Qirgʻiziston iqtisodiyoti

Qirgʻiziston iqtisodiyoti
	; Bishkekdagi Oʻsh bozorida sotilayotgan mahsulotlar
Valyutasi	Qirgʻiz somi
Moliyaviy yil	Kalendar yil
Savdo tashkilotlari	JST, MDH, YOII, IHT, ShHT, CISFTA
Mamlakat guruhi	Rivojlanayotgan davlat; Oʻrta daromaddan past boʻlgan iqtisodiyot;
Statistikalar
Aholi	6,651,795 (2020)
YaIM	$9.02 milliard (nominal, 2022 tax.); $37.79 milliard (PPP, 2022 tax.);
YaIM darajasi	142-oʻrin (nominal, 2019); 138-oʻrin (PPP, 2020);
YaIM oʻsishi	3.8% (2018) 4.5% (2019); −4.0% (2020) 5.6% (2021);
Jon boshiga YaIM	$1,327 (nominal, 2022); $5,562 (PPP, 2022);
Aholi jon boshiga YaIM darajasi	155-oʻrin (nominal, 2019); 144-oʻrin (PPP, 2019);
Tarmoqlar boʻyicha YaIM	Qishloq xoʻjaligi: 14.6%; Sanoat: 31.2%; Xizmat koʻrsatish: 54.2%; (2017 tax.);
Inflyatsiya (INI)	10.6% (2020 tax.)
Qashshoqlik chegarasidan past aholi	▼ 22.4% qismi qashshoqlik chegarasidan past (2018); ▲ 19.1% qismi $3.20/kun (2020);
Gini koeffitsiyenti	▲ 27.7 past (2018, Jahon banki)
Inson taraqqiyoti indeksi	0.674 oʻrta (2018) (122-oʻrin); 0.610 oʻrta IHDI (2018);
Ishchi kuchi	2,635,977 (2020); 56.1% bandlik darajasi (2018);
Ishchi kuchi kasb boʻyicha	Qishloq xoʻjaligi: 48%; Sanoat: 12.5%; Xizmat koʻrsatish: 39.5%; (2005 tax.);
Ishsizlik	▼ 6.2% (2018); ▼ 14.2% yoshlar ishsizligi (2018);
Asosiy ishlab chiqarish	kichik mashinasozlik, toʻqimachilik, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, sement, poyabzal, yogʻoch, muzlatgich, mebel, elektr motorlar, oltin, noyob tuproq metallari
Biznes yuritish qulayligi indeksi	80-oʻrin (oson, 2020)
Eksport	$1.84 milliard (2022 tax.)
Eksport tovarlari	Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari 11.3%; Yoqilgʻi va kon sanoati mahsulotlari 9.5%; Ishlab chiqaruvchilar 22.7%; Boshqalar 56.5%;
Asosiy eksport hamkorlari	Birlashgan Qirollik 55.7%; Qozogʻiston 12.8%; Rossiya 12.6%; Oʻzbekiston 4.78%; Turkiya 2.97%; Xitoy 2.95%; Tojikiston 1.95%; Litva 0.73%; Belarus 0.54%; Eron 0.53% (2019);
Import	$7.797 milliard (2022 tax.)
Import tovarlari	Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari 13.4%; Yoqilgʻi va kon sanoati mahsulotlari 10.8%; Ishlab chiqaruvchilar 69.7%; Boshqalar 6.1%;
Asosiy import hamkorlari	Xitoy 53.3%; Rossiya 16.9%; Qozogʻiston 6.65%; Oʻzbekiston 6.63%; Turkiya 4.59%; Birlashgan Arab Amirliklari 1.84%; Janubiy Koreya 1.03%; Litva 0.8%; Germaniya 0.78%; AQSh 0.67% (2019);
XYI hajmi	$6.003 milliard (31 December 2017 est.); Abroad: $709.3 million (31 December 2017 est.);
Joriy hisob	−$306 million (2017 tax.)
Yalpi tashqi qarz	▼ $5.164 milliard (31-sentyabr 2022 tax.)
Davlat moliyasi
Davlat qarzi	▲ YaIMning 41% qismi (2022 tax.)
Byudjet balansi	−3.2% (YaIMning) (2017 tax.)
Daromadlar	2.169 milliard (2017 tax.)
	Asosiy maʼlumotlar manbasi: Markaziy razvedka boshqarmasi Jahon faktlar kitobi ; Barcha qiymatlar, agar boshqacha koʻrsatilmagan boʻlsa, AQSh dollarida keltirilgan.

Qirgʻiziston iqtisodiyoti koʻp jihatdan qishloq xoʻjaligiga bogʻliq. Mamlakatda paxta, tamaki, jun va goʻsht asosiy qishloq xoʻjaligi mahsulotlari hisoblanadi, biroq faqat tamaki va paxta sezilarli miqdorda eksport qilinadi. Healy Consultants maʼlumotlariga koʻra, Qirgʻiziston iqtisodiyoti koʻp miqdorda oltin, simob va uran zaxiralariga ega boʻlib, u shu mahsulotlarning sanoat eksporti hamda chet ellik ishchilarning pul oʻtkazmalariga tayanadi^[21]. Mustaqillikka erishgandan soʻng, Qirgʻiziston takomillashtirilgan tartibga solish tizimi va yer islohoti kabi bozor islohotlarini amalga oshirishda ilgʻor yoʻl tutdi. 1998-yilda Qirgʻiziston Mustaqil davlatlar hamdoʻstligi (MDH) davlatlari orasida birinchi boʻlib Jahon savdo tashkilotiga aʼzo boʻldi. Mamlakat korxonalaridagi davlat aksiyalarining katta qismi sotib yuborilgan. Qirgʻizistonning iqtisodiy koʻrsatkichlarining jadal oʻsishiga keng yoyilgan korrupsiya, xorijiy investitsiyalarning kamligi va umumiy mintaqaviy beqarorlik toʻsqinlik qilmoqda. Bu muammolarga qaramay, Qirgʻiziston dunyoda biznes yuritish qulayligi indeksi boʻyicha 80-oʻrinni egallagan (2020-yil holatiga koʻra).

Moliya

2012-yil oktyabr oyida Qirgʻiziston milliy bankining xalqaro zaxiralari va xorijiy valyuta likvidligi 1,96 milliard AQSh dollariga yetdi, uning 8,6 foizi oltin zaxiralari hissasiga toʻgʻri keladi. 2012-yilda Qirgʻiziston aktivlarini diversifikatsiya qilish uchun valyuta qabul qilish hajmi Xitoy yuani va Singapur dollari hisobiga kengaytirildi. 2012-yilda mamlakatda oltin sotib olish uchun 1 mlrd. som sarflanishi koʻzda tutilgan va xalqaro zaxiralardagi oltin ulushi 8,6% gacha oʻsgan. Qirgʻiziston milliy banki kelgusida bu koʻrsatkichni 12–15% gacha oshirishni rejalashtirmoqda^[22].

Sanoat tarmoqlari

Qishloq xoʻjaligi

Chuy vodiysidagi sugʻoriladigan dalalar

Qishloq xoʻjaligi Qirgʻiziston iqtisodiyotining muhim qismi va sanoatda ish bilan taʼminlanmagan ishchilar uchun ish manbai boʻlib qolmoqda. 2000-yillarning boshlarida mamlakatda natural xoʻjaliklar koʻpaydi. Quyi vodiylarda gʻalla yetishtirish va togʻli yaylovlarda chorvachilik bilan shugʻullanish qishloq xoʻjaligi ishchi kuchining eng katta qismini qamrab oladi. Qirgʻiziston fermerlari asta-sekin gʻalla yetishtirishga oʻtmoqda va paxta hamda tamaki yetishtirishdan voz kechmoqda. Mamlakatdagi boshqa muhim mahsulotlar qatoriga sut mahsulotlari, pichan, chorva ozuqasi, kartoshka, sabzavotlar va qand lavlagi kiradi. Qirgʻizistonda qishloq xoʻjaligi mahsulotlari shaxsiy tomorqalardan (umumiy hajmning 55 foizi), shaxsiy fermer xoʻjaliklaridan (40 foiz) va davlat fermalaridan (5 foiz) olinadi. Mamlakatda qishloq xoʻjaligi sektorining yanada kengayishi investitsiyalarni koʻpaytirishga qaratilgan bank islohotiga va ishlab chiqarish resurslarini taqsimlashni tartibga solishga qaratilgan bozor islohotiga bogʻliq. Qirgʻizistonda munozarali munozarali masala hisoblangan yer islohoti 1998-yildagi dastlabki qonunchilikdan beri juda sekin surʼatlarda amalga oshirilmoqda^[23]. Mamlakatdagi sugʻorish infratuzilmasi ham yomon ahvolda qolmoqda. Qishloq xoʻjaligi Qirgʻiziston yalpi ichki mahsulotining uchdan bir qismini tashkil etadi va aholining uchdan bir qismidan koʻprogʻini ish bilan taʼminlaydi.

Qirgʻizistonda 2018-yilda yetishtirilgan qishloq xoʻjaligi mahsulotlari:

1,4 million tonna kartoshka;
773 ming tonna qand lavlagi;
692 ming tonna makkajoʻxori;
615 ming tonna bugʻdoy;
429 ming tonna arpa;
224 ming tonna pomidor;
218 ming tonna tarvuz;
209 ming tonna piyoz;
176 ming tonna sabzi;
147 ming tonna karam;
144 ming tonna olma;
119 ming tonna bodring;
116 ming tonna sabzavot;
101 ming tonna loviya;
74 ming tonna paxta;

Bundan tashqari, oʻrik (25 ming tonna) kabi boshqa qishloq xoʻjaligi mahsulotlari ham kamroq miqdorda yetishtirilgan^[24].

Oʻrmon xoʻjaligi

Qirgʻiziston hududining atigi 4 foizini oʻrmonlar tashkil qiladi. Bu hududlarning barchasi davlat mulki boʻlib, hech biridan yogʻoch taʼminoti uchun foydalanilmaydi. Oʻrmonlardan olinadigan asosiy tijorat mahsuloti yongʻoqdir^[23].

Baliqchilik

Mahalliy tarzda yetishtirilgan va quritilgan baliqlarni Baliqchi shahridagi yoʻl chetidan xarid qilayotgan odamlar

Qirgʻizistonda iqtisodiyotga sezilarli darajada taʼsir koʻrsatadigan baliqchilik sanoati mavjud emas. 2002-yilda akvakultura mamlakatdagi jami yetishtirilgan 142 tonna baliqchilik mahsulotlarining 66 foizini tashkil etgan. Biroq, 2003-yilga kelib akvakultura sohasi inqirozga uchradi va mamlakat boʻyicha jami 26 tonna baliq yetishtirilgan boʻlsa, shundan atigi 12 tonnasi akvakultura hissasiga toʻgʻri keldi^[23].

Kon va foydali qazilmalar

Sovet Ittifoqidan keyingi davrda togʻ-kon sanoati tobora muhim iqtisodiy faoliyatga aylandi. Qirgʻizistonda 1997-yilda ochilgan Qumtor oltin koni dunyodagi eng yirik oltin konlaridan biridir. Yeruy hamda Taldi-Buloqda yangi oltin konlarini ochish rejalashtirilgan va 2006-yil oxirida Toʻxtanisoyda yirik hajmli oltin topilganligi eʼlon qilingan. Mamlakatdagi Qirgʻizaltin davlat agentligi barcha konlarga egalik qiladi, ularning aksariyati xorijiy kompaniyalar bilan qoʻshma korxona sifatida ishlaydi. Sovet davridagi muhim foydali qazilmalar boʻlgan uran va surma keyinchalik katta miqdorda ishlab chiqarilmagan. 1992-yildan 2003-yilgacha koʻmir qazib olish taxminan 2,4 million tonnadan 411 ming tonnagacha kamaygan boʻlsa-da, hukumat tashqi energiya manbalariga qaramlikni kamaytirish uchun Qirgʻizistonning qolgan muhim konlaridan (2,5 milliard tonnaga baholanmoqda) kengroq miqyosda foydalanishni rejalashtirmoqda. Ushbu siyosatning oʻziga xos maqsadi Qirgʻiziston shimolidagi Qora-Keche konidan unumli foydalanishdir, uning yillik ishlab chiqarish quvvati 500 mingdan 1 million tonnagacha baholanadi. Qirgʻizistonda neft va tabiiy gazning kichik ichki ishlab chiqarish hajmi milliy ehtiyojlarni qondira olmaydi^[23].

Sanoat va ishlab chiqarish

Sobiq sovet davrida Qirgʻiziston sanoatida ishlab chiqarish hajmi keskin pasayib ketdi, chunki xomashyo hamda yoqilgʻi yetkazib berish toʻxtatildi va sovet bozorlari yoʻqoldi. Sektor bu qisqarishdan keyin sezilarli darajada tiklana olmadi; agar oltin ishlab chiqarish hisobga olinmasa, 2005-yilda mamlakat sanoati yalpi ichki mahsulotining (YaIM) atigi 14 foizini tashkil etdi. Investitsiyalar va tarkibiy oʻzgartirishlar past darajada saqlanib qoldi, soʻnggi yillarda elektr energiyasi sanoati (anʼanaviy ravishda sanoatning yalpi ichki mahsulotga qoʻshgan hissasining muhim qismi) turgʻunlikka uchradi. Davlat Sovet iqtisodiyotiga katta hissa qoʻshgan mashinasozlik sanoatidan kiyim-kechak va toʻqimachilik sohasiga oʻtishni rejalashtirgan. 2004-yilda tanazzulga yuz tutgunga qadar oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash mamlakat sanoat ishlab chiqarishining 10-15 foizini tashkil etgan. Keyingi yillarda esa shisha sanoati jalb qilingan investitsiyalar hamda YaIMga hissa qoʻshish boʻyicha kiyim-kechak va toʻqimachilik sohasidan oʻzib ketdi. 2000-yillar boshida avtomobil yoʻllari va yangi oltin konlari kabi yirik infratuzilma loyihalari tufayli qurilish sanoati barqaror rivojlandi. Biroq, uy-joy qurilishi investitsiyalar yetishmasligi sababli orqada qolmoqda^[23].

Energiya

Ishlab chiqarilayotgan elektr energiyasining 90 foizdan ortigʻi gidroenergetika hissasiga toʻgʻri keladi va mamlakat bunday toza energiyani yanada koʻproq ishlab chiqarishi hamda qoʻshnilari va mintaqaga eksport qilishi mumkin. Qirgʻizistonda suv resurslari koʻp boʻlsa-da, hozirgacha uning 10 foizdan kamrogʻi oʻzlashtirilgan. Mamlakatning qazib olinadigan yoqilgʻi zaxiralari cheklangan va tabiiy gaz importining katta qismi Qirgʻiziston bilan bir qator nomukammal barter kelishuvlariga ega boʻlgan Oʻzbekistondan keladi. Aholi jon boshiga energiya isteʼmoli oʻrtacha daromadni hisobga olgan holda yuqori darajani tashkil etadi va hukumat talabni kamaytirish boʻyicha keng qamrovli rejaga ega emas. Ishlab chiqarilayotgan elektr energiyasining 45 foizigacha boʻlgan qismi qishda sarflanadi. GESlar mamlakatda isteʼmol qilinadigan elektr energiyasining qariyb 92,5 foizini ishlab chiqaradi; Qirgʻizistonda uchta tijorat termoelektr stansiyasi ishlamoqda. Mamlakat gidroenergetikaga boyligi tufayli Qozogʻiston va Oʻzbekistondan qazib olinadigan yoqilgʻi olib, evaziga elektr energiyasini joʻnatadi. Norin daryosidagi Qambarota yangi gidroelektrostansiya Xitoy va Rossiyaning bir qismini elektr energiyasi bilan taʼminlab, Qirgʻizistonning eksport salohiyatini hamda ichki energiya taʼminotini yaxshilaydi. Mazkur stansiya 2010-yil 30-avgustda qurib bitkazildi. Eskirgan infratuzilma va samarasiz boshqaruv tufayli Qirgʻiziston qishda, suv darajasi past boʻlgan paytda xorijiy energiyaga koʻproq qaram boʻlib qolmoqda. 2000-yillarning boshlarida Qirgʻiziston gidroenergetika salohiyatining atigi 10 foizidan foydalanar edi. 2001-yilda Qirgʻizistonda taxminan 500 ta podstansiya xizmat koʻrsatadigan 70 ming kilometrga yaqin elektr uzatish liniyalari mavjud edi. Mamlakat 2006-yilda Rossiyaning Markaziy Osiyo mintaqasidagi neft, gaz va elektr energiyasi ishlab chiqaruvchilari, isteʼmolchilari hamda tranzit mamlakatlarini oʻzini oʻzi energiya bilan taʼminlaydigan blokda birlashtirish taklifiga binoan Shanxay hamkorlik tashkilotining Osiyo energetika klubiga aʼzo boʻladi. Klubning boshqa aʼzolari Xitoy, Qozogʻiston, Tojikiston va Oʻzbekistondir^[23].

Qirgʻiziston Yevropa Ittifoqining INOGATE energetika dasturining hamkor-mamlakati boʻlib, bu dastur toʻrtta asosiy mavzuni oʻz ichiga oladi: energiya xavfsizligini oshirish, aʼzo davlatlarning energiya bozorlarini Yevropa Ittifoqining ichki energiya bozori tamoyillari asosida yaqinlashtirish, barqaror energiya taraqqiyotini qoʻllab-quvvatlash hamda umumiy va mintaqaviy ahamiyatga ega energetika loyihalariga investitsiyalarni jalb etish^[25].

Qirgʻiziston energetika sanoatida Janubiy Koreya uslubida ishlab chiqarilgan yeontan (yontan) toshkoʻmiri mashhur boʻlib bormoqda^[26]^[27].

Xizmatlar

Issiq-Ota kurortidagi suzish havzasi

Mamlakatda sovet davridan keyingi davrda xizmat koʻrsatish sohasida kuzatilgan sezilarli oʻsish asosan kichik xususiy korxonalar vujudga kelishi bilan bogʻliq. Markaziy bank Qirgʻiziston Respublikasi milliy banki boʻlib, u nominal jihatdan mustaqil, lekin hukumat siyosatiga amal qiladi. 1991-yildan beri bank tizimi bir necha bor isloh qilingan boʻlsa-da, investitsiyalashda unchalik katta rol oʻynamaydi. Bankdagi yuqori foiz stavkalari qarz olishni toʻxtatdi. Qimmatli qogʻozlar bozori 1995-yilda ochilgan, ammo uning asosiy vazifasi davlat qimmatli qogʻozlari bilan savdo qilishdir. Akayev rejimining iqtisodiy islohotlari tufayli Sovetdan keyingi davrda koʻplab kichik savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari ochildi. Qirgʻizistonning togʻlari va koʻllari jozibador sayyohlik maskani boʻlsa-da, mamlakatda turizm sanoati juda sekin oʻsdi, bunga sabab qilib sohaga sarmoya kiritilmaganini keltirish mumkin. Qirgʻizistonga 2000-yillarning boshlarida har yili oʻrtacha 450 mingga yaqin sayyoh tashrif buyurgan, ularning asosiy qismi esa sobiq Sovet Ittifoqi davlatlaridan boʻlgan^[23].

Tashqi savdo

Qirgʻiziston eksporti 2006-yil

Dordoy bozoridagi yuk tashish konteynerlari orasiga toʻxtab turgan mashinalarda savdo qilayotgan savdogarlar

Qirgʻizistonning MDHning boshqa davlatlariga eksport qiladigan asosiy eksport mahsuloti rangli metallar va minerallar, jun mahsulotlari va boshqa qishloq xoʻjaligi mahsulotlari, elektr energiyasi va ayrim mashinasozlik mahsulotlaridir. Oʻz navbatida, respublika neft va tabiiy gaz, qora metallar, kimyoviy moddalar, aksariyat mashinasozlik mahsulotlari, yogʻoch va qogʻoz mahsulotlari, ayrim oziq-ovqat mahsulotlari hamda aksariyat qurilish materiallari boʻyicha boshqa sobiq Sovet davlatlariga tayanadi. 1999-yilda Qirgʻizistonning AQShga eksporti 11,2 million dollarni, AQShdan importi esa 54,2 million dollarni tashkil etdi. 2017-yilda mamlakat eksporti 1,84 milliard dollar, importi esa 4,187 milliard dollarga baholangan. Qirgʻizistonning asosiy eksport mahsulotlariga oltin, paxta, jun, tikuvchilik mahsulotlari, goʻsht, simob, uran, elektr energiyasi, mashina va poyabzallar kiradi. Asosiy import mahsulotlari esa neft va gaz, mashina va uskunalar, kimyoviy moddalar hamda oziq-ovqat mahsulotlaridan iborat^[28].

Mamlakat eksportida Bishkekda joylashgan Dordoy bozoridan Qozogʻiston hamda Rossiyaga va Oʻsh viloyatida joylashgan Qora-Suv bozoridan Oʻzbekistonga Xitoyda ishlab chiqarilgan isteʼmol tovarlarini reeksport qilish muhim ahamiyatga ega; Baʼzi iqtisodchilar buni mamlakatning ikki yirik iqtisodiy faoliyatidan biri deb hisoblashadi^[29].

Qirgʻiziston hukumati xarajatlarni qisqartirdi, aksariyat narx subsidiyalarini bekor qildi va mamlakatda qoʻshilgan qiymat soligʻini joriy etdi. Umuman olganda, hukumat iqtisodiyotni barqarorlashtirish va uzoq muddatli oʻsishni ragʻbatlantiradigan islohotlarni amalga oshirish orqali erkin bozor iqtisodiyoti tizimiga oʻtish tarafdori ekanligini koʻrsatdi. Bu islohotlar Qirgʻizistonning 1998-yil 20-dekabrda Jahon savdo tashkilotiga aʼzo boʻlishiga olib keldi.

Investitsiya

Jalolobod viloyati Qizil-Jar chorva bozori

Qirgʻizistondagi barcha roʻyxatga olingan kompaniyalarining fond bozori kapitallashuvi Jahon banki tomonidan 2005-yilda 42 million dollarga baholangan^[30].

Soliq

Qirgʻiziston Respublikasida soliq tizimi Davlat soliq xizmati tomonidan boshqariladi. Mamlakatda 2012-yilda yigʻilgan soliqlar YaIMning 18,1% iga yetdi^[31].

Makroiqtisodiy tendensiya

Bu Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi va EconStats tomonidan baholangan bozor narxlarida Qirgʻiziston yalpi ichki mahsuloti tendensiyasining million qirgʻiz somida koʻrsatilgan jadvalidir^[32].

Yil	Yalpi ichki mahsulot	AQSh dollari kursi
1995	16 146	10,80 som
2000	65 358	47,77 som
2005	100,116	41,01 som
2010	219 000	47,00 som
2012	320 000	47,50 som

Xarid qobiliyati paritetini taqqoslash uchun xalqaro dollar kursi atigi 9,40 somga teng qilib olinadi.

1990-yillarda Qirgʻizistonda aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan joriy YaIM 54 foizga qisqardi^[33]. 2009-yilda oʻrtacha ish haqi bir kishi-soat uchun 0,85 AQSh dollarini tashkil etdi va bu koʻrsatkich samarali bozor ish haqi bilan solishtirganda toʻliq ishsizlik darajasini aks ettiradi. 2012-yilning birinchi yarmida Qirgʻiziston iqtisodiyoti 5,8 foizga qisqardi. Bu pasayish asosan Qumtor konidan oltin qazib olishning qisqarishi bilan bogʻliq edi^[34].

Mamlakatda 2012-yil oʻrtalarida byudjet taqchilligi 23 milliard somni va yalpi ichki mahsulotning 7 foizini tashkil etdi, bu koʻrsatkichni 6 foizga kamaytirish maqsad qilingan edi^[35].

Quyidagi jadvalda mamlakatning 1992—2017-yillardagi asosiy iqtisodiy koʻrsatkichlari keltirilgan^[36]:

Yil	1992	1995	2000	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
YaIM PPP (hozirgi xalqaro dollar)	8,07 mlrd.	6,20 mlrd.	8,12 mlrd.	10,98 mlrd.	11,67 mlrd.	13,00 mlrd.	14,26 mlrd.	14,78 mlrd.	14,89 mlrd.	16,10 mlrd.	16,39 mlrd.	18,47 mlrd.	19,56 mlrd.	20,54 mlrd.	21,60 mlrd.	22,97 mlrd.
Aholi jon boshiga YAIM PPP (hozirgi xalqaro dollar)	1822	1237	1649	2115	2223	2458	2666	2728	2719	2901	2894	3198	3318	3,411	3517	3667
YaIM oʻsishi (real)	. . .	−5.4%	5.4%	2.6%	3.1%	8.5%	7.6%	2.9%	−0,5%	6.0%	−0,1%	10.9%	4.0%	3.9%	3.8%	4.5%
Inflyatsiya (foizda)	. . .	42.1%	19.7%	4.3%	5.6%	10.2%	24.5%	6.8%	8.0%	16.6%	2.8%	6.6%	7.5%	6.5%	0.4%	3.2%
Davlat qarzi (YaIMdagi ulushi)	. . .	. . .	122%	86%	73%	57%	48%	58%	60%	49%	49%	46%	52%	65%	58%	59%

Boshqa statistika

Investitsiyalar (yalpi): YaIMning 17% qismi (2004-yil hisobi)

Uy xoʻjaliklarining daromadlari yoki isteʼmoli foiz ulushi boʻyicha:

eng past 10%: 3,9%
eng yuqori 10%: 23,3% (2001)

Oila daromadlarining taqsimlanishi — Gini indeksi: 27,3 (2017)^[37]

Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari: tamaki, paxta, kartoshka, sabzavot, uzum, meva va rezavorlar; qoʻy, echki, qoramol, jun, sut mahsulotlari^[38]

Sanoat ishlab chiqarishining oʻsish surʼati: 6% (2000-yil hisobi)

Elektr

ishlab chiqarish: 11 720 GVt soat (2002)
isteʼmol: 10 210 GVt soat (2002)
eksport: 1062 GVt soat (2002)
Import: 375 GVt soat (2002)

Elektr energiyasi — manba boʻyicha ishlab chiqarish:

qazib olinadigan yoqilgʻi: 7,6%
gidro: 92,4%
boshqa: 0% (2001)
yadroviy: 0%

Neft:

ishlab chiqarish: kuniga 2 000 barrel (320 m³/d; 2001-yil hisobi)
isteʼmol: 20 000 barrel (320 m³/d; 2001-yil hisobi)
eksport: Mavjud emas
import: Mavjud emas

Tabiiy gaz:

ishlab chiqarish: 16 million m³ (2001-yil hisobi)
isteʼmoli: 2,016 milliard m³ (2001-yil)
eksport: 0 m³ (2001-yil)
Import: 2 mlrd m³ (2001-yil)

Joriy hisob balansi: −87,92 million dollar (2004-yil)

Eksport — tovarlar: paxta, jun, goʻsht, tamaki; oltin, simob, uran, tabiiy gaz, gidroenergetika; mashinalar; poyabzallar

Import — tovarlar: neft va gaz, mashina va uskunalar, kimyo, oziq-ovqat

Valyuta va oltin zaxiralari: 498,7 million dollar (2004-yil hisobi)

Ayirboshlash kurslari: bir AQSh dollarida som — 41,731 (2004), 43,6484 (2003), 46,9371 (2002), 48,378 (2001), 47,7038 (2000), 69,85 (2020)

Yana qarang

Manbalar

↑ „World Economic Outlook Database, April 2019“. IMF.org. International Monetary Fund. Qaraldi: 2019-yil 29-sentyabr.
↑ „World Bank Country and Lending Groups“. datahelpdesk.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2019-yil 29-sentyabr.
↑ „Population, total“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2020-yil 26-sentyabr.
↑ „World Economic Outlook Database, April 2022“.
↑ Global Economic Prospects, June 2020. World Bank. 8-iyun 2020. p. 80. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/33748. Qaraldi: 10-iyun 2020. Qirgʻiziston iqtisodiyoti]]
↑ ^6,00 ^6,01 ^6,02 ^6,03 ^6,04 ^6,05 ^6,06 ^6,07 ^6,08 ^6,09 ^6,10 ^6,11 „The World Factbook“. CIA.gov. Central Intelligence Agency. Qaraldi: 2019-yil 24-mart.
↑ „World Economic Outlook Database, April 2020“. IMF.org. International Monetary Fund. Qaraldi: 2020-yil 16-iyun.
↑ „Poverty headcount ratio at national poverty lines (% of population) - Kyrgyz Republic“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2020-yil 20-mart.
↑ Europe Central Asia Economic Update, Spring 2020 : Fighting COVID-19. World Bank. 9 April 2020. pp. 57, 58. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/33476. Qaraldi: 9 April 2020. Qirgʻiziston iqtisodiyoti]]
↑ „GINI index (World Bank estimate)“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2020-yil 20-mart.
↑ „Human Development Index (HDI)“. hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Qaraldi: 2019-yil 11-dekabr.
↑ „Inequality-adjusted HDI (IHDI)“. hdr.undp.org. UNDP. Qaraldi: 2020-yil 22-may.
↑ „Labor force, total - Kyrgyz Republic“. data.worldbank.org. World Bank & ILO. Qaraldi: 2020-yil 26-sentyabr.
↑ „Employment to population ratio, 15+, total (%) (national estimate)“. data.worldbank.org. World Bank & ILO. Qaraldi: 2020-yil 26-sentyabr.
↑ „Unemployment rate“. stat.kg. National Statistical Committee of Kyrgyz Republic. Qaraldi: 2019-yil 8-dekabr.
↑ „Unemployment, youth total (% of total labor force ages 15-24) (national estimate) - Kyrgyz Republic“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2020-yil 3-fevral.
↑ „Ease of Doing Business in Kyrgyz Republic“. Doingbusiness.org. Qaraldi: 2017-yil 29-noyabr.
↑ ^18,0 ^18,1 „Kyrgyzistan - WTO Statistics Database“. World Trade Organization. Qaraldi: 2019-yil 24-mart.^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „Export partners of Kyrgyzstan“. The Observatory of Economic Complexity. Qaraldi: 2021-yil 19-iyun.
↑ „Import partners of Kyrgyzstan“. The Observatory of Economic Complexity. Qaraldi: 2021-yil 19-iyun.
↑ „Kyrgyzstan Company Registration“. Healy Consultants. Qaraldi: 2013-yil 9-sentyabr.
↑ „International Reserves of Kyrgyzstan National Bank Reached 72.96 bln“. The Gazette of Central Asia. Satrapia (2012-yil 20-oktyabr).
↑ ^23,0 ^23,1 ^23,2 ^23,3 ^23,4 ^23,5 ^23,6 Kyrgyzstan country profile.
↑ Kyrgyzstan production in 2018, by FAO
↑ INOGATE website
↑ Byeon (변), I-cheol (이철). „'한국 연탄'으로 '한류' 지핀다“ (ko). Nocut News (2011-yil 5-avgust). Qaraldi: 2011-yil 21-avgust.
↑ „В зданиях бюджетных учреждений Ленинского района будут установлены современные отопительные котлы“ (ru). Zamandash Press (2010-yil 1-dekabr). 2012-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 21-avgust.
↑ „Central Asia:: Kyrgyzstan“. CIA: World Fact Book (2020-yil 9-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 20-oktyabr.
↑ Sebastien Peyrouse, Economic Aspects of China-Central Asia Rapprochment (Wayback Machine saytida 2009-02-07 sanasida arxivlangan).
↑ Data — Finance (Wayback Machine saytida 2010-04-05 sanasida arxivlangan)
↑ Barreto, Ruben; Sinha, Rajib (2014-12-22) (en). Implementing a Tax Administration System in the Kyrgyz Republic. Rochester, NY.
↑ „Edit/Review Countries“. 2006-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „GDP: GDP per capita, current US dollars“. 2004-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Kyrgyz Economy Shrank by 5.8% in the First Half of 2012“. The Gazette of Central Asia. Satrapia (2012-yil 24-iyul). Qaraldi: 2012-yil 9-avgust.
↑ „400 Projects to Be Postponed in Kyrgyzstan Due to Lack of Financing“. The Gazette of Central Asia. Satrapia (2012-yil 4-oktyabr).
↑ „Report for Selected Countries and Subjects“ (en-US). Qaraldi: 2018-yil 9-sentyabr.
↑ World Bank. „GINI Index for the Kyrgyz Republic“. FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis (1988-yil 1-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 21-sentyabr.
↑ Kazakhstan: Kyrgyzstan hopes to expand exports of dairy products to Southern Kazakhstan

Havolalar

[1] „World Economic Outlook Database, April 2019“. IMF.org. International Monetary Fund. Qaraldi: 2019-yil 29-sentyabr.

[2] „World Bank Country and Lending Groups“. datahelpdesk.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2019-yil 29-sentyabr.

[3] „Population, total“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2020-yil 26-sentyabr.

[2022/01-4] „World Economic Outlook Database, April 2022“.

[5] Global Economic Prospects, June 2020. World Bank. 8-iyun 2020. p. 80. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/33748. Qaraldi: 10-iyun 2020. Qirgʻiziston iqtisodiyoti]]

[CIAWFKG-6] 6,00 ^6,01 ^6,02 ^6,03 ^6,04 ^6,05 ^6,06 ^6,07 ^6,08 ^6,09 ^6,10 ^6,11 „The World Factbook“. CIA.gov. Central Intelligence Agency. Qaraldi: 2019-yil 24-mart.

[2020/01-7] „World Economic Outlook Database, April 2020“. IMF.org. International Monetary Fund. Qaraldi: 2020-yil 16-iyun.

[8] „Poverty headcount ratio at national poverty lines (% of population) - Kyrgyz Republic“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2020-yil 20-mart.

[Spring2020-9] Europe Central Asia Economic Update, Spring 2020 : Fighting COVID-19. World Bank. 9 April 2020. pp. 57, 58. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/33476. Qaraldi: 9 April 2020. Qirgʻiziston iqtisodiyoti]]

[10] „GINI index (World Bank estimate)“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2020-yil 20-mart.

[11] „Human Development Index (HDI)“. hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Qaraldi: 2019-yil 11-dekabr.

[12] „Inequality-adjusted HDI (IHDI)“. hdr.undp.org. UNDP. Qaraldi: 2020-yil 22-may.

[13] „Labor force, total - Kyrgyz Republic“. data.worldbank.org. World Bank & ILO. Qaraldi: 2020-yil 26-sentyabr.

[14] „Employment to population ratio, 15+, total (%) (national estimate)“. data.worldbank.org. World Bank & ILO. Qaraldi: 2020-yil 26-sentyabr.

[15] „Unemployment rate“. stat.kg. National Statistical Committee of Kyrgyz Republic. Qaraldi: 2019-yil 8-dekabr.

[16] „Unemployment, youth total (% of total labor force ages 15-24) (national estimate) - Kyrgyz Republic“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2020-yil 3-fevral.

[World_Bank_and_International_Financial_Corporation-17] „Ease of Doing Business in Kyrgyz Republic“. Doingbusiness.org. Qaraldi: 2017-yil 29-noyabr.

[wto-18] 18,0 ^18,1 „Kyrgyzistan - WTO Statistics Database“. World Trade Organization. Qaraldi: 2019-yil 24-mart.^{[sayt ishlamaydi]}

[OECexport-19] „Export partners of Kyrgyzstan“. The Observatory of Economic Complexity. Qaraldi: 2021-yil 19-iyun.

[OECimport-20] „Import partners of Kyrgyzstan“. The Observatory of Economic Complexity. Qaraldi: 2021-yil 19-iyun.

[21] „Kyrgyzstan Company Registration“. Healy Consultants. Qaraldi: 2013-yil 9-sentyabr.

[22] „International Reserves of Kyrgyzstan National Bank Reached 72.96 bln“. The Gazette of Central Asia. Satrapia (2012-yil 20-oktyabr).

[cp-23] 23,0 ^23,1 ^23,2 ^23,3 ^23,4 ^23,5 ^23,6 Kyrgyzstan country profile.

[24] Kyrgyzstan production in 2018, by FAO

[25] INOGATE website

[26] Byeon (변), I-cheol (이철). „'한국 연탄'으로 '한류' 지핀다“ (ko). Nocut News (2011-yil 5-avgust). Qaraldi: 2011-yil 21-avgust.

[27] „В зданиях бюджетных учреждений Ленинского района будут установлены современные отопительные котлы“ (ru). Zamandash Press (2010-yil 1-dekabr). 2012-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 21-avgust.

[28] „Central Asia:: Kyrgyzstan“. CIA: World Fact Book (2020-yil 9-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 20-oktyabr.

[29] Sebastien Peyrouse, Economic Aspects of China-Central Asia Rapprochment (Wayback Machine saytida 2009-02-07 sanasida arxivlangan).

[30] Data — Finance (Wayback Machine saytida 2010-04-05 sanasida arxivlangan)

[31] Barreto, Ruben; Sinha, Rajib (2014-12-22) (en). Implementing a Tax Administration System in the Kyrgyz Republic. Rochester, NY.

[32] „Edit/Review Countries“. 2006-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan.

[33] „GDP: GDP per capita, current US dollars“. 2004-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[34] „Kyrgyz Economy Shrank by 5.8% in the First Half of 2012“. The Gazette of Central Asia. Satrapia (2012-yil 24-iyul). Qaraldi: 2012-yil 9-avgust.

[35] „400 Projects to Be Postponed in Kyrgyzstan Due to Lack of Financing“. The Gazette of Central Asia. Satrapia (2012-yil 4-oktyabr).

[36] „Report for Selected Countries and Subjects“ (en-US). Qaraldi: 2018-yil 9-sentyabr.

[37] World Bank. „GINI Index for the Kyrgyz Republic“. FRED, Federal Reserve Bank of St. Louis (1988-yil 1-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 21-sentyabr.

[38] Kazakhstan: Kyrgyzstan hopes to expand exports of dairy products to Southern Kazakhstan

[21]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

Statistikalar
Bishkekdagi Oʻsh bozorida sotilayotgan mahsulotlar
Valyutasi	Qirgʻiz somi
Moliyaviy yil	Kalendar yil
Savdo tashkilotlari	JST, MDH, YOII, IHT, ShHT, CISFTA
Mamlakat guruhi	Rivojlanayotgan davlat^[1] Oʻrta daromaddan past boʻlgan iqtisodiyot^[2]
Aholi	6,651,795 (2020)^[3]
YaIM	$9.02 milliard (nominal, 2022 tax.) $37.79 milliard (PPP, 2022 tax.)^[4]
YaIM darajasi	142-oʻrin (nominal, 2019) 138-oʻrin (PPP, 2020)
YaIM oʻsishi	3.8% (2018) 4.5% (2019) −4.0% (2020) 5.6% (2021)^[5]
Jon boshiga YaIM	$1,327 (nominal, 2022) $5,562 (PPP, 2022)
Aholi jon boshiga YaIM darajasi	155-oʻrin (nominal, 2019) 144-oʻrin (PPP, 2019)
Tarmoqlar boʻyicha YaIM	Qishloq xoʻjaligi: 14.6% Sanoat: 31.2% Xizmat koʻrsatish: 54.2% (2017 tax.)^[6]
Inflyatsiya (INI)	10.6% (2020 tax.)^[7]
Qashshoqlik chegarasidan past aholi	▼ 22.4% qismi qashshoqlik chegarasidan past (2018)^[8] ▲ 19.1% qismi $3.20/kun (2020)^[9]
Gini koeffitsiyenti	▲ 27.7 past (2018, Jahon banki)^[10]
Inson taraqqiyoti indeksi	0.674 oʻrta (2018)^[11] (122-oʻrin) 0.610 oʻrta IHDI (2018)^[12]
Ishchi kuchi	2,635,977 (2020)^[13] 56.1% bandlik darajasi (2018)^[14]
Ishchi kuchi kasb boʻyicha	Qishloq xoʻjaligi: 48% Sanoat: 12.5% Xizmat koʻrsatish: 39.5% (2005 tax.)^[6]
Ishsizlik	▼ 6.2% (2018)^[15] ▼ 14.2% yoshlar ishsizligi (2018)^[16]
Asosiy ishlab chiqarish	kichik mashinasozlik, toʻqimachilik, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, sement, poyabzal, yogʻoch, muzlatgich, mebel, elektr motorlar, oltin, noyob tuproq metallari
Biznes yuritish qulayligi indeksi	80-oʻrin (oson, 2020)^[17]
Eksport	$1.84 milliard (2022 tax.)
Eksport tovarlari	Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari 11.3% Yoqilgʻi va kon sanoati mahsulotlari 9.5% Ishlab chiqaruvchilar 22.7% Boshqalar 56.5%^[18]
Asosiy eksport hamkorlari	Birlashgan Qirollik 55.7% Qozogʻiston 12.8% Rossiya 12.6% Oʻzbekiston 4.78% Turkiya 2.97% Xitoy 2.95% Tojikiston 1.95% Litva 0.73% Belarus 0.54% Eron 0.53% (2019)^[19]
Import	$7.797 milliard (2022 tax.)^[6]
Import tovarlari	Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari 13.4% Yoqilgʻi va kon sanoati mahsulotlari 10.8% Ishlab chiqaruvchilar 69.7% Boshqalar 6.1%^[18]
Asosiy import hamkorlari	Xitoy 53.3% Rossiya 16.9% Qozogʻiston 6.65% Oʻzbekiston 6.63% Turkiya 4.59% Birlashgan Arab Amirliklari 1.84% Janubiy Koreya 1.03% Litva 0.8% Germaniya 0.78% AQSh 0.67% (2019)^[20]
XYI hajmi	$6.003 milliard (31 December 2017 est.)^[6] Abroad: $709.3 million (31 December 2017 est.)^[6]
Joriy hisob	−$306 million (2017 tax.)^[6]
Yalpi tashqi qarz	▼ $5.164 milliard (31-sentyabr 2022 tax.)^[6]
Davlat moliyasi
Davlat qarzi	▲ YaIMning 41% qismi (2022 tax.)^[6]
Byudjet balansi	−3.2% (YaIMning) (2017 tax.)^[6]
Daromadlar	2.169 milliard (2017 tax.)^[6]
Asosiy maʼlumotlar manbasi: *Markaziy razvedka boshqarmasi Jahon faktlar kitobi* Barcha qiymatlar, agar boshqacha koʻrsatilmagan boʻlsa, AQSh dollarida keltirilgan.