Vikipediya

Eronda turizm

Eronda turizm xilma-xil boʻlib, mamlakat Elburs va Zagros togʻlarida piyoda sayr qilish va changʻida uchishdan tortib, Fors koʻrfazi hamda Kaspiy dengizi boʻyida plyajda dam olishgacha boʻlgan turli faoliyatlarni taqdim etadi. Eron hukumati sayyohlarni mamlakatning turli yoʻnalishlariga jalb qilish uchun keng koʻlamli saʼy-harakatlarni amalga oshirdi va soʻnggi yillarda mamlakatga tashrif buyurganlar soni koʻpaydi.

Baʼzi turistik diqqatga sazovor joylar

Eron hukumat veb-sayti tashrif buyuruvchilarga har doim „kamtarona kiyinishni“ tavsiya qiladi, bu ayollar uchun boshini, qoʻllarini va oyoqlarini toʻpiqlarigacha yopishni anglatadi.

Asosiy maʼlumotlar

tahrir

Birgina Kish oroli 2012—2013-yillarda 1 millionga yaqin sayyohni jalb qildi, ularning aksariyat qismi eronliklar edi, biroq bu hudud erkaklar va ayollar alohida plyajlardan foydalanadigan islomiy uslubdagi plyajlari bilan plyajda dam olishni yaxshi koʻradigan koʻplab eronlik boʻlmagan musulmonlarni ham oʻziga jalb qiladi[1].

1979-yilgi Eron inqilobidan oldin Eron turizmi mamlakatga turli diqqatga sazovor joylar, jumladan, madaniy ulugʻvorlikni namoyish etish va turli tadbirlar uchun mos boʻlgan rang-barang hamda goʻzal manzaradan bahramand boʻlish uchun sayohat qiluvchi koʻp sonli sayyohlari bilan ajralib turardi[2].

Inqilobdan keyin Eronga tashrif buyurgan xorijliklarning aksariyati diniy ziyoratchilar va ishbilarmonlar edi. Eronda shialarning koʻplab ziyoratgohlari mavjud boʻlib, ularning asosiylari Mashhaddagi Imom Rizo ziyoratgohi va Qumdagi Fotima al-Maʼsuma ziyoratgohidir. Har yili Eron va boshqa shia davlatlaridan millionlab ziyoratchilar bu muqaddas joylarni ziyorat qilish uchun tashrif buyurishadi[3]. Rasmiy maʼlumotlar Eronga biznes uchun sayohat qilayotganlar va dam olish uchun kelganlar oʻrtasida farq qilmaydi, shuningdek, Eronga oʻz oilalarini ziyorat qilish yoki Mashhad, Qum va boshqa joylardagi muqaddas shia joylarini ziyorat qilish uchun qaytgan koʻplab eronlik diasporani ham oʻz ichiga oladi.

1980-yillarda Eron-Iroq urushi paytida turizm keskin kamaydi.

Erondagi ichki turizm 2010-yil holatiga koʻra dunyodagi eng yirik turizmlardan biri edi. 

2013-yilda Eronga kelgan xorijiy sayyohlar soni 4,76 million kishiga yetdi va milliy iqtisodiyotga 2 milliard AQSh dollaridan ortiq hissa qoʻshdi[4]. 2012-yil boshidan beri Eron rialining kuchli devalvatsiyasi Eron turizmi uchun ijobiy omil boʻldi. 2014-2015-moliya yilida Eronga besh milliondan ortiq sayyoh tashrif buyurdi, bu oʻtgan yilning shu davriga nisbatan toʻrt foizga koʻpdir. Jahon sayohat va turizm kengashi tomonidan 2015-yilda eʼlon qilingan hisobotga koʻra, Eronning turizm sanoati hajmi 1,285,500 kishi uchun ish oʻrinlarini yaratish va 2025-yilda yiliga 4,1 % dan oshib, 1,913,000 ish oʻrinlarini tashkil etish imkoniyatiga ega. 2014-yildagi hisobotga koʻra, sayohat va turizm 413 000 ish oʻrinlarini bevosita qoʻllab-quvvatladi (jami bandlikning 1,8 % qismi). Bu 2015-yilda 4,4 % ga oʻsdi va 2025-yilga kelib 4,3 % ga oshib, 656 000 ish oʻrinlarini (jami bandlikning 2,2 % qismi) tashkil etishi kutilmoqda[5].

2018-yil oktyabr oyida Eronning Madaniy meros, hunarmandchilik va turizm tashkiloti (ICHTO) rahbari Ali Asgʻar Munsan yilning dastlabki olti oyida (21-martdan boshlab) Eronga tashrif buyurgan sayyohlar soni 2017-yilning shu davriga nisbatan 51 foizga oshganini maʼlum qildi[6].

Chet ellik mehmonlar

tahrir
 
Kish oroli
 
Shapuri uyi, Sheroz[7]
 
Guliston saroyi, Tehron
 
Erondagi xorijiy sayyohlar soni

Jahon sayyohlik tashkilotining 2008-yilgi Eronga tashrif buyuruvchilarning kelib chiqishi boʻyicha maʼlumotlari shuni koʻrsatadiki, Islom va Osiyo mamlakatlaridan tashrif buyuruvchilarni toʻplash eng past bazadan boshlanishi kerak. 1999-yilda Eronga kirganlarning toʻrtdan uch qismi Yevropadan kelgan edi. The New York Times gazetasining yozishicha, inqilobdan keyin Eronga tashrif buyurishni toʻxtatgan aksariyat amerikaliklardan farqli oʻlaroq, yevropalik sayyohlar inqilobdan keyin ham xuddi shunday koʻp sonda mamlakatga tashrif buyurishni davom ettirgan. Bu, asosan, inqilobning anti-amerikalik xarakterga ega boʻlgani, lekin unchalik ham anti-yevropa emasligini anglatar edi[8].

Eronda AQSh, Buyuk Britaniya va Kanada fuqarolari qonunga koʻra har doim oʻzlari bilan ekskursiya boʻyicha gid olib yurishlari kerak.

2003-yilda berilgan 3 million sayyohlik vizasining asosiy qismini Mashhad va Qumdagi muhim ziyoratgohlarni ziyorat qilish niyatida boʻlgan osiyolik musulmonlar olgan edi. 

Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya va boshqa Yevropa davlatlaridan har yili Eronga arxeologik obidalar hamda yodgorliklarni ziyorat qilish uchun bir nechta tashkillashtirilgan sayohatlar sababli turistlar tashrif buyuradi. Eron 2017-yil avgust holatiga koʻra koʻplab madaniy sayyohlarni jalb qilish boʻyicha Jahon madaniy merosi roʻyxatida 21-oʻringa ega edi[9].

 
Yazd tarixiy mehmonxonasi

Rasmiy statistik maʼlumotlarga koʻra, 2004-yilda Eronga 1,659,000 ga yaqin xorijiy sayyohlar tashrif buyurgan (bu yerda hukumat statistikasi turizm, biznes va diniy ziyoratchilarni farqlamagan), ularning aksariyati Osiyo mamlakatlari, jumladan, Markaziy Osiyo respublikalaridan, kichik ulushda esa (taxminan 10 %) Shimoliy Amerika va Yevropa Ittifoqi, jumladan, Germaniya, Italiya, Bolgariya, Fransiya va Belgiyadan kelgan. Eronda eng mashhur sayyohlik yoʻnalishlari Mozandaron viloyati, Yazd, Isfahon[10], Mashhad, Gilon viloyati va Fors viloyati edi. Shubhasiz, islom olamidan boʻlganlarni, shuningdek Eron Xitoy va Hindiston kabi biznes hamda siyosiy aloqalarni rivojlantirayotgan musulmon boʻlmagan mamlakatlardan tashrif buyuruvchilarni ham koʻpaytirish uchun katta imkoniyatlarga ega.

2004-yildan boshlab, 2008-yilning oʻrtalariga qadar mamlakatga xorijiy sayyohlar tashrifi 100 foizga oʻsdi, oʻshanda xorijiy sayyohlar soni 2,5 million nafarga yetdi. Xususan, Eronga sayohat qilayotgan germaniyalik sayyohlar soni sezilarli darajada oʻsgan[11].

Butunjahon sayohat va turizm kengashi Eronda 2007-yilda biznes va shaxsiy turizm mos ravishda 11,3 % va 4,6 % ga oʻsganligini, shaxsiy turizmning oʻsish sur’ati oʻtgan yildagidan biroz pastroq ekanligini taʼkidladi.

2011-yilda xalqaro sayyohlarining aksariyati Eronga faqat dam olish maqsadida kelgan. Chet eldan kelgan sayyohlar koʻpincha Eron fuqarolarining qarindoshlari boʻlgan. Xalqaro kelish tirbandligining yana bir muhim segmenti ziyoratchilarning butun mamlakat boʻylab tarqalgan koʻplab muqaddas joylardan biriga ziyorat qilish uchun kelishlaridir[12].

Eronda xalqaro tashriflar soni muttasil ortib bormoqda, bu 2009-yildagi 2,2 million kishidan 2011-yilda 3,6 million kishiga yetdi va har bir tashrif uchun aholi jon boshiga oʻrtacha 1850 AQSh dollari sarflandi[13].

21-martda yakunlangan 2014-2015-moliya yilida Eronga 5 milliondan ortiq sayyoh tashrif buyurdi, bu oʻtgan yilning shu davriga nisbatan toʻrt foizga koʻpdir[14].

 
Kir IIning qabri UNESCOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan va Pasargada shahrida joylashgan. Eronda UNESCOning Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan 22 ta tarixiy obida mavjud
(Manba: EIU) 2004-yil 2005-yil 2006-yil
Xalqaro turizm, kelganlar ('000) 1656 1720 1769
Xalqaro turizm, tushumlar (million AQSH dollari) 917 971 1022

Viza talabi

tahrir

Eron oʻzining murakkab va koʻp vaqt talab qiladigan viza olish jarayonini yaxshilashga harakat qildi va 68 ta davlat fuqarolari uchun aeroportlarda bir haftalik vizalar berishni boshladi[15]. Vizalar elektron tarzda taʼminlanishi va bevosita Eron konsulliklari yoki xalqaro aeroportlardan olinishi ham mumkin boʻldi.

Eronni Iroq, Turkiya, Afgʻoniston, Pokiston, Turkmaniston, Armaniston va Ozarbayjon mamlakatlari bilan bogʻlovchi avtomobil chegarasi oʻtish joylari mavjud. Eronga kirish uchun Turkiya va Turkmaniston temir yoʻllaridan ham foydalanish mumkin. 2002-yilda tashrif buyuruvchilarning 70 % ga yaqini quruqlik, 29 % ga yaqini havo va 1 % dan kamrogʻi Eronga dengiz orqali kelgan. 2005-yil aprel oyida Imom Xumayniy xalqaro aeroporti toʻrtta mahalliy aviakompaniyalar — Mahan Air, Aseman, Caspian Air va Kish Air konsortsiumi boshqaruvi ostida qayta ochildi, ammo rasmiy shartnoma imzolanmaganga oʻxshaydi.

Endi Eronga kelish vizasi (Amerika ovozi) hech qaysi davlatga berilmaydi va sayohatchilar Eronga borishdan oldin Eron vizasini olishlari kerak. Eron vizasini olganlar mamlakatda 1 oydan 3 oygacha qolish muddatiga ega.


COVID-19 pandemiyasidan soʻng Eron oʻzining turizm sektorini rivojlantirishga qaror qildi. U Eronga tashrif buyurishni xohlovchi 2022-yilgi futbol boʻyicha jahon chempionati tomoshabinlari uchun viza toʻlovlaridan voz kechishini maʼlum qilgan[16][17].

Infratuzilma va iqtisodiyot

tahrir
 
Tehron yaqinidagi Dizin changʻi kurorti[18]

2000-yillarning boshida Eron sanoat infratuzilmasi, aloqa, tartibga solish meʼyorlari va kadrlar tayyorlashda jiddiy cheklovlarga duch keldi. 2003-yil oxirida Eronda 640 taga yaqin mehmonxonalar va 63 000 taga yaqin oʻrinlar mavjud edi.

2003-moliya yilida Eronda 69 000 taga yaqin restoran, 6 000 ta mehmonxona hamda boshqa turar joylar mavjud edi va bu muassasalarning qariyb 80 foizi shaharlarda joylashgan. 875 taga yaqin restoran va mehmonxonalar kooperativlar hamda davlat tashkilotlari tomonidan boshqariladi. Restoran va mehmonxonalarning 95 foizdan koʻprogʻida besh nafardan kam xodim ishlaydi, atigi 38 tasida esa 100 dan ortiq xodim bor edi. 2002-moliya yilida ushbu sektorda 166 mingdan ortiq kishi va ulardan 42 ming nafari turar-joylarda ishlagan. Barcha mehmonxonalardagi 56 618 oʻrinning qariyb yarmi uch-besh yulduzli mehmonxonalarga toʻgʻri keladi.

Soʻnggi yillarda respublika boʻylab 235 ta mehmonxona va motel faoliyat koʻrsata boshladi. 2010-yil holatiga koʻra, mamlakat boʻylab 400 ta mehmonxona va 200 ta mehmonxona kvartirasi qurilgan. Ushbu loyihalarning qariyb 66 foizi Tehron, Gilon, Mozandaron, Xurosoni Rizoviy va Isfahon viloyatlarida amalga oshirilmoqda[19].

 
Amoldagi Damovand togʻi

Eronning madaniy meros, hunarmandchilik va turizm tashkiloti

tahrir

Ichki sayohat va tunab qolish sababi[12]

  Do'stlar va qarindoshlarni ziyorat qilish (49%)
  Diqqatga sazovor joylar va o'yin-kulgi (24%)
  Ziyorat (17%)
  Tibbiyot (6%)
  Boshqa (4%)

Eronning Madaniy meros, sayyohlik va hunarmandchilik tashkiloti Eronda sayyohlik obyektlarini tashkil etish, rivojlantirish va ulardan foydalanish, turizm obyektlariga toʻgʻridan-toʻgʻri sarmoya kiritish, xususiy sektorga kreditlar berish yoki xususiy sektor bilan hamkorlik qilish, litsenziyalar berish va mehmonxonalar, restoranlar hamda sayyohlik agentliklarini tashkil etish, boshqarishni va ushbu boʻlinmalarning malakasi hamda reytingini nazorat qilishni amalga oshiradi[20].

Eronda sayyohlik sektorini yanada kengaytirish uchun ekoturizm, qirgʻoq turizmi, tarixiy yodgorliklarni qayta tiklash, hunarmandchilik shaharchalarini qurish va sogʻlomlashtirish turizmi (masalan, suv terapiyasi) rejalari koʻrib chiqilmoqda. Har yili 30 000 kishi davolanish uchun Eronga keladi (2012)[21]. Darhaqiqat, Eron tibbiy turizm sohasida Islom olamida yetakchi davlatga aylanishi mumkin, jumladan, mamlakatning oʻziga xos geografik joylashuvi, Eron valyutasining oʻzgarib turishi sogʻliqni saqlash sohasidagi narxlarning pasayishi, xizmatlar, shuningdek, tibbiy tadqiqotlar va texnologiyalarni rivojlantirishga olib keladigan bir qator sabablar buni taʼminlash imkoniyatiga ega. Jahon sayyohlik tashkiloti maʼlumotlariga koʻra, soʻnggi oʻn yil ichida 5 foizga oshgan sogʻliqni saqlash tizimining jadal oʻsish surʼati kelajakda Eron Ozarbayjon, Iroq va Fors koʻrfazi davlatlari kabi qoʻshni davlatlardan tibbiy sayyohlar eng koʻp tashrif buyuradigan mamlakatlardan biri boʻlishini koʻrsatmoqda[22].

Rasmiylarning taʼkidlashicha, Eron soʻnggi yillarda turizmdan yiliga 1 milliard dollarga yaqin daromad olgan. Mamlakatda bandlikning 1,8 % ga yaqini turizm sohasida yaratilgan. Kuchsiz reklama, beqaror mintaqaviy sharoitlar, dunyoning baʼzi qismlarida jamoatchilik obroʻsining pastligi, turizm sohasida samarali rejalashtirish sxemalarining yoʻqligi mamlakatda turizmning rivojlanishiga salbiy taʼsirini koʻrsatmoqda.

Eronning „20 yillik istiqbol“ rejasi mamlakatning turizm sektoriga 32 milliard dollardan ortiq sarmoya kiritishni koʻzda tutadi va 2025-yilgacha 20 million sayyohni jalb qilishni moʻljallagan. Ushbu sohaga toʻgʻridan-toʻgʻri mahalliy va xorijiy investitsiyalarni jalb qilishni ragʻbatlantirish maqsadida turizm korxonalariga ilgari berilgan 50 foizlik soliq imtiyozi besh yulduzli mehmonxonalarni ham qamrab oldi[23]. 2016-yilda Eron Eronga sarmoya kiritayotgan mehmonxonachilar uchun mintaqaga qarab 5 yildan 13 yilgacha boʻlgan 100 foizlik soliq taʼtillari berishini eʼlon qildi. Kommunal xizmatlar uchun tariflar sanoat tariflariga mos etib belgilandi. Investorlar uchun Eronning erkin savdo zonalariga sarmoya kiritishi 20 yilgacha soliqlardan ozod qilingan. 2016-yil holatiga koʻra, Eronga sarmoya kiritgan xalqaro mehmonxona operatorlari Rotana (Abu-Dabi), Accor (Fransiya), Meliá (Ispaniya), Steigenberger (Germaniya) va boshqalar hisoblanadi[24][25].

Tashqi turizm

tahrir
 
Iran Air — Eronning milliy aviakompaniyasi
(Manba: EIU) 2004-yil 2005-yil 2006-yil
Xalqaro turizm, ketishlar ('000) 3478 3648 3986
Xalqaro turizm, xarajatlar (million AQSH dollari) 4353 1380 1579

Anʼanaga koʻra, faqat oz sonli badavlat eronlik sayyohlar xorijga sayohat qilishgan va sayohatlarning aksariyatida asosan Fors koʻrfazi hamda Yaqin Sharqdagi qoʻshni davlatlarga (har yili 1 million), Markaziy Osiyo va Turkiyaga (~ 1 million) biznes uchun joʻnab ketishgan. Bundan tashqari, chet elga sayohat qilayotgan eronliklarning katta qismi, ayniqsa, Yevropa, AQSh va Avstraliyada (~1 million) qarindoshlarini koʻrish uchun buyurgan boʻlishi mumkin. 2012-yil boshiga qadar Eron riali haddan tashqari qimmatlashgani sababli, Eron hukumati chet elga sayohat qilayotganlarga subsidiyalar ajratgan edi (2010). 2011-yilda Eron bojxona departamentlaridan 27 millionga yaqin sayyoh va ishbilarmonlar roʻyxatdan oʻtgan[26]. Eron subsidiyasini isloh qilish rejasidan soʻng, 2012-yilda Eronda aviachiptalar olish 65 % ga koʻtarildi[27]. 2012-yilda eronliklar tashqi turizm uchun 18,5 milliard dollar sarfladilar[28]. Ular 2012—2015-yillar oraligʻida xorijiy aviakompaniyalarda samolyot chiptalarini sotib olish uchun 12 milliard dollar sarflagan[29].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Iran seeks more tourists, but will they come?“. Washington Post. 13-dekabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2015-yil.
  2. ↑ „Iran Travel And Tourism Forecast“, Economist Intelligence Unit, 2008-yil 18-avgust {{citation}}: Andozada hech qanday qiymat berilmagan (boʻsh) nomaʼlum parametr mavjud: |seperator= (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  3. ↑ Jason Rezaian. „Iran's surprise economic success: Tourism“. Washington Post (5-noyabr 2012-yil). 13-iyul 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2015-yil.
  4. ↑ Laura Bly, USA TODAY. „Tourists see a different Iran reality than 'Argo' image“. USA TODAY (25-fevral 2013-yil). 2015-yil 28-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2015-yil.
  5. ↑ „Iran Tourism Need to Rebuild its Image After the Nuclear Deal“ (inglizcha). SURFIRAN. 2016-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-aprel 2016-yil.
  6. ↑ „Number of Tourists Visiting Iran Increases by 50%“ (4-oktabr 2018-yil). 2018-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-oktabr 2018-yil.
  7. ↑ „Traveling to Iran with Jacki & Kach (Episode 1: Shiraz)“. YouTube. 2021-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  8. ↑ Glusac, Elaine. „Sanctions Lifted, American Tourists Head to Iran“. The New York Times (8-fevral 2016-yil). 12-avgust 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-mart 2017-yil.
  9. ↑ Centre. „Iran (Islamic Republic of) - UNESCO World Heritage Centre“ (inglizcha). whc.unesco.org. 2017-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-avgust 2017-yil.
  10. ↑ „Traveling to Iran with Jacki & Kach (Episode 2: Isfahan)“. YouTube. 2022-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-oktabr 2022-yil.
  11. ↑ „Herald Globe“. Story.heraldglobe.com (15-noyabr 2008-yil). 2012-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-fevral 2012-yil.
  12. ↑ 12,0 12,1 Ayse, Valentine. The Business Year 2013: Iran. London, U.K.: The Business Year, 2013-yil yanvar — 166-bet. ISBN 978-1-908180-11-7. Qaraldi: 16-mart 2014-yil. 
  13. ↑ „Archived copy“. 2014-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-iyul 2014-yil.
  14. ↑ „Nearly one million Azerbaijani tourists visit Iran annually“. AzerNews.az (13-noyabr 2015-yil). 2019-yil 23-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-may 2019-yil.
  15. ↑ Iran-daily (Wayback Machine saytida 2009-01-23 sanasida arxivlangan)
  16. ↑ „Iran to waive visa fees for FIFA World Cup fans in nearby Qatar | Off the field News — Times of India“ (inglizcha). The Times of India (13-aprel 2022-yil). Qaraldi: 29-aprel 2022-yil.
  17. ↑ „Iran Free Visa for 2022 Qatar World Cup Visitors“. visatoiran.com. 2022-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-oktyabr.
  18. ↑ „American travelers exploring Tehran“. YouTube. 2021-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  19. ↑ „No. 3816 | Front page | Page 1“. Irandaily (2-noyabr 2010-yil). 2012-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-fevral 2012-yil.
  20. ↑ Butler, Richard; O'Gorman, Kevin D.; Prentice, Richard (1-iyul 2012-yil). „Destination Appraisal for European Cultural Tourism to Iran“. International Journal of Tourism Research (inglizcha). 14-jild, № 4. 323–338-bet. doi:10.1002/jtr.862. ISSN 1522-1970.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  21. ↑ „Fars News Agency :: Ahmadinejad Stresses Iran's Growing Medical Tourism Industry“. English.farsnews.com (17-yanvar 2012-yil). 2012-yil 13-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-fevral 2012-yil.
  22. ↑ „Medical Tourism in Iran - Fanack Chronicle“. Fanack Chronicle. 2015-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2015-yil.
  23. ↑ „Doing business in Iran - For Australian exporters“. Austrade. 2012-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-fevral 2012-yil.
  24. ↑ The Economist. „Why tourism is developing in Iran - The Economist“ (16-dekabr 2015-yil). 2016-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-oktabr 2016-yil.
  25. ↑ Peter Grant. „Developers Make Bets on Iran“. Wall Street Journal (4-oktabr 2016-yil).
  26. ↑ „Irandaily | No. 4207 | Domestic Economy | Page 4“. 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-aprel 2012-yil.
  27. ↑ „Iranian airfares soar higher“. 2015-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2015-yil.
  28. ↑ Asa Fitch and Nicolas Parasie. „Western Companies See Potential in Reaching Iran's Consumers After Nuclear Deal“. WSJ (6-aprel 2015-yil). 2016-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2015-yil.
  29. ↑ „Iran Air stock to be sold globally“ (24-fevral 2016-yil). 2017-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-fevral 2016-yil.

Adabiyotlar

tahrir

Havolalar

tahrir
Videolar
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Eronda_turizm&oldid=5277164" dan olindi