Xoja Ahror majmuasi

Xoja Ahror majmuasi – Samarqand atrofidagi meʼmoriy yodgorlik (15—20-a.lar); Samarqand tumanidagi Ulugʻbek qishlogʻi hududida. Xoja Axror qabri yaqinida turli davrlarda bunyod etilgan Nodir Devonbegi madrasasi, ikki ayvon, masjid, minora hamda hovuzli hovlidan iborat majmua. Majmuaning markazi 8 yoqli hovuz, uning jan.da Xoja Axrorning oq marmarli qabrtoshi bor, qabrtoshiga arab yozuvida husnixat bilan marsiya yozilgan. Shimolida Nodir Devonbegi madrasasi, toʻrtburchak hovlining atrofida hujralar joylashgan; hovlining gʻarbida ayvon bor, bezaklari 17-asrga xos, marmar kursili ustunlar boshasi muqarnasli, shifti 3 qismga boʻlinib, yulduzsimon shakldagi hovuzaklar ishlangan. Ikkinchi murabba tarxli ayvonning sharqiy tomoni ochiq, qolgan uch tomoni kalin devor bilan oʻralgan, devorlariga chuqur ravoqlar ishlangan; yon tomonidan masjidga kiriladi. Masjid sinchli bino boʻlib, toʻgʻri toʻrtburchak tarxli, yogʻoch ustun toʻsinli, shifti vassali, nafis naqshlar bilan serhasham bezatilgan. Masjid izorasiga koshinkori naqshlar ishlangan, mexrob va ravoklari muqarnaslar bilan toʻldirilgan, yuqoridagi hoshiya qatorlar qirma usulida bajarilgan. Hujralar hovlining shim.da joylashgan, sodda, bezaksiz. Hovuz yonida tagi 6 qirrali minora qad koʻtargan. Taʼmir vaqtida tomi tunuka bilan yopilgan. Taʼmirlashda usta Saʼdulla (1909), ganchkor usta Tursunboy Ismoilov (1921), duradgor usta Hafiz va boshqa qatnashgan.

Xoja Ahror majmuasi
Umumiy maʼlumot
Maqomi	Mavjud emas
Turi	madrasa, hovuz
Joylashuvi	Samarqand
Texnik holati
Material	pishgan gʻisht, xom gʻisht
Xoja Ahror majmuasi

Tarixi

Samarqand janubidagi Kafshir qishlogʻida diniy binolar qurishni Xoja Ahrorning oʻzi boshlagan. XV asrning ikkinchi yarmida u bu yerda xonaqoh qurdirdi, uni mahautay-mullayan (mullolar yashash joyi) deb atagan. Soʻfiylar yotoqxonasining atrofi tosh devor bilan oʻralgan boʻlib, bino oldida sakkiz qirrali hovuz qazilgan. Xoja Ahrorning xonaqohi uy bilan bir oʻqda yotib, uning yon fasadlari hovuz chetlariga parallel edi. Bino hozirgi kungacha saqlanib qolmagan, ammo uning katta qismi XVII asrda madrasa sifatida foydalanilgan. Masjidning gumbazli binosi dastlab Xoja Ahror xonaqoni tarkibiga kirgan. Nosir ad-din Ubaydalloh 1489-yilda vafot etgan va oʻzi qurgan majmuaning janubiy qismida dafn etilgan. Temuriylar hukmdorlarining buyrugʻi bilan Xoja Ahror qabri ustiga oq marmar oʻrnatildi. Unga oʻyilgan epitafiya islom xattotligining durdonalaridan biridir. Shuningdek, Hazrati Imom qabri sajda qilish ob’ektiga aylandi va vaqt oʻtishi bilan daxma yonida, majmuani oʻrab turgan devor ichida samarqandlik zodagonlarning qabrlari paydo boʻla boshlagan.

Ansamblning shakllanishidagi keyingi bosqich Buxoro xoni saroyida nufuzli boʻlgan oʻzbek oilasidan boʻlgan Nodir Mirzay Togʻay devonbegi nomi bilan bogʻliq. 1630/1631-yillarda Xoja Ahror mozori yonida Imomqulixonning vaziri xonaqohning elementlaridan foydalangan holda katta madrasa qurishni boshlaydi. Madrasaning hovli jabhalarida qurilishlar boʻlgan. Qurilishga bosh meʼmor Doʻst Muhammad, qurilish ishlariga Usto Xoʻja Hoshim rahbarlik qilgan. Diniy taʼlim muassasasining qurilishi 1635/1636-yillarda yakunlangan. Ayni vaqtda mazorga yaqin joyda yozgi masjid qad rostlagan. XIX asr boshlaridan unga qishki masjid va ikkinchi yozgi ayvon qoʻshildi. Hozirda ular bir qatorga choʻzilgan diniy binolar guruhining markaziy qismini tashkil qiladi.

Arxitektura xususiyatlari

Xoja Ahror majmuasi koʻp yoʻnalishli bir qator binolarni yagona meʼmoriy majmuaga birlashtirish masalasini hal etishning namunasidir. Hududdan oqilona foydalanish, fazoviy zonalarni mohirona tashkil etish bilan birgalikda meʼmorga kompozitsiyani qadimgi uslubga aylangan bitta markaz atrofida birlashtirishga imkon berdi.

Adabiyot

• Самаркад. Музей под открытым небом. — Ташкент: Издательство литературы и искусства имени Гафура Гуляма, 1986. — С. 234 - 235, 246. — 248 с.
• Памятники искусства Советского Союза. Средняя Азия. Справочник-путеводитль. / Автор текста и составитель альбома Г.А. Пугаченкова. — М.: Искусство, 1983. — С. 394 - 395. — 428 с.
• Zaxidov P., Samarqandskaya shkola zodchix, T., 1965.