Yozgi Olimpiada oʻyinlarida futbol

Yozgi Olimpiya oʻyinlaridagi futbol musobaqasi birinchi marta 1900-yilda Parijdagi Yozgi Olimpiyada oʻyinlarida joriy qilingan. 1932-yildan Los-Anjelesdagi Yozgi Olimpiya oʻyinlaridan tashqari har bir oʻyinlar dasturiga kiritilgan.

Yozgi Olimpiada oʻyinlarida futbol
XOQ intizom kodeksi	FBL
Boshqaruv organi	FIFA
Musoboqa	2 (men: 1; women: 1)
Oʻyinlar
1896 1900 1904 1908 1912 1920 1924 1928 1932 1936 1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 2016 2020 2024
Medallar

Dastlab, musobaqa erkaklar uchun, 1996-yildn esa esa Atlantadagi Yozgi Olimpiya oʻyinlarida ayollar oʻrtasida alohida turnir sifatida oʻtkazila boshlangan. Olimpiyadadagi erkaklar futboli (boks, golf, tennis va xokkey bilan bir qatorda) sport turlaridan biri boʻlib, unda oltin medal oliy yutuq hisoblanmagan. Qolaversa, Olimpiya futboli maqomi jihatidan nafaqat jahon chempionati, balki Yevropa va Amerika qitʼa chempionatlaridan quyi oʻrinlarda turgan.

Tarixi

Futbol sport turi sifatida birinchi marta Parijdagi Olimpiya oʻyinlarida paydo boʻlgan. Unda Fransiya, Belgiya va Buyuk Britaniyaning uchta klubi ikkitadan oʻyin oʻtkazgan. Dastlab „Apton Park“(Londonda joylashgan sobiq futbol stadioni) maydonida Fransiyaning „Union France de Sports Athletic“ jamoasi Belgiyaning Bryussel erkin Frankofoniya universiteti klubi bilan toʻqnash kelgan va 6:2 hisobida magʻlubiyatga uchratgan. Britaniyaliklar esa fransuzlarni 4:0 hisobida magʻlub etishgan va birinchi Olimpiya chempionlari deb eʼlon qilingan. Fransiya ikkinchi, Belgiya jamoasi uchinchi oʻrinni egallagan.

Shuningdek, 1904-yilda Sent-Luise (AQShning Missuri shtatida joylashgan mustaqil shahar)da oʻtkazilgan navbatdagi Olimpiya oʻyinlarida uchta jamoa futbol oʻynagan. Turnirda Kanadaning „Galt“ (Kanadaning Galt shahrida joylashgan futbol klubi) klubi va Amerikaning ikki jamoasi ishtirok etgan: Sent-Rouz Paris va Christian Brothers College High School jamoalari. Kanadaliklar Amerikaning ikkala jamoasini magʻlub etib, chempion boʻlgan, AQShning ikki jamoasi esa olimpiya oʻyinlarining kumush va bronza medallarini qoʻlga kiritgan. Hozirda Xalqaro olimpiya qoʻmitasi bu ikkala musobaqani ham rasmiy Olimpiyada oʻyinlarining dasturiy qismi deb hisoblaydi, FIFA va IFFHS esa ularni koʻrgazmali musobaqalar deb tasniflaydi va statistikaga kiritmaydi.

1904-yilga kelib, Xalqaro futbol federatsiyasi tashkil topgan va keyingi 1908-yilda Londonda boʻlib oʻtgan yozgi Olimpiya oʻyinlaridan boshlab bu tashkilot Olimpiya oʻyinlaridagi futbol musobaqalarini boshqarib borgan. Oʻshandan beri futbol turnirida har bir mamlakatdan faqatgina bitta terma jamoalar ishtirok etgan (1908-yilgi oʻyinlarda Fransiyadan ikkita jamoaning ishtiroki bundan mustasno). Shuningdek, „Olimpiya tizimi“ bitta nokautli oʻyindan iborat boʻlgan musobaqa formati sifatida joriy etilgan va turnirda faqat havaskor futbolchilar ishtirok etishiga qaror qilingan.

1930-yil birinchi jahon chempionati oʻtkazilgunga qadar futbol boʻyicha Olimpiya turniri ushbu sport turidagi muhim xalqaro musobaqa hisoblangan. Ammo unda professional futbolchilarning ishtirok etishi taqiqlanganligi sababli bu maqom jahon chempionatiga oʻtkazilgan. FIFA 1924- va 1928-yillardagi Olimpiya turnirlarini rasman „havaskorlar jamoalari oʻrtasidagi jahon chempionati“, yaʼni zamonaviy jahon chempionatining bevosita salaflari sifatida tan olgan.

1960-yilgi Yozgi Olimpiya oʻyinlaridan boshlab musobaqa formati oʻzgargan va ishtirokchilar soni cheklangan. Shu paytdan boshlab 16 ta jamoa toʻrtta jamoadan toʻrtta guruhga boʻlingan va oʻz guruhlaridagilar bilan oʻynagan. Guruhlardagi yaxshi natija koʻrsatgan jamoalar pley-offga yoʻllanma olgan.

1984-yilga kelib cheklangan hududlar boʻyicha professional oʻyinchilarga Los-Anjelesda boʻlib oʻtgan Yozgi Olimpiyada oʻyinlarida ishtirok etishga ruxsat berilgan. Jumladan, Osiyo, Afrika, KONKAKAF (Shimoliy va Markaziy Amerika hamda Karib havzasi futbol konfederatsiyasi) hududi va Okean orti davlatlari ushbu roʻyhatdan oʻrin olgan. Taqiq 1992-yilda butunlay olib tashlangan va shu bilan birga, futbolchilar uchun qisman yosh chegarasi joriy qilingan. Ular 23 yoshdan oshmasligi belgilangan.

1996-yildan boshlab esa har bir jamoada turli yoshdagi uchta futbolchi oʻynashiga ruhsat etilgan, ammo qolgan oʻyinchlar 23 yosh katta boʻlmasligi belgilab qoʻyilgan.

Joylar

Asosiy maqola: Futbol boʻyicha Olimpiada oʻyinlari stadionlari roʻyxati

Olimpiada turniri uchun zarur boʻlgan katta stadionlar soni tufayli, uzoq shaharlardagi joylar – koʻpincha asosiy mezbondan 200 km (120 mi) uzoqroqda – odatda futbol oʻyinlari uchun foydalaniladi. turnir. Ekstremal misolda, 1984-yilgi oʻyinlar uchun ikkita erta bosqich oʻtkaziladigan joy Qoʻshma Shtatlarning sharqiy qirgʻogʻida joylashgan boʻlib, ular Amerika Qoʻshma Shtatlaridan 2,000 milya (3,200 km) uzoqlikda joylashgan edi. mezbon shahar Los-Anjeles. AQSHda boʻlib oʻtgan navbatdagi oʻyinlar, 1996 yilgi oʻyinlar oʻziga xos xususiyatga ega edi, chunki mezbon Atlanta shahrida hech qanday oʻyin oʻtkazilmagan; eng yaqin joy va final oʻtkaziladigan joy 65 milya (105 km) masofada Gruziya universiteti kampusida Afinada joylashgan. 2016 va 2020-yil Yozgi Olimpiada Oʻyinlarini hisobga olsak, barcha sport turlaridan biri boʻlgan Olimpiya futboliga mezbonlik qilgan 127 ta maydon bor.

Erkaklar

Yil	Oʻtkazilgan joyi	Final			3-oʻrin uchun oʻyin
		1-oʻyin	Hisob	2-oʻyin	3-oʻyin	Hisob	4-oʻyin
19001	Fransiya Parij	GBR	4:0	Fransiya	Belgiya
19041	AQSh Sent-Luis	Kanada		AQSh	AQSh
1908	GBR London	GBR	2 : 0	Daniya	Niderlandiya	2 : 0	Shvetsiya
1912	Shvetsiya Stokgolm	GBR	4 : 2	Daniya	Niderlandiya	9 : 0	Finlandiya
1920	Belgiya Аntverpen	Belgiya	—2	Ispaniya	Niderlandiya		Italiya
1924	Fransiya Parij	Urugvay	3 : 0	SUI	Shvetsiya	1 : 1 takroriy 3 : 1	Niderlandiya
1928	Niderlandiya Аmsterdam	Urugvay	1 : 1 takrorlash 2 : 1	Argentina	Italiya	11 : 3	Misr
1936	Berlin	Italiya	2 : 1 qoʻsh. vaqt	Avstriya	Norvegiya	3 : 2	Polsha
1948	GBR London	Shvetsiya	3 : 1	YUG	Daniya	5 : 3	GBR
1952	Xelsink	Vengriya	2 : 0	YUG	Shvetsiya	2 : 0	Germaniya
1956	Melburun	SSSR	1 : 0	YUG	Bolgariya	3 : 0	IND
1960	Italiya Rim	YUG	3 : 1	Daniya	Vengriya	2 : 1	Italiya
1964	Tokio	Vengriya	2 : 1	Chexoslovakiya	Birlashgan Germaniya jamoasi	3 : 1	Misr
1968	Mexiko	Vengriya	4 : 1	Bolgariya	Yaponiya	2 : 0	Meksika
1972	Myunxen	Polsha	2 : 1	Vengriya	GDR i SSSR 2 : 23
1976	Monreal	GDR	3 : 1	Polsha	SSSR	2 : 0	Braziliya
1980	Moskvo	Chexoslovakiya	1 : 0	GDR	SSSR	2 : 0	YUG
1984	Los-Anjeles	Fransiya	2 : 0	Braziliya	YUG	2 : 1	Italiya
1988	Seul	SSSR	2 : 1 qoʻsh. vaqt	Braziliya	Germaniya	3 : 0	Italiya
1992	Barselona	Ispaniya	3 : 2	Polsha	Gana	1 : 0	Avstraliya
1996	Atlanta	Nigeriya	3 : 2	Argentina	Braziliya	5 : 0	Portugaliya
2000	Sidney	Kamerun	2 : 2 penal. boʻyicha 5 : 3	Ispaniya	Chili	2 : 0	AQSh
2004	Afina	Argentina	1 : 0	Paragvay	Italiya	1 : 0	Iroq
2008	Xitoy	Argentina	1 : 0	Nigeriya	Braziliya	3 : 0	Belgiya
2012	London	Meksika	2 : 1	Braziliya	Janubiy Koreya	2 : 0	Yaponiya
2016	Rio-de-Janeyro	Braziliya	1 : 1 pen.boʻyicha 5 : 4	Germaniya	Nigeriya	3 : 2	Honduras
2020	Tokio	Braziliya	2 : 1 qoʻsh.vaqt	Ispaniya	Meksika	3 : 1	Yaponiya

1. Xalqaro Olimpiya Qoʻmitasi tomonidan rasmiy deb tan olingan turnirlar; FIFA ularni koʻrgazma deb biladi, chunki ular tashkil etilishidan oldin oʻtkazilgan. 2. Final uchrashuvining birinchi boʻlimida (Belgiya – Chexoslovakiya) 2:0 hisobida belgiyaliklar foydasiga hal boʻlgan chexoslovakiyalik futbolchilar hakamlikdan norozi boʻlib, maydonni tark etishgan va buning uchun diskvalifikasiya qilingan. Ikkita gʻolibni aniqlash uchun qoʻshimcha turnir oʻtkazilib, final oʻyinida Ispaniya terma jamoasi Gollandiya termasini magʻlub etgan (3:1) va ikkinchi oʻrinni egallagan. Gollandiya 3-oʻrinda qolgan. 3. Tashkiliy qoʻmita qarori bilan bronza uchun bahsda maydonga tushgan jamoalar qoʻshimcha oʻyindan ozod etilgan va har ikkisi ham bronza medallari bilan taqdirlangan.

Ayollar

Yil	Oʻtkazilgan joyi	Final			3-oʻrin uchun oʻyin
		1-oʻrin	Hisob	2-oʻrin	3-oʻrin	Hisob	4-oʻrin
1996-yil Koʻrib chiqish	Atlanta	AQSh	2 : 1	Xitoy	Norvegiya	2 : 0	Braziliya
2000-yil Koʻrib chiqish	Sidney	Norvegiya	3 : 2 qoʻsh. vaqt	AQSh	Germaniya	2 : 0	Braziliya
2004-yil Koʻrib chiqish	Afina	AQSh	2 : 1 qoʻsh. vaqt	Braziliya	Germaniya	1 : 0	Shvetsiya
2008-yil Koʻrib chiqish	Xitoy	AQSh	1 : 0 qoʻsh. vaqt	Braziliya	Germaniya	2 : 0	Yaponiya
2012-yil Koʻrib chiqish	London	AQSh	2 : 1	Yaponiya	Kanada	1 : 0	Fransiya
2016-yil Koʻrib chiqish	Rio-de-Janeyro	Germaniya	2 : 1	Shvetsiya	Kanada	2 : 1	Braziliya
2020-yil Koʻrib chiqish	Tokio	Kanada	1 : 1 pen, boʻyicha. 3 : 2	Shvetsiya	AQSh	4 : 3	Avstraliya

Umumiy reyting

Oʻrin	Mamlakat	Oltin	Kumush	Bronza	Jami
1	AQSh	4	2	2	8
2	Vengriya	3	1	1	5
3	GBR	3	0	0	3
4	Braziliya	2	5	2	9
5	Argentina	2	2	0	4
6	SSSR	2	0	3	5
7	Kanada	2	0	2	4
8	Urugvay	2	0	0	2
9	YUG	1	3	1	5
10	Ispaniya	1	3	0	4
11	Shvetsiya	1	2	2	5
12	Polsha	1	2	0	3
13	Germaniya	1	1	3	5
14	GDR	1	1	1	3
	Nigeriya	1	1	1	3
16	Chexoslovakiya	1	1	0	2
	Fransiya	1	1	0	2
18	Italiya	1	0	2	3
	Norvegiya	1	0	2	3
20	Belgiya	1	0	1	2
	Meksika	1	0	1	2
22	Kamerun	1	0	0	1
23	Daniya	0	3	1	4
24	Bolgariya	0	1	1	2
	Yaponiya	0	1	1	2
26	SUI	0	1	0	1
	Avstriya	0	1	0	1
	Xitoy	0	1	0	1
	Paragvay	0	1	0	1
30	Niderlandiya	0	0	3	3
31	Gana	0	0	1	1
	Chili	0	0	1	1
	Germaniya birlashgan jamoasi	0	0	1	1
	Germaniya	0	0	1	1
	Janubiy Koreya	0	0	1	1
Jami		32	32	33	97

Erkaklar

Oʻrin	Mamlakat	Oltin	Kumush	Bronza	Jami
1	Vengriya	3	1	1	5
2	GBR	3	0	0	3
3	Braziliya	2	3	2	7
4	Argentina	2	2	0	4
5	SSSR	2	0	3	5
6	Urugvay	2	0	0	2
7	YUG	1	3	1	5
8	Ispaniya	1	3	0	4
9	Polsha	1	2	0	3
10	GDR	1	1	1	3
	Nigeriya	1	1	1	3
12	Chexoslovakiya	1	1	0	2
	Fransiya	1	1	0	2
14	Shvetsiya	1	0	2	3
	Italiya	1	0	2	3
16	Belgiya	1	0	1	2
	Meksika	1	0	1	2
18	Kanada	1	0	0	1
	Kamerun	1	0	0	1
20	Daniya	0	3	1	4
21	AQSh	0	1	1	2
	Bolgariya	0	1	1	2
23	SUI	0	1	0	1
	Avstriya	0	1	0	1
	Germaniya	0	1	0	1
	Paragvay	0	1	0	1
27	Niderlandiya	0	0	3	3
28	Norvegiya	0	0	1	1
	Yaponiya	0	0	1	1
	Gana	0	0	1	1
	Chili	0	0	1	1
	Germaniya birlashgan jamoasi	0	0	1	1
	Germaniya	0	0	1	1
	Janubiy Koreya	0	0	1	1
Jami		26	26	27	79

Ayollar

Oʻrin	Mamlakat	Oltin	Kumush	Bronza	Jami
1	AQSh	4	1	1	6
2	Germaniya	1	0	3	4
3	Kanada	1	0	2	3
4	Norvegiya	1	0	1	2
5	Braziliya	0	2	0	2
6	Xitoy	0	1	0	1
	Yaponiya	0	1	0	1
	Shvetsiya	0	2	0	2
Jami		7	7	7	21

Erkaklar

Oʻrin	Oʻyinchi	Mamlakat	Gollar	Turnirlar
1.	Antal Dunai	Vengriya	13	1968 (6), 1972 (7)
1.	Sofus Nilsen	Daniya	13	1908 (11), 1912 (2)
3.	Ferens Bene	Vengriya	12	1964 (12)
4.	Domingo Taraskoni	Argentina	11	1928 (11)
	Pedro Petrone	Urugvay	11	1924 (7), 1928 (4)
6.	Kazimej Deyna	Polsha	10	1972 (9), 1976 (1)
	Gotfrid Fuks	Germaniya	10	1912 (10)
8.	Garold Uolden	Buyuk Britaniya	9	1912 (9)
	Vilgelm Volfhagen	Daniya	9	1908 (8), 1912 (1)
10.	Ektor Skarone	Urugvay	8	1924 (5), 1928 (3)

Ayollar

Oʻrin	Oʻyinchilar	Mamlakat	Gollar	Turnirlar
1.	Kristina	Braziliya	14	2004 (5), 2008 (5), 2012 (2), 2016 (2)
1.	Birgit Prins	GBR Germaniya	10	1996 (1), 2000 (3), 2004 (5), 2008 (1)
3.	Pretinya	Braziliya	8	1996 (4), 2000 (1), 2004 (3)
4.	Marta	Braziliya	6	2004 (3), 2008 (3)
5.	Tiffeni Milbrett	AQSh	5	1996 (2), 2000 (3)
5.	Sun Ven	Xitoy	5	1996 (1), 2000 (4)
5.	Mia Hemm	AQSh	5	1996 (1), 2000 (2), 2004 (2)

Havolalar

• Chempionat mira po futbolu

Adabiyotlar

Мохов Ю. Ф.. Футбол на Олимпиадах. Минск: Полымя, 1980.