manba kerak]}. Castlening ichki omilining yetishmovchiligini aniqlash uchun maxsus diagnostika texnikasi ishlab chiqilgan- buSchilling testi, lekin uni amalga oshirish uchun zarur boʻlgan reagent hali ham juda qimmat va kam uchraydi.^{[manba kerak]}

Vitamin manbalari

Goʻsht mahsulotlari tarkibi

Mahsulot	mkg /
Mol goʻshti (yoki dana) va qoʻzichoq jigari (pishirilgan)	70,5—88,0
Qoʻzi buyraklari (pishirilgan)	78.9
Dana buyraklari (pishirilgan)	36.9
Mol goʻshti buyraklari (pishirilgan)	24.9
Tovuq, kurka yoki choʻchqa jigari (pishirilgan)	16,8—31,2
Turkiya sakatatlari (pishirilgan)	16.0
Gʻoz yoki tovuq jigari pate	8,1—9,4
Qiyma goʻsht (pishirilgan)	3,2—3,6
Har xil mol goʻshti boʻlaklari (pishirilgan)	1,7—3,3
Mol goʻshti yoki choʻchqa goʻshti salami	1,2—2,8
Kolbasa	0,5—2,6
Bekon chiziqlari (pishirilgan)	1,2—1,6
Choʻchqa pastasi (pishirilgan)	1,0—1,2
Jambon (pishirilgan)	0,9
Choʻchqa goʻshtining har xil boʻlaklari (pishirilgan)	0,6—1,2
Tovuq, kurka yoki oʻrdak (pishirilgan)	0,2—0,4

Baliq ovqatidagi tarkib

Mahsulot	mkg /
Midiya	24.0
istiridye	17,6—34,8
Ikki pallali mollyuskalar, ustritsa va midiya bundan mustasno	19.4
Skumbriya (pishirilgan)	18,0—19,0
Atlantika seld baligʻi (dudlangan)	18.6
Ikra (xom)	12.0
Qisqichbaqa (pishirilgan)	11.4
Moviy orkinos (xom yoki pishirilgan)	10,9—12,4
Sardalyalar (yogʻda yoki pomidor sousida konservalangan)	9.0
Ikra qora yoki qizil	8.0
Alabalık (pishirilgan)	4.1—7.4
Sockeye losos (pishirilgan)	5.8
Pushti qizil ikra (suyaklari bilan konservalangan)	4.9
Atlantika losos, yovvoyi (pishirilgan)	3.0
Tuna (kulrang pushti, suvda konservalangan)	2.9

Sut mahsulotlari tarkibi

Mahsulot	Tarkib
Shveysariya Emmental pishloq	3,4 mkg/
Pishloqlar: feta, gouda, edam, gruyère, brie, cheddar, fontina, mozzarella, provolon	1,4-1,8 mkg /
Dilimlangan eritilgan cheddar pishloq	0,8 mkg/
Sut	0,4-0,5 mkg/
Yogʻsizlangan sut	0,5 mkg/
Ayran	0,4 mkg/
Tvorog	0,44-0,6 mkg/
yogurt ichimligi	0,5 mkg/
Pastki qismida meva qatlami bilan yogurt	0,285-0,342 mkg/
Pastki qismida mevali qatlam bilan yunon yogurti	0,285 mkg/
Yunon yogurti	0,017-0,342 mkg/
shokoladli sut	0,036 mkg/
Yogurt	0,028 mkg/

B ₁₂ vitamini inson tanasida sintez qilinmaydi va organizmga hayvonlardan olingan oziq-ovqat yoki qoʻshimchalar bilan kiradi. Oʻsimlik ovqatlarida B ₁₂ vitamini deyarli yoʻq. Vitamin pastki ingichka ichakda soʻriladi. U ingichka ichakdan keyin yoʻgʻon ichakdagi bakteriyalar tomonidan ishlab chiqarilgan boʻlsa-da, yoʻgʻon ichak uni oʻzlashtira olmaydi. Bundan tashqari, B ₁₂ vitamini ham bakteriyalar tomonidan soʻriladi, shuning uchun ingichka ichakdagi bakteriyalar sonining keskin koʻpayishiga olib keladigan kasalliklarda, bemorlarda vitaminni singdirishdagi raqobat natijasida B ₁₂ bilan bogʻliq anemiya rivojlanishi mumkin. Bakteriyalar tomonidan soʻrilmagan B ₁₂ vitaminining qoldiqlari najas bilan chiqariladi. Koʻpgina oʻtxoʻr hayvonlar ham vitamin B12 sintez qila olmaydi va ularning ichaklari u yerda yashovchi bakteriyalar tomonidan ishlab chiqarilgan B ₁₂ vitaminini oʻzlashtirmaydi. Shu bilan birga, kavsh qaytaruvchi hayvonlar, shu jumladan qoramollar, oshqozonning maxsus qismiga ega boʻlib, uning ingichka ichakda soʻrilishini taʼminlaydigan _B12 vitamini ishlab chiqaradigan simbiotik bakteriyalar bilan toʻldiriladigan qorin boʻshligʻi. Ichaklarda soʻrilgach, vitamin qon oqimiga kiradi, soʻngra hayvonning jigari va mushaklarida toʻplanadi yoki sut mollarining sutiga oʻtadi. Boshqa oʻtxoʻr hayvonlar, masalan quyonlar, sichqonlar, kalamushlar va primatlarning ayrim turlari vitamin olish uchun koprofagiyadan foydalanadilar. Choʻchqalar va tovuqlar hayvonlardir, shuning uchun vitamin ularga hayvonlarning oziq-ovqatlari bilan birga keladi, ammo bu hayvonlarning xom goʻshtida uning miqdori kavsh qaytaruvchi hayvonlarning goʻshtiga qaraganda past boʻladir. Suv havzalarida B₁₂ vitamini bakteriyalar va arxeylar tomonidan ishlab chiqariladi, fitoplankton tomonidan soʻriladi va zooplanktonga chiqariladi. Oxir-oqibat, oziq-ovqat zanjiri boʻylab vitamin yirtqich baliqlarning tanasiga oʻtadi va uning katta baliq goʻshtidagi kontsentratsiyasi kichiklarning goʻshtiga qaraganda yuqori boʻladi. Koʻp miqdorda B ₁₂ vitamini orkinos va losos baliqlarning jigari va buyraklarida toʻplanadi. Shu bilan birga, turli xil oshpazlar tayyorlaydigan baliq filesida vitamin yoʻqolishi juda kichik — от 2,3% до 14, 8%. Odamlar uchun B ₁₂ vitaminining yaxshi manbalari mol goʻshti, choʻchqa goʻshti va tovuq jigari, kavsh qaytaruvchi hayvonlarning goʻshti va suti, baliq va pishloq va yogurt kabi fermentlar qilingan sut mahsulotlaridir. Biroq, goʻshtni pazandachilikda tayyorlash (vakuumli ishlov berishdan tashqari) vitaminning katta qismini yoʻq qiladi. Tuxumni isteʼmol qilish qondagi B ₁₂ vitamini miqdorini deyarli oshirmaydi(vitaminning 9% dan kamrogʻi tuxumdan soʻriladi). Umuman olganda, sogʻlom odamlarda oziq-ovqat tarkibidagi vitaminning faqat yarmi oziq-ovqatdan soʻriladi, oziq-ovqat isteʼmol qilish paytida B ₁₂ vitaminini isteʼmol qilishning koʻpayishi bilan uning hazm boʻlishi pasayadi. Koʻpgina oʻsimliklar normal hayot uchun B ₁₂ vitaminini talab qilmaydi va ular uni sintez ham qilmaydi. Meva, sabzavot va don tarkibida B ₁₂ vitamini kam yoki umuman yoʻq. Baʼzi oʻsimliklarda atigi oz miqdorda, менее 0,1 мкг на 100 г miqdorda topilgan: brokkoli, qushqoʻnmas, yapon sariyog 'va mosh novdalarida mavjud boʻlib, bu oʻsimliklarning vitaminni baʼzi organik oʻgʻitlardan oʻzlashtirish qobiliyati bilan bogʻliq. Shunday qilib, tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, tuproqni sigir goʻngi bilan oʻgʻitlash ismaloq barglaridagi B ₁₂ на 0,14 мкг на 100 г oshiradi. Vitaminning bir qismi tempeh va natto kabi fermentlangan oziq-ovqatlarda mavjud, ammo bu mahsulotlar ishlab chiqariladigan soyaning oʻzida topilmaydi. Kichik miqdordagi B ₁₂ bakteriyalar bilan oʻzaro taʼsir qilish natijasida oʻsimliklarda ham toʻplanishi mumkin. B ₁₂ vitamini yuqori zamburugʻlarning mevali tanalarida ham topilgan, uni sintez qila olmaydi, bu bakteriyalar bilan oʻzaro taʼsir qilish bilan ham izohlanishi mumkin. Odatda, qutulish mumkin boʻlgan qoʻziqorinlarda oz miqdorda vitamin B ₁₂ (quritilgan qoʻziqorin uchun менее 0,1 мкг на 100 г)boʻladi, ammo baʼzi qoʻziqorinlar bundan mustasno. Shunday qilib, quritilgan shoxli va oddiy chanterelleda B ₁₂ ning tarkibi от 1,09 до 2,65 мкг на 100 г, quritilgan shiitakeda esa 5,6 мкг на 100 г oʻz ichiga oladi. Shu bilan birga, muhim tarkibga qaramay, vitamin B ₁₂ni sintez qiluvchi bakteriyalar bilan oʻzaro taʼsir qilish natijasida shiitake tarkibiga tashqaridan ham kiradi, deb ishoniladi. Oziq-ovqat sanoatida B ₁₂ vitamini baʼzan nonushta donlari, ozuqaviy xamirturush, soya suti va vegetarian goʻsht oʻrnini bosuvchi mahsulotlar kabi oziq-ovqatlarda boyitiladi. Veganlar uchun kobalamin preparatlarini muntazam ravishda isteʼmol qilish yoki B ₁₂ bilan boyitilgan ovqatni isteʼmol qilish tavsiya etiladi, chunki oʻsimlik ovqatlarida bu vitamin yoʻq yoki uni juda oz miqdorda oʻz ichiga oladi va inson tanasi uni sintez qila olmaydi. Veganlarda B ₁₂ yetishmovchiligi yurak xastaligi va homiladorlik asoratlari rivojlanishi xavfi bilan bogʻliq.

Isteʼmol stavkalari

Yosh guruhi	Yosh	B vitaminining kunlik isteʼmoli 12, mkg </br> (Xun qoʻshimchalari idorasi (ODS) NIH tavsiyalari)
Chaqaloqlar	6 oygacha	0.4
Chaqaloqlar	7-12 oy	0,5
Bolalar	1-3 yil	0,9
Bolalar	4-8 yil	1.2
Bolalar	9-13 yosh	1.8
Erkaklar va ayollar	14 yosh va undan katta	2.4
Homilador ayollar	Har qanday yosh	2.6
emizikli ayollar	Har qanday yosh	2.8

B ₁₂ vitaminini suiisteʼmol qilish

Teodor M. Braski boshchiligidagi statistik tahlil natijalaridan olingan xulosalar shuni koʻrsatadiki, B ₁₂ ni alohida vitamin sifatida 10 yil davomida kuniga >55 mkg dan yuqori dozalarda kunlik isteʼmol qilish erkaklarda oʻpka saratoni rivojlanish xavfini 30—40 % ga oshiradi. 30—40 %. Shuni ham taʼkidlash kerakki, bemorlarning sezilarli qismi uzoq vaqt chekib kelgan. Ayollarda bu oʻzgarish aniqlanmadi, garchi tadqiqot natijalari shuni koʻrsatadiki, oʻrganilgan ayollarning diyetasida koʻproq B vitaminlari mavjud. Shunga oʻxshash natijalar B ₆ va B ₉ vitaminlarining yuqori dozalarini qoʻllashda ham aniqlandi.

Pseudovitamin B ₁₂

"Pseudo-vitamin B ₁₂ " atamasi baʼzi tirik organizmlarda, masalan, Spirulina jinsiga mansub siyanobakteriyalarda (ilgari koʻk-yashil suv oʻtlari sifatida tanilgan) mavjud boʻlgan ushbu vitaminga oʻxshash moddalarni anglatadi. Bunday vitaminga oʻxshash moddalar inson organizmi uchun vitamin faolligiga ega emas. Bundan tashqari, bu moddalar ularning yordami bilan vitamin yetishmasligini toʻldirishga harakat qilayotgan vegetarianlar uchun maʼlum bir xavf tugʻdirishi mumkin, chunki in vitro tajribalarida ular inson koʻkrak hujayralarining metabolizmini blokirovka qilishlari koʻrsatilgan. Shuningdek, qonda ularning mavjudligi tahlilda B ₁₂ vitaminining normal konsentratsiyasini koʻrsatadi, garchi bu birikmalar vitamin faolligiga ega boʻlmasa-da, bu notoʻgʻri tashxis qoʻyish va natijada zararli anemiyani notoʻgʻri davolashga olib kelishi mumkin. Pseudovitamin B ₁₂ bakteriyalar tomonidan anaerob sharoitda baʼzi hayvonlarning, xususan kavsh qaytaruvchi hayvonlarning ichaklarida, kanalizatsiya loylarida sintezlanadi. Ular hayvonlar uchun vitaminlar emas, balki B ₁₂ vitaminlari kabi baʼzi bakteriyalar uchun oʻsish omillari hisoblanadi. Strukturaviy jihatdan ular siyanokobalaminga mos keladi, ammo 5,6-dimetilbenzimidazol nukleozid oʻrniga ular boshqa asoslarni oʻz ichiga oladi. Bularga kiradi:

• " psevdovitamin B ₁₂ " (yoki psevdovitamin B _12b, siyan-b-kobalamin, siyan -g-kobalamin) — 7a-adenilkobamid siyanidi;
• " B ₁₂ omil „ — 7a-(2-metilmerkaptoadenil)kobamid siyanidi;
• “ III omil " — a-(5-gidroksibenzimidazolil)kobamid siyanidi;
• " Omil A " (yoki psevdovitamin B _12d, psevdovitamin B _12f, psevdovitamin B _12m, siyan -ō-kobalamin) — 7a-(2-metiladenil)kobamid siyanidi;
• " Omil C " — 9b-guanosil-5-pirofosfokobinamid disiyanid;
• " Omil G " — 7a-gipoksantilkobamid siyanid;
• " Omil H " — 7a-(2-metilgipoksantil)kobamid siyanid;
• a-benzimidazolilkobamid siyanid;
• a-(5-metilbenzimidazolil)kobamid siyanidi;
• 7a-guanosilkobamid siyanid.

Mikroorganizmlar tomonidan vitaminlar bilan bir vaqtda ishlab chiqariladigan va oʻxshash fizik-kimyoviy xususiyatlarga ega boʻlgan psevdovitaminlar sanoat ishlab chiqarishida vitaminlarni tozalash uchun maʼlum bir qiyinchilik tugʻdiradi, xususan, bu maqsadlar uchun elektroforetik ajratishdan foydalanish kerak boʻladi.

Yana qarang

• Kobamamid
• [[Витамины группы B|B vitaminlari]]
• CLYBL
• Homosistein

Adabiyotlar

• Fumio Watanabe, Tomohiro Bito. Vitamin B12 sources and microbial interaction : [angl.] // Experimental Biology and Medicine (Maywood, N. J.). — 2018. — Vol. 243, no. 2 (January). — P. 148-158. — ISSN 1535-3699. — doi:10.1177/1535370217746612. — PMID 29216732. — PMC 5788147.
• Fumio Watanabe. Vitamin B12 sources and bioavailability : [angl.] // Experimental Biology and Medicine (Maywood, N. J.). — 2007. — Vol. 232, no. 10 (November). — P. 1266-1274. — ISSN 1535-3702. — doi:10.3181/0703-MR-67. — PMID 17959839.
• Carol A. Rowley, Melissa M. Kendall. To B12 or not to B12: Five questions on the role of cobalamin in host-microbial interactions^(ingl.) // PLoS pathogens. — 2019. — January (vol. 15). — ISSN 1553-7374. — DOI:10.1371/journal.ppat.1007479. — Andoza:PMID.
• GOST R 57201-2016 „Vitamin V₁₂ kormovoy. Texnicheskie usloviya“. // M.: Standartinform, 2016 g.