Koʻk gumbaz masjidi (meʼmoriy yodgorlik)

Koʻk gumbaz masjidi — Shahrisabzda joylashgan meʼmoriy yodgorlik. Inshoot 1434—1435-yillar oraligʻida Ulugʻbek Mirzo tomonidan otasi Shoxrux Mirzoga atab qurdirgan.

Jomʼe masjid
Koʻk gumbaz masjidi (meʼmoriy yodgorlik)
Mamlakat	Oʻzbekiston
Shahar	Shahrisabz
Joylashuvi	Qoʻshxovuz MFY
Masjid turi	Jomʼe masjid
Asoschi	Mirzo Ulugʻbek
Binokorlik	1434-yil—1435-yil
Umumiy maydoni	12.60 x 12.61 metr
Gumbazlar soni	1 ta
Gumbazlar soni	1 ta
Holati	taʼmirlangan

Majid peshtoqlaridagi ravogʻida temuriyzodalarning nomlari va qurilish vaqti bitilgan tarixiy yozuvlar saqlanib qolgan.

Joylashuvi

Koʻk gumbaz masjidi Dorut Tilovat (Shahrisabz shahrining janubida, „Chorsu“ savdo majmuasi yaqinida joy olgan) ansambli tarkibidagi asosiy jome masjid hisoblanadi. U Gumbazi sayidon maqbarasi va Shamsuddin Kulol maqbarasining qarama-qarshi tomonida bunyod etilgan.

Mazkur masjid Dorut Tilovat majmuasi tarkibidagi asosiy yodgorlik sanaladi.

Nomlanishi

Jom’e masjidi koʻk koshinlar bilan qoplangan katta gumbazga ega. Masjidning nomi ham shundan kelib chiqqan.

Tuzilishi

Koʻk gumbaz masjidi tuzilishi kvadratsimon boʻlib, umumiy maydoni 12.50 x 12.61 metrga teng. Masjid bagʻallariga zalvorini tashlagan koʻk koshinli gumbaz bilan qoplangan. Inshootning toʻrt tomoni chuqur rovoqlar bilan jihozlangan.

Masjid peshtoqining oʻng va chap tomonidagi ustunlari, boloxonasi buzilib ketgan. Binoga sharqdan peshtoq (ravogʻining kengligi 10 metrga teng) orqali kiriladi. Peshtogʻida serjilo handasiy bezaklar koʻp ishlatilgan. Binoning bosh peshtoqida va interyerida koshinlar bittalab terib chiqilgan. Arab yozuvlari yozilgan har xil turlardagi anʼanaviy naqshlar bilan bezaklanfgan. Ustunlarida, asosiy ravoq va qanoslarida guldor sopollardan foydalanilgan. Masjid xonaqohining umumiy maydoni 12,7 x 12,7 metrni tashkil etib, tashqi poygumbazida sirkor moviy, koʻk va oq rangli bezaklar bilan jilolangan. Ular orasiga Qurʼon oyatlari bitilgan. Xonaqohning ichki qismidagi 8 ta mayda ravoqchalar romb shaklidagi qalqonsimon bagʻallar bilan oʻzaro birlashtirilgan va ravoq shaklidagi oʻn oltita tayanchiqqa tayantirilgan. Gʻishtin devor burchaklarida barpo etilgan 4 ta aylanma zina orqali ayvon tomiga chiqiish mumkin boʻlgan. Ayvonning yon taxmonlariga keng ravoq orqali oʻtilgan. Hozir ularning barchasi berkitib qoʻyilgan.

Gumbazdagi bitiklar

Masjid gumbazining gardishiga mozaik gʻishtin koshinlar terilgan boʻlib, unda kufiy xatida yozilgan bitiklar mavjud. Gardishning oʻrta qismida Qur’oni Karimning „Fath“ surasining 1—3-oyatlari sariq fonga oq rangdagi yirik-yirik harflar bilan yozilgan. masjid gumbazostida esa koʻk fonda mayda harflar bilan Qur’on Karimning „Jum’a surasi“ matni bitilgan. Bu qism keyinchalik taʼmirlangan.

Peshtoqdagi bitiklar

Toksimon peshtoqlarida ham kufiy bannoiy xatida yozilgan bitiklar mavjud boʻlib, u yerda: „Alloh ulugʻdir“ jumlasi qaya-qayta yozilgan. Shu bilan birgalikda, Qur’oni karimning Baqara surasi 127—128-oyatlari suls yozuvida koʻk fonga yozilgan. Bu bitiklar 1995-yilda boʻlgan taʼmirlash vaqtida qayta tiklangan.

Qayta taʼmirlanishi

Koʻk gumbaz masjidi bir necha bor taʼmirlangan. Jumladan, 1970-yillarda hamda Amir Temurning 660 yilligi munosabati bilan 1995—1996-yillarda qayta taʼmirlangan. 1975-yilda va 1992—1999-yillarda amalga oshirilgan sifatsiz taʼmirlash oqibatida ayrim bitiklarga ziyon yetgan. Natijada esa masjidning asl qiyofasining yoʻqolishiga sabab boʻlgan.

Adabiyotlar

• „Koʻk gumbaz masjidi“, Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi: 5-jild (Konimex — Mirzoqush). Toshkent: „Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi“ Davlat ilmiy nashriyoti, 2003 — 704-bet.