Vikipediya

FIFA Jahon chempionati

(Futbol boʻyicha jahon chempionatidan yoʻnaltirildi)
Bu maqola erkaklar assotsiatsiyasi futbol turniri haqidadir. Ayollar turniri uchun FIFA ayollar oʻrtasidagi jahon chempionati sahifasiga qarang. Video oʻyinlar uchun FIFA Jahon chempionati video oʻyinlari sahifasiga qarang. Eng soʻnggi jahon chempionati uchun, FIFA Jahon chempionati 2022 sahifasiga qarang.

FIFA Jahon kubogi, odatda oddiygina Jahon kubogi deb ataladi. Futbol sportining global boshqaruv organi boʻlgan Xalqaro futbol federatsiyasi (FIFA) aʼzolarining erkaklar terma jamoalari oʻrtasida oʻtkaziladigan xalqaro futbol musobaqasi. Ilk musoboqa oʻtkazilgan 1930-yilgi turnirdan boshlab, har toʻrt yilda bir marta oʻtkazib kelinmoqda. Turnir 1942 va 1946-yillarda Ikkinchi jahon urushi tufayli oʻtkazilmagan. Amaldagi chempion 2022-yil Qatarda boʻlib oʻtgan turnirda uchinchi marta chempionlikni qoʻlga kiritgan Argentina terma jamoasi hisoblanadi[1].

FIFA Jahon chempionati
Tashkiliy organ FIFA
Asos solindi 1930 (94 yil avval) (1930)
Hudud Xalqaro
Jamoalar soni 32
(2026-yilgi turnirdan 48 ta)
Tegishli musobaqalar FIFA ayollar oʻrtasidagi jahon chempionati
FIFA U-20 Jahon chempionati
FIFA U-17 Jahon chempionati
Hozirgi chempionlar  Argentina (3-chempionlik)
Eng muvaffaqiyatli jamoa(lar)  Braziliya (5 ta chempionlik)
Vebsayt Official website
FIFA Jahon chempionati 2026

Musobaqa saralash bosqichidan boshlanadi. Turnirning final bosqichida 32 ta terma jamoa mezbon mamlakat(lar) bilan birgalikda bir oy davomida chempionlik uchun kurash olib boradi. Mezbon mamlakat(lar) avtomatik tarzda turnirning guruh bosqichiga yoʻllanma oladi. Musobaqa 2026-yilgi turnirdan boshlab 48 ta jamoani tashkil etishi rejalashtirilgan.

2022-yilda oʻtkazilgan futbol boʻyicha jahon chempionati holatiga koʻra, turnir boshlangan 1930-yildan buyon 22 ta final turniri oʻtkazilgan va jami 80 ta terma jamoa ishtirok etgan. Kubokni sakkizta terma jamoa qoʻlga kiritgan. Beshta gʻalaba bilan birgalik Braziliya har bir turnirda ishtirok etgan yagona jamoa hisoblanadi. Jahon kubogining boshqa gʻoliblari Germaniya va Italiya boʻlib, har biri toʻrttadan unvonga ega. Argentina uchta, Fransiya va ilk turnir gʻolibi Urugvay har biri ikkitadan, Angliya va Ispaniya esa bittadan unvonga ega.

Jahon chempionati dunyodagi eng nufuzli futbol turniri, shuningdek, dunyodagi eng koʻp koʻrilgan va kuzatiladigan yagona sport musobaqasidir[2][3]. 2018-yilgi Jahon chempionatini tomoshabinlar soni 3,57 milliardni tashkil etgani taxmin qilingan, bu dunyo aholisining yarmiga yaqin edi[4][5]. 2022-yilgi Jahon chempionatini telemoyishlarda koʻrganlar soni 5 milliardni tashkil etgan, final oʻyinini esa taxminan 1,5 milliard odam tomosha qilgan[6].

Jahon chempionatiga 17 davlat mezbonlik qilgan. Soʻngi 2022-yilgi musobaqaga Qatar mezbonlik qilgan. 2026-yilgi turnir Kanada, Qoʻshma Shtatlar va Meksika tomonidan birgalikda oʻtkaziladi. Natijada Meksika uchun uchta Jahon chempionatida oʻyinlar oʻtkazgan birinchi davlat boʻlish sharafini beradi[7][8][9][10][11][12].

Tarixi

tahrir
Asosiy maqola: FIFA Jahon chempionati tarixi

Avvalgi xalqaro musobaqalar

tahrir

Dunyodagi birinchi xalqaro futbol oʻyini 1872-yilda Glazgoda Shotlandiya va Angliya oʻrtasida boʻlib oʻtgan oʻyin edi[13][14]. Millatlar oʻrtasidagi birinchi xalqaro turnir, 1884-yilda Britaniyadagi mamlakatlar oʻrtasida boʻlib oʻtgan[15][16]. 20-asrning boshlarida futbol dunyoning boshqa qismlarida mashhurligi oshgani sayin, u koʻrgazmali sport turi sifatida turnirlar oʻtkazila boshlagan. 1900, 1904 va 1906-yilgi Oʻzaro oʻyinlarda Yozgi Olimpiya oʻyinlarida medallar berilmagan (ammo Xalqaro Olimpiya Qoʻmitasi ularning maqomini retroaktiv ravishda rasmiy tadbirlarga aylantirgan)[17][18].

FIFA 1904-yilda tashkil etilganidan soʻng, 1906-yilda Shveysariyada Olimpiada oʻyinlari doirasidan tashqarida boʻlgan davlatlar oʻrtasida xalqaro futbol turnirini oʻtkazishga harakat qilgan. Bu xalqaro futbol uchun juda dastlabki kunlar edi va FIFAning rasmiy tarixida musobaqani muvaffaqiyatsiz deb hisoblanadi[19][20].

1908-yilda Londonda boʻlib oʻtgan yozgi Olimpiada oʻyinlarida futbol rasmiy musobaqaga aylangan. Angliyaning futbol boshqaruv organi boʻlmish Futbol Assotsiatsiyasi (FA) tomonidan rejalashtirilgan tadbir faqat havaskor futbolchilar uchun boʻlib, musobaqa emas, balki shou sifatida baholangan. Oltin medallarni Buyuk Britaniya (Angliya milliy havaskor futbol jamoasi vakili) qoʻlga kiritgan. Britan jamoasi bu natijani 1912-yil Stokgolmdagi yozgi Olimpiada oʻyinlarida ham takrorlagan[21].

Olimpiada musobaqasi faqat havaskor jamoalar oʻrtasida davom etayotganligi sababli, ser Tomas Lipton 1909-yilda Ser Tomas Lipton Trophy turnirini tashkil qilgan. Lipton turniri turli millatlarning alohida klublari (milliy terma jamoalar emas) oʻrtasidagi chempionat edi. Ishtirokchi jamoalarning har biri, butun bir xalqning vakili edi. Musobaqa baʼzan Birinchi Jahon Kubogi[22] deb taʼriflanadi. Unda Italiya, Germaniya va Shveysariyaning eng nufuzli professional klublari ishtirok etgan. Turnirda Angliya FA musobaqada oʻz jamoasini ishtirok etishini istamagan va professional jamoani yuborish taklifini rad etgan. Angliya nomini ifodalash uchun Lipton okrugi Durhamdan havaskor jamoa hisoblangan West Oklend klubi taklif qilingan. Gʻarbiy Oklend jamoasi turnirda gʻolib chiqqan va 1911-yilda oʻz unvonini muvaffaqiyatli himoya qilish ikkinchi bor turnirda ishtirok etgan[23]. Lipton musobaqasidan oldin, 1876-yildan 1904-yilgacha, oʻsha davr uchun „futbol boʻyicha jahon chempionati“ deb hisoblangan oʻyinlar, Angliya va Shotlandiyaning yetakchi klublari oʻrtasidagi uchrashuvlar edi[24].

1914-yilda FIFA Olimpiada turnirini „havaskorlar oʻrtasidagi futbol boʻyicha jahon chempionati“ sifatida tan olishga rozi boʻlgan va tadbirni boshqarish mas’uliyatini oʻz zimmasiga olgan. Bu 1920-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlarida Misr va Yevropaning 13 jamoasi ishtirok etgan. 1920-yilda Belgiya terma jamoasi gʻolib boʻlgan. Urugvay 1924 va 1928-yillardagi keyingi ikkita Olimpia futbol turnirlarida gʻolib chiqqan. Urugvay terma jamoasi ketma-ket ikki bor gʻoliblikka erishgan turnirlar birinchi ikkita ochiq jahon chempionatining boshlanishi edi, chunki 1924-yildan FIFAning professional davrining boshlanishi hisoblangan[25][26].

Ikkinchi jahon urushidan oldingi jahon chempionatlari

tahrir
 
FIFA prezidenti Jules Rimet konfederatsiyalarni xalqaro futbol turnirini oʻtkazishga ishontirgan.

Futbol boʻyicha Olimpiada oʻyinlarining muvaffaqiyati tufayli FIFA prezidenti Jules Rimetning harakatlantiruvchi kuchi sifatida yana oʻzining xalqaro turnirini Olimpiadadan tashqarida oʻtkazishga kirishdi. 1928-yil 28-mayda Amsterdamda boʻlib oʻtgan FIFA kongressi jahon chempionatini oʻtkazishga qaror qildi[27]. Urugvay hozirda ikki karra rasmiy futbol boʻyicha jahon chempioni boʻlgan va 1930-yilda mustaqillikning 100 yilligini nishonlash munosabati bilan FIFA Urugvayni ilk Jahon kubogi turniriga mezbon mamlakat deb eʼlon qilgan[28].

Tanlangan davlatlarning milliy assotsiatsiyalari jamoani yuborishga taklif qilindi, ammo musobaqa oʻtkaziladigan joy sifatida Urugvayning tanlanishi Yevropa tomonlari uchun Atlantika okeani boʻylab, oʻsha davr uchun uzoq va qimmat sayohatni anglatar edi. Haqiqatan ham, hech bir Yevropa davlati musobaqa boshlanishiga ikki oy qolganiga qadar jamoa yuborishga vaʼda bermagan. Rimet oxir-oqibat Belgiya, Fransiya, Ruminiya va Yugoslaviya jamoalarini safarga chiqishga koʻndirgan. Hammasi boʻlib 13 ta davlat ishtirok etgan: Janubiy Amerikadan yetti nafar, Yevropadan toʻrtta va Shimoliy Amerikadan ikkita[29][30].

 
Estadio Centenario. Birinchi Jahon kubogi finali 1930-yilda Montevideoda, Urugvayda boʻlib oʻtgan stadion.

Birinchi ikkita Jahon kubogi oʻyinlari 1930-yil 13-iyulda bir vaqtning oʻzida boʻlib oʻtgan va Fransiya va AQSh mos ravishda Meksikani 4:1 va Belgiyani 3:0 hisobida magʻlub etishgan. Jahon chempionatlari tarixidagi ilk gol fransiyalik Lyusen Loran tomonidan kiritilgan[31]. Finalda, Urugvay Montevideoda 93 000 kishi koʻz oʻngida Argentinani 4-2 hisobida magʻlub etgan va jahon chempionatida gʻolib chiqqan birinchi davlatga aylangan[32]. Jahon chempionati tashkil etilgandan soʻng, FIFA va XOQ havaskor oʻyinchilarning maqomi boʻyicha kelishmovchiliklar yuzaga kela boshlagan va shuning uchun futbol 1932-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlaridan olib tashlangan[33][34]. XOQ va FIFA oʻzaro kelishmovchiliklarida kelishish yoʻlini topganlaridan soʻng, Olimpiada futboli 1936-yilgi Yozgi Olimpiada sport oʻyinlariga qaytgan, ammo endilikda nufuzi jahon chempionati soyasida qolmoqda edi[35].

Erta Jahon kubogi musobaqalari oldida turgan muammolar qitʼalararo sayohat va urush qiyinchiliklari edi. Janubiy Amerikaning bir nechta jamoalari 1934-yilgi Jahon chempionati uchun Evropaga borishga tayyor edilar va Braziliya va Kubadan tashqari barcha Shimoliy va Janubiy Amerika davlatlari 1938-yilgi turnirni boykot qildilar. Braziliya Janubiy Amerikadagi yagona jamoa boʻlib, ikkalasida ham raqobatlashdi. Germaniya va Braziliya mezbonlik qilishga intilgan[36] 1942 va 1946-yillardagi musobaqalar Ikkinchi jahon urushi va uning oqibatlari tufayli bekor qilindi[37][38].

Ikkinchi jahon urushidan keyingi jahon chempionatlari

tahrir
 
Braziliyaning Rio-de-Janeyro shahridagi „Marakana“ stadionining ochilish oʻyini, 1950-yilgi futbol boʻyicha jahon chempionatidan biroz oldin.

1950-yilda Braziliyada boʻlib oʻtgan Jahon chempionati birinchi boʻlib britaniyalik ishtirokchilarni oʻz ichiga olgan. Britaniya jamoalari 1920-yilda, qisman oʻzlari urush olib borgan mamlakatlarga qarshi oʻynashni istamaganliklari uchun va qisman futbolga chet el taʼsiriga qarshi norozilik sifatida FIFAdagi ishtiroklarini toʻxtatgan edilar[39], lekin FIFA taklifiga binoan 1946-yilda qayta aʼzo boʻlishgan. Turnir, shuningdek, oldingi ikki jahon chempionatini boykot qilgan 1930-yilgi turnir chempioni Urugvayning qaytishini koʻrdi. Urugvay „Marakana“ (portugalcha: Marakanaço) deb nomlangan stadionda mezbon Braziliyani magʻlub etib, yana turnir gʻolibiga aylangan[40][41].

1934-yildan 1978-yilgacha boʻlgan turnirlarda har bir turnirda 16 ta jamoa qatnashgan. 1938-yil bundan mustasno, Avstriya saralashdan soʻng Germaniya tarkibiga singib ketgan va 15 jamoa bilan turnirni tark etgan va 1950-yilda Hindiston, Shotlandiya va Turkiya musobaqani tark etgan. 13 ta jamoa ishtirokidagi turnir oʻtkazilgan[42]. Ishtirokchi davlatlarning aksariyati Yevropa va Janubiy Amerikadan, kichik ozchilik Shimoliy Amerika, Afrika, Osiyo va Okeaniyadan edi. Bu jamoalarni odatda Yevropa va Janubiy Amerika jamoalari osonlikcha magʻlub etishar edi. 1982-yilgacha Yevropa va Janubiy Amerikadan tashqarida birinchi bosqichdan keyingi bosqichga muvaffaqiyatli oʻtgan jamoalar: AQSh 1930-yilda yarim final; Kuba 1938-yilda chorak final; Shimoliy Koreya 1966-yilda chorak fina va Meksika 1970-yilda chorak final bosqichiga qadar yetib borgan

32 ta jamoani kengaytirish

tahrir
 
2010-yilgi futbol boʻyicha jahon chempionatidagi oʻyin paytida Janubiy Afrikaning Yoxannesburg shahridagi Soccer City stadionining ichki koʻrinishi

Turnir 1982-yilda 24 ta[43], va 1998-yilda 32 tagacha kengaytirilgan[44]. Kengaytirilish natijasida Afrika, Osiyo va Shimoliy Amerikadan koʻproq jamoalar ishtirok etish imkonini bergan. Oʻshandan beri ushbu mintaqalar jamoalari koʻproq muvaffaqiyat qozonishdi, bir nechtasi chorak finalga chiqqan: Meksika 1986-yilda chorak final, Kamerun 1990-yilda chorak final, Janubiy Koreya 2002-yilda toʻrtinchi oʻrinni egallagan, Senegal, AQSH bilan birga, 2002-yilda ham chorak finalga chiqqan, Gana 2010-yilda chorak final va Kosta-Rika 2014-yilda chorak final bosqichiga qadar yetib borgan. Shunga qaramay, Yevropa va Janubiy Amerika jamoalari ustunlik qilishda davom etmoqda, masalan, 1994, 1998, 2006 va 2018-yillardagi chorak finalchilarning barchasi Yevropa yoki Janubiy Amerikadan boʻlgan va shu paytgacha barcha turnirlarning finalchilari ham boʻlgan.

2002-yilgi FIFA Jahon chempionati saralash bosqichida ikki yuzta jamoa ishtirok etgan. 2006-yilgi futbol boʻyicha jahon chempionatiga 198 ta davlat yoʻllanmani qoʻlga kiritishga uringan boʻlsa, rekord darajadagi 204 davlat 2010-yilgi FIFA Jahon chempionati saralashiga kirishgan[45][46].

48 ta jamoani kengaytirish

tahrir

2013-yil oktabr oyida Sepp Blatter Karib dengizi futbol ittifoqi mintaqasiga jahon chempionatidagi oʻrinni kafolatlash haqida gapirgan edi[47]. FIFA haftalik jurnalining 2013-yil 25-oktabr sonida Blatter shunday deb yozgan edi: „Sport nuqtai nazaridan men globallashuvga nihoyat jiddiy eʼtibor qaratishini va Afrika va Osiyo milliy assotsiatsiyalari FIFAda munosib maqomga ega boʻlishini istardim. Jahon chempionati Yevropa va Janubiy Amerika konfederatsiyalari jahon chempionati yoʻllanmalarining koʻpchiligiga daʼvogar boʻlishi mumkin emas“[48]. Bu ikki mulohazalar sharhlovchilarga Blatter oʻzini FIFA prezidentligiga qayta saylanish uchun ilgari surishi mumkinligini koʻrsatdi[49].

Jurnal eʼlon qilinganidan soʻng, Blatterning FIFA prezidentligi uchun boʻlajak raqibi, UEFA prezidenti Michel Platini Jahon chempionati ishtirokchilarini 40 ta milliy assotsiatsiyaga yetkazish niyatida ekanligini, bunda ishtirokchilar sonini 8 taga koʻpaytirish niyatida ekanini aytgan. Platini UEFAga qoʻshimcha yoʻllanma, ikkitadan Osiyo Futbol Konfederatsiyasi va Afrika Futbol Konfederatsiyasiga, ikkitasi KONKAKAF va KONMEBOL oʻrtasida taqsimlanishini va Okeaniya Futbol Konfederatsiyasiga kafolatlangan joy ajratishini aytgan[50]. Platini nima uchun jahon chempionatini kengaytirishni xohlayotganini aniq aytgan. U shunday degan: „[Jahon chempionati] jamoalarning sifatiga asoslanmaydi, chunki sizda jahon chempionatida eng yaxshi 32-oʻyinning oʻzi yoʻq… lekin bu yaxshi murosa…. Bu siyosiy masala, nega bunday boʻlmasin? Koʻproq afrikaliklar boʻlishi kerak emasmi? Raqobat butun dunyodagi barcha odamlarni jalb qilishdir. Agar ishtirok etish imkoniyatini bermasangiz, ular yaxshilanmaydi“.

2016-yil oktyabr oyida FIFA prezidenti Gianni Infantino 2026-yilda 48 jamoa ishtirokida boʻlib oʻtadigan Jahon chempionatini qoʻllab-quvvatlashini maʼlum qilgan[51]. 2017-yil 10-yanvarda FIFA tomonidan 2026-yilgi jahon chempionatida 48 ta finalchi jamoa boʻlishini tasdiqlangan[52][53].

2015 FIFA korruptsiya ishi

tahrir
Asosiy maqola: FIFA korruptsiya ishi (2015)

2015-yil may oyiga kelib, FIFA rasmiylarining musoboqlarda oʻyinlar va mezbonlik takliflari uchun 2015-yilgi korruptsiya ishi, poraxoʻrlik, firibgarlik va pul yuvish boʻyicha ayblovlar va jinoiy ayblovlar tufayli FIFA oʻyinlari uchun ommaviy axborot vositalari va marketing huquqlarini (soxta takliflar) buzish, FIFA rasmiylari bilan 24 yil davomida umumiy qiymati 150 million dollardan ortiq pora olganlikda ayblangan[54]. May oyi oxirida AQSh Adliya vazirligi tomonidan 14 kishiga nisbatan reket, firibgarlik va pul yuvishda ayblanib, 47 ta ayblov eʼlon qilgan. Oʻshandan beri, xususan, 29-may va 3-dekabr kunlari FIFAning oʻndan ortiq amaldorlari hibsga olingan[55]. 2015-yil may oyi oxiriga kelib, FIFAning jami toʻqqiz nafar xodimi hamda sport va teleradiokompaniyalarning besh nafar rahbari korrupsiyada ayblangan edi. Oʻshanda FIFA prezidenti Sepp Blatter 2016-yilning fevralida oʻz lavozimidan voz kechishini eʼlon qilgan edi[56].

2015-yil 4-iyun kuni Chuck Blazer FQB va Shveysariya hukumati bilan hamkorlikda oʻzi va FIFAning oʻsha paytdagi ijroiya qoʻmitasining boshqa aʼzolari 1998 va 2010-yillardagi jahon chempionatlarini mezbonbligini hal qilish uchun pora olganini tan olgan[57]. 2015-yil 10-iyun kuni Shveysariya hukumati Zepp Blatterning ofislaridan kompyuter maʼlumotlarini musodara qilgan[58]. Oʻsha kuni FIFA 2018 va 2022-yilgi turnirlar mezbonlarini aniqlashda poraxoʻrlik bilan bogʻliq ayblovlar tufayli 2026-yilgi FIFA Jahon chempionati uchun tender jarayonini keyinga qoldirgan. Oʻsha paytdagi bosh kotib Jérom Valke shunday dedi[59]: „Vaziyat tufayli, hozircha har qanday tender jarayonini boshlash bemaʼnilik deb hisoblayman.“ 2015-yil 28-oktabrda Blatter va prezidentlikka potentsial nomzod FIFA vitse-prezidenti Michel Platini 90 kunga diskvalifikatsiya qilingan. OAVga bergan bayonotlarida ikkalasi ham oʻzlarining aybsizligini taʼkidladilar[60].

2015-yilning 3-dekabrida FIFAning ikki nafar vitse-prezidenti may oyida yetti nafar FIFA xodimi hibsga olingan Syurix mehmonxonasida poraxoʻrlikda gumonlanib hibsga olingan[61]. Shu kuni AQSh Adliya vazirligi tomonidan qoʻshimcha 16 ta ayblov eʼlon qilingan[62][63].

Ikki yillik Jahon kubogi taklifi

tahrir

Ikki yilda bir marta oʻtkaziladigan Jahon chempionati rejasi birinchi marta Saudiya Arabistoni Futbol Federatsiyasi tomonidan 2021-yil 21-mayda boʻlib oʻtgan FIFAning 71-kongressida taklif qilingan va „Arsenal“ jamoasining sobiq bosh murabbiyi Arsène Wenger hamda Afrika va Osiyodagi milliy federatsiyalardagi koʻpchilik tomonidan qoʻllab-quvvatlangan[64]. Biroq, FIFA tomonidan oʻtkazilgan soʻrovnoma va FIFA Kengashining 2021-yil 20-oktyabrdagi muhokamasiga koʻra[65][66], UEFA va KONMEBOL kabi qitʼa konfederatsiyalari bu rejaga qoʻshilmagan va koʻpchilik futbol ishqibozlari hali ham toʻrt yillik Jahon chempionati siklini qoʻllab-quvvatlamoqda[67][68].

Boshqa FIFA turnirlari

tahrir
 
Vankuverdagi BC Place stadioni 2015-yilgi ayollar oʻrtasidagi jahon chempionati oʻyiniga mezbonlik qilgan.

Ayollar futboli uchun erkaklar jahon chempionatiga tenglashtirilgan turnir, FIFA ayollar oʻrtasidagi jahon chempionati birinchi marta 1991-yilda Xitoyda oʻtkazilgan. Ayollar turniri miqyosi va ishtirokchilar soniga koʻra erkaklarnikiga qaraganda kichikroq[69], lekin oʻsib bormoqda. 2007-yilgi turnir sarlash bosiqchida qatnashuvchilar soni 120 nafarni tashkil etga va bu 1991-yildagidan ikki baravar koʻp edi[69][70]

Erkaklar futboli 1896 va 1932-yillardan tashqari barcha yozgi Olimpiya oʻyinlariga kiritilgan. Boshqa koʻplab sport turlaridan farqli oʻlaroq, Olimpiadadagi erkaklar futbol turniri yuqori darajadagi turnir emas va 1992-yildan boshlab har bir jamoa 23 yoshgacha boʻlgan futbolchilari bilan turnirlar uchtadan oʻtishga ruxsat berilgan[71]. Ayollar futboli 1996-yilgi Olimpiadadan boshlab musoboqa oʻyinlari roʻyxatiga kiritlgan.

FIFA Konfederatsiyalar kubogi jahon chempionatidan bir yil oldin, jahon chempionati mezbon davlat(lar)ida boʻlajak Jahon chempionatidan avval sinov sifatida oʻtkaziladigan turnir edi[72]. Unda FIFA Jahon chempionati chempioni va mezbon mamlakat bilan bir qatorda oltita FIFAga aʼzo konfederatsiyalarning chempionlari bahslashadi. Birinchi tunir 1992-yilda boʻlib oʻtgan va oxirgi turnir esa 2017-yilda oʻtkazilgan.

2019-yil mart oyida FIFA 2021-yilda FIFA klublar oʻrtasidagi jahon chempionatining kengayishi munosabati bilan turnir endi doimiy faol boʻlmasligini tasdiqlagan[73][74].

FIFA shuningdek, yoshlar futboli (FIFA U-20 Jahon chempionati, FIFA U-17 Jahon chempionati, FIFA U-20 Ayollar Jahon chempionati, FIFA U-17 Ayollar Jahon chempionati), klub futboli (FIFA Klublar oʻrtasidagi Jahon chempionati) va futzal (FIFA futzal boʻyicha Jahon chempionati) va plyaj futboli (FIFA Plaj futboli boʻyicha Jahon chempionati) kabi futbol tunirlarini ham oʻtkazib kelmoqda. Oxirgi uchta turnirda ayollar versiyasi yoʻq, garchi FIFA ayollar oʻrtasidagi klublar oʻrtasidagi jahon chempionati taklif qilingan boʻlsa ham hali bu amalga oshmagan[75].

FIFA U-20 ayollar oʻrtasidagi jahon chempionati har bir Ayollar oʻrtasidagi jahon chempionatidan bir yil oldin oʻtkaziladi va ikkala turnir ham bitta mezbon mamlakatiga beriladi. U-20 turniri katta musobaqalar uchun sinov turniri vazifasini ham oʻtaydi[76].

Kubok

tahrir
Asosiy maqola: FIFA Jahon Kubogi (sovrin)
 
Jyul Rime kubogi, 1930-yildan 1970-yilgacha berilgan

1930-yildan 1970-yilgacha Jyul Rime kubogi Jahon chempionatida gʻolib chiqqan jamoaga topshirilgan. Kubok dastlab oddiygina Jahon kubogi yoki Coupe du Monde nomi bilan tanilgan, ammo 1946-yilda birinchi turnirni tashkil etgan FIFA prezidenti Jules Rimet sharafiga oʻzgartirilgan. 1970-yilda Braziliyaning turnirdagi uchinchi gʻalabasidan soʻng ularga kubokni doimiy ravishda asl nusxasini saqlab qolish huquqini bergan. Biroq, kubok 1983-yilda oʻgʻirlangan va hech qachon qaytarib olinmagan, shekilli, oʻgʻrilar tomonidan eritib yuborilgan[77][78].

 
Hozirgi kubok (2018-yilda Kylian Mbappé qoʻlidagi sovrin) italiyalik Silvio Gazzaniga tomonidan ishlab chiqilgan va birinchi marta 1974-yilda berilgan.

1970-yildan keyin FIFA vakillari Jahon chempionati uchun yangi kubok ishlab chiqqan. Yetti mamlakatdan kelgan FIFA ekspertlari taqdim etilgan 53 ta modelni baholab, nihoyat italiyalik dizayner Silvio Gazzaniga ishini tanlaganlar. Yangi kubok balandligi 36 cm (14.2 in) boʻlib, 18 karatli (75%) oltindan yasalgan va ogʻirligi 6.175 kg (13.6 lb)[79]. Faqatgina tanlangan insonlargina rasman maxsus qoʻl qopsiz kubokka qoʻl tegizishga ruxsat berilgan. Musobaqada gʻolib boʻlgan futbolchilar va menejerlar, davlat rahbarlari va FIFA rasmiylariga bunday huquq berilgan.

Kubokning quyi qismida ikki qatlamli yarim qimmatbaho malaxit bor, kubokning pastki tomonida esa 1974-yildan beri FIFA Jahon kubogi gʻolibi nomi va yillari qayt etiladi. Gazzaniga tomonidan kubokning tavsifi quyidagicha edi: „Chiziqlar poydevordan koʻtarilib, spiral shaklida koʻtarilib, dunyoni gʻalaba lahzasini qabul qilish uchun choʻziladi. Haykalning ixcham tanasining ajoyib dinamik tarangligidan aralashish paytida ikki sportchining figuralari koʻtariladi“[80].

Ushbu yangi kubok gʻolib mamlakatga doimiy ravishda berilmaydi. Jahon kubogi gʻoliblari kubokni faqat oʻyindan keyingi bayram tugaguniga qadar oʻzlarida saqlab qolishadi. Ulardan soʻng darhol oltin kubokni asl nusxa emas, balki oltin bilan qoplangan nusxa beriladi.

Hozirda eng yaxshi uchta jamoaning barcha aʼzolari (futbolchilar, murabbiylar va menejerlar) Jahon kubogi kubogi nishoni bilan medallarni olishadi; gʻoliblar (oltin), ikkinchi oʻrin (kumush) va uchinchi oʻrin (bronza). 1978-yilgi turnirgacha boʻlgan davrda medallar faqat final va uchinchi oʻrin uchun oʻyinda maydondagi oʻn bir oʻyinchiga topshirilar edi. 2007-yil noyabr oyida FIFA 1930 va 1974-yillar oraligʻidagi jahon chempionatida gʻolib chiqqan jamoalarning barcha aʼzolari gʻoliblar medallari bilan taqdirlanishini eʼlon qilgan[81][82][83].

2006-yildan boshlab musobaqa gʻoliblari keyingi musobaqa gʻolibi aniqlangunga qadar FIFA Jahon Chempionlari nishonini terma jamoa liboslariga qayd etish huquqiga ega boʻlgan[84].

Format

tahrir

Saralash bosqichi

tahrir
Asosiy maqola: FIFA Jahon chempionati saralash bosqichi

1934-yilgi ikkinchi jahon chempionatidan boshlab final turniri jamoalar sonini kuchlilar orasidan aniqlash uchun saralash turnirlari oʻtkazilib kelinmoqda[85]. Saralash turniri FIFAning oltita kontinental zonalarida (Afrika, Osiyo, Shimoliy va Markaziy Amerika hamda Karib dengizi, Janubiy Amerika, Okeaniya va Yevropa) oʻtkaziladi va har bir qitʼaga tegishli konfederatsiyalar tomonidan nazorat qilinadi. Har bir turnir uchun FIFA konfederatsiyalar jamoalarining nisbiy kuchidan kelib chiqib, har bir kontinental zonaga beriladigan oʻrinlar sonini oldindan belgilaydi.

Saralash jarayoni final turniridan deyarli uch yil oldin boshlanishi va ikki yil davom etishi mumkin. Saralash turnirlarining formatlari konfederatsiyalar orasida farq qiladi. Odatda, bir yoki ikkita oʻrin qitʼalararo pley-off gʻoliblariga beriladi. Masalan, Okeaniya zonasi gʻolibi va Osiyo hududidan beshinchi oʻrinni egallagan jamoa JCh-2010 yoʻllanmasi uchun pley-offga chiqqan[86]. 1938-yilgi Jahon chempionatidan boshlab mezbon davlatlar avtomatik ravishda final turniriga yoʻllanma oladi. Bu huquq 1938 va 2002-yillar oraligʻida amaldagi chempionlarga ham berilgan, biroq 2006-yilgi FIFA Jahon chempionatidan olib tashlangan va chempionlar saralashdan boshlab ishtirok etishi talab qilgan. 2002-yilda gʻolib boʻlgan Braziliya saralash oʻyinlarini oʻtkazgan birinchi amaldagi chempion boʻlgan[87].

Yakuniy turnir

tahrir
Boshqa nomlar uchun qarang: Oldingi turnirlarda foydalanilgan turli formatlar uchun FIFA Jahon kubogi tarixi#Har bir final turnirining formati.

Joriy final turniri formati 1998-yildan beri oʻtkazib kelinmoqda va mezbon davlatlarda bir oy davomida 32 ta terma jamoa ishtirok etadi. Ikki bosqich mavjud: guruh bosqichi va undan keyin pley-off bosqichi[88].

Guruh bosqichida, har bir guruhda toʻrtta jamoadan iborat sakkizta guruhda bahslashadi. Sakkizta jamoa, shu jumladan mezbonlar, boshqa jamoalar FIFA Jahon reytingi yoki oxirgi jahon chempionatlaridagi ishtiroklari asosidagi formuladan foydalanib tanlanadi va alohida guruhlarga ajratiladi[89][90]. Boshqa jamoalar odatda geografik mezonlar asosida turli xil „qozonlarga“ (savat) tayinlanadi va har bir qozondagi jamoalar tasodifiy sakkizta guruhga ajratiladi. 1998-yildan beri hech bir guruhda ikkitadan ortiq Yevropa jamoasi yoki boshqa konfederatsiyalardan bir nechta jamoa boʻlmasligini taʼminlash uchun qur’a tashlashga cheklovlar qoʻllangan[91][92].

Har bir guruh davra boʻyicha turnir oʻtkazadi, unda har bir jamoa bir guruhdagi boshqa jamoalarga qarshi uchta oʻyin oʻtkazishi rejalashtirilgan. Demak, bir guruhda jami oltita oʻyin oʻtkaziladi. Toʻrtta jamoa oʻrtasida adolatni saqlash uchun har bir guruhning soʻnggi tur oʻyinlari bir vaqtda oʻtkazilishi rejalashtirilgan[93]. Har bir guruhdan eng yaxshi ikkita jamoa pley-off bosqichiga chiqadi. Ballar guruhdagi jamoalarni tartiblash uchun ishlatiladi. 1994-yildan beri gʻalaba uchun uchta ochko, durang uchun bitta, magʻlubiyat uchun esa yoʻq (ilgari gʻoliblar ikki ochko olishgan).

Agar guruhdagi barcha oltita oʻyin uchun barcha mumkin boʻlgan natijalar (gʻalaba, durang, magʻlubiyat) hisobga olinsa, 729 ta (= 3 6) natija kombinatsiyasi mumkin[94]. Biroq, bu kombinatsiyalarning 207 tasi ikkinchi va uchinchi oʻrinlar oʻrtasidagi bogʻlanishlarga olib keladi. Bunday holda, ushbu jamoalar orasidagi reyting quyidagicha aniqlanadi:[95]

    1. Guruhdagi barcha oʻyinlardagi eng katta umumiy gol farqi
    2. Barcha guruh oʻyinlarida kiritilgan eng koʻp umumiy gollar soni
    3. Agar yuqoridagi mezonlarni qoʻllaganidan keyin bir nechta jamoalar teng darajasida qolsa, ularning reytingi quyidagicha aniqlanadi:
      1. Ushbu jamoalar oʻrtasidagi toʻqnashuvlarda eng koʻp ochko olganlar soni
      2. Bu jamoalar oʻrtasidagi toʻplar nisbatidagi eng katta farq
      3. Oʻsha jamoalar oʻrtasidagi toʻqnashuvlarda urilgan eng koʻp gol
      4. Guruh bosqichida olingan sariq va qizil kartochkalar soni bilan belgilanadigan halol oʻyin ballari:
        1. Sariq kartochka: minus 1 ochko
        2. Bilvosita qizil kartochka (ikkinchi sariq kartochka natijasida): minus 3 ball
        3. Toʻgʻridan-toʻgʻri qizil kartochka: minus 4 ball
        4. Sariq va toʻgʻridan-toʻgʻri qizil kartochka: minus 5 ball
    4. Agar yuqoridagi jamoalardan birortasi yuqoridagi mezonlarni qoʻllaganidan keyin ham oʻz darajasida qolsa, ularning reytingi qur’a tashlash yoʻli bilan aniqlanadi.

Pley-off bosqichi bir martalik oʻyindan iborat boʻlib, unda jamoalar bir martalik oʻyinlarda ishtirok etadi va kerak boʻlsa, gʻolibni aniqlash uchun qoʻshimcha vaqt va penaltilar seriyasidan foydalaniladi. Pley-off bosqichi 16-tur (yoki ikkinchi tur) sifatida boshlanadi. Unda har bir guruhning gʻolibi boshqa guruhning ikkinchi oʻrni bilan oʻynaydi. Undan keyin chorak final, yarim final, uchinchi oʻrin uchun oʻyin (magʻlubiyatga uchragan yarim finalchilar bahslashadi) va final oʻyinlari boʻlib oʻtadi.

2017-yilning 10-yanvarida FIFA yangi formatni tasdiqladi, yaʼni 48 jamoadan iborat Jahon chempionati (koʻproq jamoalarni qabul qilish uchun), u har birida uchta jamoadan iborat 16 ta guruhdan iborat boʻlib, har bir guruhdan ikkitadan jamoa keyingi bosqichga chiqishidan iborat boʻlib, keyingi bosqichga chiqish 1/32 final bosqichidan boshlanishi koʻzda tutilgan edi[96]. 2023-yil 14-martda FIFA 2026-yilgi turnirning qayta koʻrib chiqilgan formatini tasdiqladi, unda har biri toʻrtta jamoadan iborat 12 guruhdan iborat boʻlib, eng yaxshi 8 ta uchinchi oʻrinni egallagan jamoalar guruh gʻoliblari va ikkinchi oʻrinni olgan jamoalari keyingi bosqichga yoʻllanma oladi[97][98]. Bu format 2026-yilda amalga oshirilishi kerak.

Mezbon mamlakatlar

tahrir
Asosiy maqola: FIFA Jahon chempionati mezbonlari

Tanlov jarayoni

tahrir
 
FIFA Jahon chempionati final mezbonlarining xaritasi, 1930—2022. Yashil: bir marta; toʻq yashil: ikki marta; och yashil: rejalashtirilgan

FIFA kongressi yigʻilishlarida jahon chempionatlarining dastlabki turnirini oʻtkazishda mezbon davlatni tanlashda qiyinchilikka dush kelgan. Joylar bahsli edi, chunki Janubiy Amerika va Yevropa, futbolning ikki kuch markazi boʻlib va ular oʻrtasida kemada uch hafta sayohat qilish kerak boʻlgan. Misol uchun, birinchi jahon chempionatini Urugvayda oʻtkazish toʻgʻrisidagi qaror faqat toʻrtta Yevropa davlatining musoboqada ishtirok etishiga olib kelgan[99]. Keyingi ikki jahon chempionati Yevropada boʻlib oʻtgan. 1938-yilgi jahonc hempionati Fransiyada oʻtkazish toʻgʻrisidagi qaror munozarali edi. Mezbon tanlovi vaqtida Janubiy Amerika mamlakatlari mezbonlik ikki qitʼa oʻrtasida almashinishini tushunishgan edi. Argentina ham, Urugvay ham bu sababdan 1938-yilgi futbol boʻyicha jahon chempionatini boykot qilgan[100].

1958-yilgi FIFA Jahon chempionatidan boshlab, kelajakdagi boykotlar yoki bahs-munozaralarga yoʻl qoʻymaslik uchun FIFA mezbonlarni Amerika va Yevropa oʻrtasida almashish tartibini boshladi, bu 1998-yilgi FIFA Jahon chempionatigacha davom etgan. Janubiy Koreya va Yaponiya birgalikda mezbonlik qilgan 2002-yilgi futbol boʻyicha Jahon chempionati Osiyoda oʻtkazilgan birinchi va bir nechta mezbonlar ishtirokidagi birinchi turnir edi[101]. Janubiy Afrika 2010-yilda jahon chempionatiga mezbonlik qilgan birinchi Afrika davlatiga aylangan. 2014-yilgi FIFA Jahon chempionatiga Braziliya mezbonlik qilgan, Argentina mezbonlik qilgan 1978-yilgi jahon chempionatidan beri birinchi marta Janubiy Amerikada boʻlib oʻtgan va Yevropadan tashqarida, ketma-ket oʻtkazilgan jahon chempionati birinchi voqea edi[102][103][104].

 
Rossiyalik delegatlar futbol boʻyicha 2018-yilgi jahon chempionati mezboni etib saylanganini nishonlamoqda

Endi mezbon mamlakat FIFA Kengashi tomonidan ovoz berish orqali tanlanadi. Bu toʻliq ovoz berish tizimi orqali amalga oshiriladi. Tadbirga mezbonlik qilmoqchi boʻlgan davlatning milliy futbol assotsiatsiyasi FIFAdan kuchli taklifdan kutilayotgan qadamlar va talablarni tushuntiruvchi „Mezbonlik shartnomasi“ni oladi. Tender assotsiatsiyasi, shuningdek, taqdim etilishi nomzodning rasmiy tasdigʻini bildiruvchi shaklni oladi. Shundan soʻng, FIFA tomonidan tayinlangan inspektorlar guruhi mezbonlikka nomzod mamlakatning ushbu tadbirni oʻtkazish uchun zarur boʻlgan talablarga javob berishini aniqlash uchun tashrif buyuradi va mamlakat boʻyicha hisobot tayyorlanadi. Jahon chempionatiga kim mezbonlik qilishi haqidagi qaror odatda turnirdan olti yoki yetti yil oldin qabul qilinadi. Biroq, 2018 va 2022-yilgi jahon chempionatlarida boʻlgani kabi, bir vaqtning oʻzida bir nechta boʻlajak turnirlar mezbonlari (Rossiya va Qatar) eʼlon qilingan holatlar ham boʻlgan. Qatar turnirga mezbonlik qilgan Yaqin Sharqdagi birinchi davlatiga aylangan[105][106].

2010 va 2014-yilgi jahon chempionatlari uchun final turniri konfederatsiya aʼzolari oʻrtasida oʻtkazilgan. Bunda faqat tanlangan konfederatsiya mamlakatlariga (2010-yilda Afrika, 2014-yilda Janubiy Amerika) musobaqani oʻtkazish uchun daʼvo qilish imkonini bergan. Rotatsiya siyosati Germaniyaning 2006-yilgi turnirni oʻtkazish uchun ovoz berishda Janubiy Afrika ustidan qozongan gʻalabasi bilan bogʻliq bahs-munozaralardan soʻng joriy qilingan. Biroq, qitʼa boʻylab aylanish siyosati 2014-yildan keyin ham davom etmadi. 2014-yildan keyingi turnir mezbonlarni aniqlashda avvalgi ikkita turnirni oʻtkazgan konfederatsiyalarga kiruvchi davlatlardan tashqari, 2018-yildan boshlab jahon chempionatlari uchun mezbon sifatida ariza topshirishi mumkin edi[107]. Bu qisman Braziliyaning yagona rasmiy taklif ishtirokchisi boʻlgan 2014-yilgi turnir uchun tender jarayoniga oʻxshash ssenariyning oldini olish edi[108][109].

2026-yilgi futbol boʻyicha jahon chempionati AQSh, Kanada va Meksikada oʻtkazilishi tanlangan, bu birinchi marta jahon chempionatini uchta mezbon davlat boʻlishishi anglatadi. 2026-yilgi turnir tarixdagi eng yirik jahon chempionati boʻladi. Shimoliy Amreikadagi turnirda 48 ta jamoa qantashishi va 80 ta oʻyin oʻtkazilishi koʻzda tutilgan. Chorak finaldan keyingi barcha oʻyinlarni hisobga olgan holda 60 ta oʻyin AQShda boʻlib oʻtadi, Kanada va Meksika esa 10 tadan oʻyinga mezbonlik qilishi belgilangan[110].

Konfederatsiya boʻyicha natijalar

tahrir
Konfederatsiya Tunirda mezbonlik qilgan Mezbonlar Kelgusi mezbonlar
UEFA

(Yevropa)

11 1934, Italiya; 1938, Fransiya, 1954, Shveysariya; 1958, Shvetsiya; 1966, Angliya; 1974, Gʻarbiy Germaniya; 1982, Ispaniya; 1990, Italiya; 1998, Fransiya; 2006, Germaniya; 2018, Rossiya 2030, Ispaniya & Portugaliya
CONMEBOL

(Janubiy Amerika)

5 1930, Urugvay; 1950, Braziliya; 1962, Chili; 1978, Argentina; 2014, Braziliya
CONCACAF

(Shimoliy va Markaziy Amerika
va Karib dengizi)

3 1970, Meksika; 1986, Meksika; 1994, Amerika Qoʻshma Shtatlari 2026, Kanada, Meksika & Amerika Qoʻshma Shtatlari
AFC

(Osiyo)

2 2002, Janubiy Koreya & Yaponiya; 2022, Qatar 2034, Saudiya Arabistoni
CAF

(Afrika)

1 2010, Janubiy Afrika 2030, Marokash
OFC

(Okeaniya)

0 yoʻq

Mezbon davlatlar natijalari

tahrir
Yana qarang: FIFA Jahon chempionati rekordlari va statistikasi

Mezbon davlatlardan birinchi boʻlib Urugvay terma jamoasi birinchi chempionligi oʻz mamlakatida oʻtkazilgan 1930-yilgi turnida qoʻlga kiritgan. 1934-yilda tunir Italiyada oʻtkazilgan va Italiya birinchi chempionligini oʻz maydonida qoʻlga kiritgan. Keyingi oʻz maydonida musooboqa gʻolibligiga erishish 1966-yilga kelib roʻy bergan. Angliya terma jamoasi oʻz maydononidagi turnir birinchi va yagona chempionligini qoʻlga kiritgan. Oʻz maydonida chempionlikni qoʻlga kiritgan toʻrtinchi mamlakat Germaniya 1974-yilgi tunirda oʻzining ikkinchi chempionlik unvonini qoʻlga kiritgan. 1978-yilgi tunir Janubiy Amerikada oʻtkazilgan va Argentina terma jamoasi oʻz tarixidagi birinchi va mezbon davlatlar chempionligi boʻyicha beshinchi gʻolib mamlakatga aylangan. Mezbon mamlakatlarning soʻngi gʻolibligi 1998-yil Fransiya maydonlarida oʻtkazilgan tunirda roʻy bergan. Fransuzlar dastlabki jahon chempioni unvonini oʻz mamlakatlarida qoʻlga kiritganlar.

Musoboqada gʻolib chiqish boʻyicha rekordchi hisoblanadigan Brazilya terma jamoasi oʻz maydonida oʻtgan turnirlarda (1950-yilda ikkinchi oʻrinni olgan boʻlsa, 2014-yilda toʻrtinchi oʻrinni olgan) musoboqa gʻolibligini qoʻlga kirita olmagan[111][112]. Shuningdek Ispaniya terma jamoasi oʻz tarixidagi yagona chempionlikni (JAR, 2010) boshqa mamlakatda qoʻlga kiritgan va oʻz maydonida oʻtgan turnirda ikkinchi guruh bosqichiga qadar yetib borgan.

Turnirga mezbonlik qilishda boshqa mamlakatlar ham turlicha muvaffaqiyatga erishgan. Mezbon sifatida turnirda ishtirok etganda Shveysariya (1954-yil chorak final), Shvetsiya (1958-yilda ikkinchi oʻrin), Chili (1962 yilda uchinchi oʻrin), Janubiy Koreya (2002-yilda toʻrtinchi oʻrin), Yaponiya (2002-yilda nim chorak final) Meksika (1970 va 1986-yillarda chorak final), AQSH (1994, nim chorak final) va Rossiya (2018, chorak final) terma jamoalari tunir davomida kamida guruh bosqichidan muvaffaqiyatli oʻtganlar[113][114]. Mezbon sifatida eng yomon natijani Janubiy Afrika (2010) va Qatar (2022) qayd etgan boʻlib, guruh bosqichida oʻz ishtirokini yakunlagan mezbon malakatlar hisoblanadi[115][116][117].

Eshittirish va reklama

tahrir
 
2002-yilda Janubiy Koreya va Yaponiyada boʻlib oʻtgan jahon chempionatini targʻib qiluvchi Coca-Cola shishasi

Jahon kubogi birinchi marta 1954-yilda televideniyeda namoyish etilgan va hozirda dunyodagi eng koʻp tomosha qilingan va eng koʻp kuzatilgan sport tadbiridir. 2006-yilgi Jahon chempionatining barcha oʻyinlarini jamlangan tomoshabinlar soni 26,29 milliardni tashkil etgan. Turnirning final oʻyinini 715,1 million kishi tomosha qilgan, bu sayyoramiz aholisining deyarli toʻqqizdan bir qismini tashkil etgan. Jamoalarning guruhlarga boʻlinishini hal qilgan JCh-2006 qur’a marosimini 300 million tomoshabin tomosha qilgan[118]. Jahon kubogi Coca-Cola, McDonald’s va Adidas kabi koʻplab jahon mashxur homiylarni jalb qilgan. Ushbu va boshqa koʻplab kompaniyalar uchun homiy boʻlish, ularning global brendlariga kuchli taʼsir qiladi. Mezbon mamlakatlar odatda bir oy davom etgan tadbirdan koʻp million dollarlik daromad oladi. Sportning boshqaruv organi FIFA 2014-yilgi turnirdan 4,8 milliard dollar, va 2018-yilgi turnirdan 6,1 milliard dollar daromad olgan[119][120][121].

 
1970-yilgi Jahon chempionatidan beri Adidas tomonidan ishlab chiqarilgan, rasmiy oʻyin toʻplari FIFAning Syurixdagi shtab-kvartirasida namoyish etilgan.

1966-yildan beri har bir FIFA Jahon chempionati oʻz maskotiga yoki logotipiga ega[122]. 1966-yilgi musobaqaning talismasi boʻlgan Jahon kubogi Villi birinchi Jahon kubogi maskoti edi. Jahon chempionatlarida har bir turnir uchun maxsus ishlab chiqilgan rasmiy oʻyin toʻplari mavjud. Slazenger 1966-yilgi Jahon chempionati uchun toʻp ishlab chiqargandan soʻng, Adidas kompaniyasi FIFAning rasmiy toʻp yetkazib beruvchisiga aylangan[123]. Har bir jahon chempionatida Shakiradan Will Smithgacha boʻlgan sanʼatkorlar tomonidan ijro etilgan rasmiy qoʻshiq ham bor[124][125]. „Nessun dorma“ kabi boshqa qoʻshiqlar ijro etgan „The Three Tenors“ guruhi ham toʻrta jahon chempionatida oʻz ishtiroki bilan tanilgan[126].

1970-yilda FIFA bilan hamkorlikni yoʻlga qoʻygan Panini 1970-yilgi Jahon chempionati uchun oʻzining birinchi stiker albomini nashr etgan[127]. Oʻshandan beri stikerlar va kartalarni yigʻish va sotish, ayniqsa, yosh avlod uchun Jahon chempionati ramzlarining bir qismiga aylangan. FIFA, shuningdek, 1986-yildan beri Jahon kubogi video oʻyinlarini litsenziyalagan, Electronic Arts esa amaldagi litsenziya egasidir[128][129].

Natijalar

tahrir
Yana qarang: FIFA Jahon chempionati finallari roʻyxati
Kalit soʻz
  • aet: natija/qoʻshimcha vaqtdan keyin gʻalaba qozondi
  • p: penaltilar seriyasidan soʻng gʻalaba qozondi
  • TBD: belgilanishi kerak
Ed. Yil Mezbon Final Third place playoff No. of
teams
Chempion Hisob Ikkinchi oʻrin Uchinchi oʻrin Hisob Toʻrtinchi oʻrin
1 1930   Urugvay  
Urugvay 		4–2  
Argentina 		 
AQSh
– [n 1]
  
Yugoslaviya 		13
2 1934   Italy  
Italiya 		2–1 (q.v)  
Chexiya 		 
Germaniya 		3–2  
Avstriya 		16
3 1938   Fransiya  
Italiya 		4–2  
Vengriya 		 
Braziliya 		4–2  
Shvetsiya 		15
– 1942 (Ikkinchi jahon urushi tufayli oʻtkazilmagan) (Ikkinchi jahon urushi tufayli oʻtkazilmagan)
– 1946
4 1950   Braziliya  
Urugvay 		2–1[n 2]  
Braziliya 		 
Shvetsiya 		3–1[n 2]  
Ispaniya 		13
5 1954    Shveysariya  
Gʻarbiy Germaniya 		3–2  
Vengriya 		 
Avstriya 		3–1  
Urugvay 		16
6 1958   Shvetsiya  
Braziliya 		5–2  
Shvetsiya 		 
Fransiya 		6–3  
Gʻarbiy Germaniya 		16
7 1962   Chili  
Braziliya 		3–1  
Chexiya 		 
Chili 		1–0  
Yugoslaviya 		16
8 1966   Angliya  
Angliya 		4–2 (q.v)  
Gʻarbiy Germaniya 		 
Portugaliya 		2–1  
Sovet Ittifoqi 		16
9 1970   Meksika  
Braziliya 		4–1  
Italiya 		 
Gʻarbiy Germaniya 		1–0  
Urugvay 		16
10 1974   Gʻarbiy Germaniya  
Gʻarbiy Germaniya 		2–1  
Niderlandiya 		 
Polsha 		1–0  
Braziliya 		16
11 1978   Argentina  
Argentina 		3–1 (q.v)  
Niderlandiya 		 
Braziliya 		2–1  
Italiya 		16
12 1982   Ispaniya  
Italiya 		3–1  
Gʻarbiy Germaniya 		 
Polsha 		3–2  
Fransiya 		24
13 1986   Meksika  
Argentina 		3–2  
Gʻarbiy Germaniya 		 
Fransiya 		4–2 (q.v)  
Belgiya 		24
14 1990   Italiya  
Gʻarbiy Germaniya 		1–0  
Argentina 		 
Italiya 		2–1  
Angliya 		24
15 1994   Amerika Qoʻshma Shtatlari  
Braziliya 		0–0 (q.v)

(3–2 p)

 
Italiya 		 
Shvetsiya 		4–0  
Bolgariya 		24
16 1998   Fransiya  
Fransiya 		3–0  
Braziliya 		 
Xorvatiya 		2–1  
Niderlandiya 		32
17 2002   Janubiy Koreya

  Yaponiya

 
Braziliya 		2–0  
Germaniya 		 
Turkiya 		3–2  
Janubiy Koreya 		32
18 2006   Germaniya  
Italiya 		1–1 (q.v)

(5–3 p)

 
Fransiya 		 
Germaniya 		3–1  
Portugaliya 		32
19 2010   Janubiy Afrika  
Ispaniya 		1–0 (q.v)  
Niderlandiya 		 
Germaniya 		3–2  
Urugvay 		32
20 2014   Braziliya  
Germaniya 		1–0 (q.v)  
Argentina 		 
Niderlandiya 		3–0  
Braziliya 		32
21 2018   Rossiya  
Fransiya 		4–2  
Xorvatiya 		 
Belgiya 		2–0  
Angliya 		32
22 2022   Qatar  
Argentina 		3–3 (q.v)

(4–2 p)

 
Fransiya 		 
Xorvatiya 		2–1  
Marokash 		32
23 2026   Kanada

  Meksika

  Amerika Qoʻshma Shtatlari

48
24 2030[n 3]   Marokash

  Portugaliya

  Ispaniya

48
25 2034   Saudiya Arabistoni 48
Notes
  1. ↑ 1930-yilda uchinchi o‘rin uchun bahs bo‘lmagan; Ikki mag‘lubiyatga uchragan yarim finalchilar turnirdagi umumiy natijalariga ko‘ra tartiblangan.[130]
  2. ↑ 2,0 2,1 1950-yilda yakuniy bosqich to'rtta jamoadan iborat bo'lgan davra bo'yicha guruh edi. Tasodifan so‘nggi ikki o‘yindan birida kuchli ikki jamoa (va faqat ikkitasi chempionlikni qo‘lga kiritishi mumkin), ikkinchisi esa quyida joylashgan ikki jamoa o‘rtasida bo‘ldi. Urugvay - Braziliya o'yini ko'pincha 1950-yilgi Jahon chempionatining de-fakto finali hisoblanadi.[131][132]
  3. ↑ Ochilish oʻyini uchta mezbonlari:
      Argentina
      Paraguay
      Uruguay

Umuman olganda, jahon chempionatida kamida bir marta ishtirok etgan, 80 ta davlat bunday muvaffaqiyatga erishgan[izoh 1]. Bu mamlakatlardan sakkizta terma jamoa jahon chempionatida gʻolib chiqqan[137] va bu jamoalar oʻz liboslariga maxsus chempionlik yulduzlarini qoʻshdilar. Har bir yulduz Jahon chempionatida chempionlikni ifodalaydi. Biroq, Urugvay oʻz nishonida toʻrtta yulduzni koʻrsatishni tanladi. Dastlabki 2 ta yulduz FIFA tomonidan Jahon chempionati sifatida eʼtirof etilgan 1930 va 1950-yillardagi ikkita Jahon kubogi unvonini ifodalasa, qolgan 2 ta yuldiz 1924 va 1928-yillardagi Yozgi Olimpiada oʻyinlaridagi ikkita oltin medalni ifodalaydi.

Beshta chempionlik bilan, Braziliya jahon chempionatining eng muvaffaqiyatli jamoasi va shu kungacha har bir jahon chempionatida (22) ishtirok etgan yagona davlatdir[138]. Braziliya, shuningdek, uchinchi (1970), toʻrtinchi (1994) va beshinchi (2002) jahon chempionligini qoʻlga kiritgan birinchi jamoa boʻlgan. Italiya (1934 va 1938) va Braziliya (1958 va 1962) ketma-ket chempionlikni qoʻlga kiritgan yagona davlatlardir. Gʻarbiy Germaniya (1982—1990) va Braziliya (1994—2002) ketma-ket uchta jahon chempionati finalida maydonga tushgan yagona davlatdir. Germaniya eng koʻp toʻrtlikka (13 ta), medallarga (12 ta), shuningdek, eng koʻp finalga (8) chiqqan davlardir.

 
Mamlakatlarning eng yaxshi natijalari xaritasi

Kuchli toʻrtlikka kirgan jamoalar

tahrir
Yana qarang: FIFA Jahon chempionati rekordlari va statistikasi va Milliy terma jamoalarning FIFA Jahon chempionatidagi oʻyinlari
Kuchli toʻrtlikka kirgan jamoalar
Jamoa Titles Ikkinchi oʻrin Uchinchi oʻrin Toʻrtinchi oʻrin Top 4

jami

  Braziliya 5 (1958, 1962, 1970, 1994, 2002) 2 (1950 *, 1998) 2 (1938, 1978) 2 (1974, 2014 *) 11
  Germaniya1 4 (1954, 1974 *, 1990, 2014) 4 (1966, 1982, 1986, 2002) 4 (1934, 1970, 2006 *, 2010) 1 (1958) 13
  Italiya 4 (1934 *, 1938, 1982, 2006) 2 (1970, 1994) 1 (1990 *) 1 (1978) 8
  Argentina 3 (1978 *, 1986, 2022) 3 (1930, 1990, 2014) 6
  Fransiya 2 (1998 *, 2018) 2 (2006, 2022) 2 (1958, 1986) 1 (1982) 7
  Urugvay 2 (1930 *, 1950) 3 (1954, 1970, 2010) 5
  Angliya 1 (1966 *) 2 (1990, 2018) 3
  Ispaniya 1 (2010) 1 (1950) 2
  Niderlandiya 3 (1974, 1978, 2010) 1 (2014) 1 (1998) 5
  Vengriya 2 (1938, 1954) 2
  Chexiya2 2 (1934, 1962) 2
  Shvetsiya 1 (1958 *) 2 (1950, 1994) 1 (1938) 4
  Xorvatiya 1 (2018) 2 (1998, 2022) 3
  Polsha 2 (1974, 1982) 2
  Avstriya 1 (1954) 1 (1934) 2
  Portugaliya 1 (1966) 1 (2006) 2
  Belgiya 1 (2018) 1 (1986) 2
  AQSh 1 (1930) 1
  Chili 1 (1962 *) 1
  Turkiya 1 (2002) 1
  Serbiya3 2 (1930, 1962) 2
  Rossiya4 1 (1966) 1
  Bolgariya 1 (1994) 1
  Janubiy Koreya 1 (2002 *) 1
  Marokash 1 (2022) 1
* mezbon
1 1954—1990-yillar davomida Gʻarbiy Germaniyani ifodalovchi natijalarni oʻz ichiga oladi
2 Chexoslovakiyani ifodalovchi natijalarni oʻz ichiga oladi
3 Yugoslaviya va FR Yugoslaviyani ifodalovchi natijalarni oʻz ichiga oladi
4 Sovet Ittifoqi va MDHni ifodalovchi natijalarni oʻz ichiga oladi

Konfederatsiyalarning eng yaxshi chiqishlari

tahrir
Yana qarang: Milliy terma jamoalarning FIFA Jahon chempionatidagi oʻyinlari
 
Janubiy koreyaliklar 2002-yilgi Jahon kubogi paytida Seoul Plazadagi katta ekranlarda oʻz terma jamoalari oʻyinini tomosha qilishmoqda. Ular yarim finalga chiqqan birinchi Osiyo davlati boʻlishgan.

Shu kungacha jahon chempionati finalida faqat UEFA (Yevropa) va CONMEBOL (Janubiy Amerika) konfederatsiyalari jamoalari ishtirok etishgan. Yevropa davlatlari oʻn ikkita chempionlikni qoʻlga kiritgan boʻlsa, Janubiy Amerika terma jamoalari toʻqqizta chempionlikni qoʻlga kiritgan. Ushbu ikki qitʼadan tashqaridan faqat uchta jamoa musobaqaning yarim finaliga qadar yetib borgan: 1930-yilda AQSh (Shimoliy, Markaziy Amerika va Karib dengizi), 2002-yilda Janubiy Koreya (Osiyo) va 2022-yilda Marokash (Afrika). Boshqa qitʼa vakillaridan 1990-yilda Kamerun, 2002-yilda Senegal va 2010-yilda Gana terma jamoalari chorak final bosqichiga qadar yetib borgan. Okeaniya konfedratsiyalarining eng yaxshi natijasini 2006-yilda soʻngi bor OFC konfedratsiyasida ishtirok etgan Avstraliya terma jamoasi nim chorak finalga qadar yetib borgan[lower-alpha 1].

Braziliya, Argentina, Ispaniya va Germaniya terma jamoalari oʻz qitʼa konfederatsiyasidan tashqarida jahon chempionatida gʻolib chiqqan yagona jamoalardir; Braziliya Yevropa (1958), Shimoliy Amerika (1970 va 1994) va Osiyoda (2002) gʻalaba qozongan. Argentina Shimoliy Amerika (1986) Osiyo (2022) da boʻlib oʻtgan jahon chempionatida gʻalaba qozongan boʻlsa, Ispaniya 2010-yilda Afrikada gʻalaba qozongan. 2014-yilda, Germaniya Amerika qitʼasida gʻalaba qozongan birinchi Yevropa jamoasi boʻlgan. Faqatgina besh marta ketma-ket jahon chempionatlarida bir qitʼa termalari gʻalaba qozongan. Bitta qitʼa konfederatsiyasidan (Italiya, Ispaniya, Germaniya va Fransiya) toʻrtta chempionning joriy seriyasi ilgari boʻlmagan. Italiya va Braziliya 1938 va 1962-yillarda oʻz chempionlik unvonlarini muvaffaqiyatli himoya qilgan. 2002-yilgi jahon chempionatidan soʻng ketma-ket 4 ta jahon chempionatida Yevropa vakillari turnir gʻolibligida boshqa qitʼalardan ustunlik qilgan: 2006-yilgi Italiya, 2010-yilda Ispaniya, 2014-yilda Germaniya va 2018-yilda Fransiya gʻalaba qozongan. Brazilya terma jamoasining 2002-yildagi chempionligidan soʻng 20 yil oʻtgach Argentina terma jamoasi Yevropa jamoalari ustunligiga chek qoʻygan. Qitʼalar boʻyicha Yevropa terma jamoalari (12 ta chempionlik) Janubiy Amerika qitʼasi vakillaridan (10 ta chempionlik) 2 ta unvongaoldinda bormoqdalar.

Konfederatsiya boʻyicha saralangan jamoalarning umumiy soni
Konfederatsiya AFC CAF CONCACAF CONMEBOL OFC UEFA Jami
Jamoalar 37 44 42 85 4 245 457
Top 16 6 9 14 35 1 91 156
Top 8 2 3 5 34 0 100 144
Top 4 1 0 1 22 0 60 84
Top 2 0 0 0 14 0 28 42
1st 0 0 0 9 0 12 21
2nd 0 0 0 5 0 16 21
3rd 0 0 1 3 0 17 21
4th 1 0 0 5 0 15 21

Mukofotlar

tahrir
Asosiy maqola: FIFA Jahon chempionati rekordlari va statistikasi
Yana qarang: FIFA Jahon chempionatlarida eng koʻp maydonga tushgan futbolchilar roʻyxati, FIFA Jahon chempionati sovrindorlari roʻyxati va FIFA Jahon chempionatida gʻolib chiqqan murabbiylar roʻyxati
 
Argentinalik hujumchi Lionel Messi jahon chempionatining beshta turnirida 26 ta oʻyin oʻtkazib, rekord oʻrnatgan.
 
Cristiano Ronaldo beshta turnirda gol urgan birinchi va yagona futbolchi.

Olti nafar oʻyinchi jahon chempionatlarida eng koʻp oʻynash boʻyicha rekordga ega ; Meksikalik Antonio Karbajal (1950—1966). Rafael Markes (2002—2018) va Andres Guardado (2006—2022); Germaniyalik Lotar Matteus (1982—1998); Argentinalik Lionel Messi (2006—2022); va portugaliyalik Cristiano Ronaldo (2006—2022) hammasi beshta turnirda ishtirok etgan[139][140]. Cristiano Ronaldo beshta turnirda gol urgan birinchi va yagona futbolchi boʻlgan. Messi jahon chempionatida eng koʻp oʻyin oʻtkazgan (26 ta oʻyin) futbolchi hisoblanadi[141]. Braziliyalik Djalma Santos (1954—1962), gʻarbiy germaniyalik Franz Beckenbauer (1966—1974) va germaniyalik Philipp Lahm (2006—2014) uchta jahon chempionatining ramziy yulduzli jamoasi tarkibiga kiritilgan yagona futbolchilardir[142].

Germaniyalik Miroslav Kloze (2002—2014) 16 ta gol bilan jahon chempionatining eng yaxshi toʻpurari hisoblanadi. Kloze 2014-yilda Braziliyaga qarshi yarim final oʻyinida braziliyalik Ronaldoning (1998—2006, hisobida 15 ta gol boʻlgan) rekordini yangilagan. Gʻarbiy germaniyalik Gerd Müller (1970—1974) 14 ta gol bilan uchinchi oʻrinda[143]. Toʻrtinchi oʻrindagi toʻpurar, fransiyalik Just Fontaine, bir jahon chempionatida eng koʻp gol urish boʻyicha ham rekordchi hisoblanadi. Uning barcha 13 gollari 1958-yilgi turnirda kiritilgan[144].

 
Pele – futbolchi sifatida uch marta jahon chempionatida gʻolib chiqqan yagona shaxs.

2007-yil noyabr oyida FIFA 1930 va 1974-yillar oraligʻida jahon chempionatida gʻolib chiqqan jamoalarning barcha aʼzolari chempionlik medallari bilan taqdirlanishini eʼlon qilgan. Bu qaror braziliyalik Peleni uchta Jahon kubogida chempionlik medalini qoʻlga kiritgan yagona oʻyinchiga aylantirgan (1958, 1962 va 1970, garchi u jarohati tufayli 1962-yilgi finalida oʻynamagan boʻlsa ham),Shuningdek 20 ta boshqa oʻyinchi ikkita gʻoliblik medalini qoʻlga kiritgan[145]. Yetti nafar oʻyinchi Jahon kubogi medallarining barcha uch turini (gʻoliblar, ikkinchi oʻrinlar va uchinchi oʻrinlar) qoʻlga kiritgan; 1966—1974-yillardagi Gʻarbiy Germaniya terma jamoasidan besh nafar futbolchi bor edi: Franz Beckenbauer, Yurgen Grabowski, Horst-Dieter Höttges, Sepp Maier va Wolfgang Overath (1966—1974), italiyalik Franko Baresi (1982, 1990, 1994) Germaniyalik Miroslav Kloze (2002—2014) ketma-ket toʻrtta medal bilan taqdirlangan[146].

Braziliyalik Mario Zagallo, gʻarbiy germaniyalik Frans Bekkenbauer va fransiyalik Didier Deschamps ham futbolchi, ham bosh murabbiy sifatida jahon chempionatida gʻolib chiqqan yagona kishilardir. Zagallo 1958 va 1962-yillarda futbolchi, 1970-yilda bosh murabbiy sifatida gʻalaba qozongan[147]. Bekkenbauer 1974-yilda sardor sifatida, 1990-yilda esa bosh murabbiy sifatida gʻalaba qozongan[148], va Desham 1998-yilda sardor sifatida gʻalaba qozonganidan soʻng[149], 2018-yilda bu muvaffaqiyatni murabbiy sifatida takrorlagan. Italiyalik Vittorio Pozzo ikki marta (1934 va 1938) jahon chempionligini qoʻlga kiritgan yagona bosh murabbiydir[150]. Jahon chempionatida gʻolib chiqqan barcha bosh murabbiylar oʻz mamlakatlarining vatandoshlari edi[151].

Milliy terma jamoalar orasida Braziliya jahon chempionatida eng koʻp oʻyin oʻtkazgan (114 ta), eng koʻp turnirda ishtirok etgan (22), eng koʻp oʻyinda gʻalaba qozongan (76) va eng koʻp gol urgan (237) terma jamoa boʻlsa, Germaniya eng koʻp final (8), yarim final (13) va chorak finalda (16), ishtirok etgan jamoalardir.[152][153]. Ikki jamoa Jahin chempionatlarida ikki marta, 2002-yil final va 2014-yil yarim finalida oʻzaro oʻynagan[154].

Eng yaxshi toʻpurarlar

tahrir
Asosiy maqola: FIFA Jahon chempionatining eng yaxshi toʻpurarlari
Individual

qalin yozuvdagi futbolchilar hali ham faol.

 
Miroslav Kloze toʻrtta mundialda 16 ta gol urib, rekord oʻrnatgan.
№ Futbolchi Gollar Oʻyinlar Oʻrtacha gol
1   Miroslav Kloze 16 24 0.67
2   Ronaldo 15 19 0.84
3   Gerd Müller 14 13 1.08
4   Just Fontaine 13 6 2.17
  Lionel Messi 13 26 0.50
6   Kylian Mbappé 12 14 0.86
  Pelé 12 14 0.86
8   Sándor Kocsis 11 5 2.20
  Jürgen Klinsmann 11 17 0.65
10   Helmut Rahn 10 10 1.00
  Gabriel Batistuta 10 12 0.83
  Gary Lineker 10 12 0.83
  Teófilo Cubillas 10 13 0.77
  Thomas Müller 10 19 0.53
  Grzegorz Lato 10 20 0.50
Mamlakat
№ Terma jamoa Urilgan gollar
1   Braziliya 237
2   Germaniya 232
3   Argentina 152
4   Fransiya 136
5   Italiya 128
6   Ispaniya 108
7   Angliya 104
8   Niderlandiya 96
9   Urugvay 89
10   Vengriya 87

Mukofotlar

tahrir
Asosiy maqola: FIFA Jahon kubogi mukofotlari

Har bir Jahon kubogi oxirida oʻyinchilar va jamoalarga turnirdagi yakuniy jamoaviy oʻrinlardan tashqari yutuqlari uchun mukofotlar beriladi.

  • FIFA Technical Study Group tomonidan turnirdan keyingi beshta mukofot mavjud:[155][156]
 
1986 yilgi jahon chempionatining eng yaxshi oʻyinchisi uchun „Oltin toʻp“ni Diego Maradona (Jahon kubogini oʻtkazgan) oldi.
    • „Oltin toʻp“ (uning homiysi „Adidas Oltin toʻp“ nomi bilan atalgan) eng yaxshi futbolchi uchun birinchi marta 1982-yilda berilgan;
    • „Oltin butsa“ („Adidas Oltin butsa“ homiysi nomi bilan atalgan, ilgari 1982-yildan 2006-yilgacha „Adidas Oltin butsa“ nomi bilan tanilgan) eng yaxshi toʻpurar uchun birinchi marta 1982-yilda berilgan;
    • „Oltin qoʻlqop“ („Adidas Oltin qoʻlqop“ homiysi nomi bilan atalgan, ilgari 1994-yildan 2006-yilgacha „Lev Yashin mukofoti“ sifatida tanilgan) eng yaxshi darvozabon uchun birinchi marta 1994-yilda berilgan;
    • FIFA yosh oʻyinchi mukofoti (ilgari 2006-yildan 2010-yilgacha „Eng yaxshi yosh oʻyinchi mukofoti“ sifatida tanilgan) kalendar yili boshida 21 yoshgacha boʻlgan eng yaxshi futbolchi uchun birinchi marta 2006-yilda berilgan;
    • Birinchi marta 1970-yilda eng yaxshi halol oʻyin koʻrsatkichi bilan ikkinchi bosqichga chiqqan jamoa uchun FIFA Fair Play sovrini joriy etilgan.
  • Hozirda turnir davomida muxlislar ovoz bergan bitta sovrin bor:
    • Oʻyinning eng yaxshi oʻyinchisi (hozirda tijoratda „Budweiser eng yaxshi oʻyinchisi“ deb nomlanadi, ilgari 2002-yildan 2018-yilgacha „Eng yaxshi oʻyinchi“ sifatida tanilgan) turnirning har bir oʻyinida koʻrsatgan ajoyib oʻyinlari uchun birinchi marta 2002-yilda taqdirlangan.
  • Musobaqa yakunlanganidan soʻng muxlislar tomonidan ovoz berish uchun ikkita mukofot bor:
    • Turnir goli, (hozirda tijoratda „Hyundai turnirning goli“ deb ataladi) muxlislarning turnir davomida urilgan eng yaxshi goli uchun, birinchi marta 2006-yilda berilgan;
    • Jahon kubogi final bosqichidagi eng yorqin jamoa, keng jamoatchilik soʻrovi natijasida aniqlangan.
  • Yana bir mukofot 1994—2006-yillarda berilgan:[157]
    • FIFA Texnik tadqiqot guruhi tomonidan tanlangan turnirning eng yaxshi oʻyinchilaridan iborat Yulduzlar jamoasi. 2010-yildan boshlab barcha Dream Teams yoki Statistic Teams jamoalari, FIFAning oʻzi xabar qilganidek, norasmiy hisoblanadi.
Jahon chempionati Oltin toʻp Oltin butsa Gollar Oltin qoʻlqop Gol oʻtkazilmagan oʻyinlar FIFA yosh futbolchi mukofoti FIFA Fair Play kubogi
  1930 Uruguay Mukofot berilmagan   Guillermo Stábile 8 Mukofot berilmagan N/A Mukofot berilmagan Mukofot berilmagan
  1934 Italiya   Oldřich Nejedlý 5
  1938 Fransiya   Leônidas 7
  1950 Braziliya   Ademir 8
  1954 Shveysariya   Sándor Kocsis 11
  1958 Shvetsiya   Just Fontaine 13   Pelé
  1962 Chili   Flórián Albert

  Garrincha   Vavá

  Valentin Ivanov   Dražan Jerković

  Leonel Sánchez

4   Flórián Albert
  1966 Angliya   Eusébio 9   Franz Beckenbauer
  1970 Meksika   Gerd Müller 10   Teófilo Cubillas   Peru
  1974 Gʻarbiy Germaniya   Grzegorz Lato 7   Władysław Żmuda   Gʻarbiy Germaniya
  1978 Argentina   Mario Kempes 6   Antonio Cabrini   Argentina
  1982 Ispaniya   Paolo Rossi   Paolo Rossi 6   Manuel Amoros   Braziliya
  1986 Meksika   Diego Maradona   Gary Lineker 6   Enzo Scifo   Braziliya
  1990 Italiya   Salvatore Schillaci   Salvatore Schillaci 6   Robert Prosinečki   Angliya
  1994 Amerika Qoʻshma Shtatlari   Romário   Oleg Salenko

  Hristo Stoichkov

6   Michel Preud'homme 2   Marc Overmars   Braziliya
  1998 Fransiya   Ronaldo   Davor Šuker 6   Fabien Barthez 5   Michael Owen   Angliya

  Fransiya

   2002 Janubiy Koreya/Yaponiya   Oliver Kahn   Ronaldo 8   Oliver Kahn 5   Landon Donovan   Belgiya
  2006 Germaniya   Zinedine Zidane   Miroslav Kloze 5   Gianluigi Buffon 5   Lukas Podolski   Braziliya

  Ispaniya

  2010 Janubiy Afrika   Diego Forlán   Thomas Müller 5   Iker Casillas 5   Thomas Müller   Ispaniya
  2014 Braziliya   Lionel Messi   James Rodríguez 6   Manuel Neuer 4   Paul Pogba   Kolumbiya
  2018 Rossiya   Luka Modrić   Harry Kane 6   Thibaut Courtois 3   Kylian Mbappé   Ispaniya
  2022 Qatar   Lionel Messi   Kylian Mbappé 8   Emiliano Martínez 3   Enzo Fernández   Angliya

Yana qarang

tahrir

Notes

tahrir
  1. ↑ 2006-yilda Avstraliya saralash bosqichini Okeaniya zonasi orqali o'tgan, chunki "kengurular" jamoasi saralash bosqichida OFC a'zosi bo'lgan. Biroq, 2006-yil 1-yanvarda Avstraliya Okeaniya Futbol Konfederatsiyasini tark etib, Osiyo Futbol Konfederatsiyasiga qo'shilishgan. 2022-yilda Avstraliya Osiyo vakili bo'lib, yana 1/8 final bosqichga qadar yetib borgan.


Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Argentina Campeón Mundial: A 100 días de levantar la tercera – CONMEBOL“ (es-ES). www.conmebol.com (2023-yil 28-mart). Qaraldi: 2024-yil 25-aprel.
  2. ↑ „2018 FIFA World Cup Russia Global broadcast and audience summary“. FIFA. 2021-yil 11-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  3. ↑ Tom Dunmore, [[[:Andoza:GBurl]] Historical Dictionary of Soccer], page 235, quote „The World Cup is now the most-watched sporting event in the world on television, above even the Olympic Games.“
  4. ↑ Stephen Dobson and John Goddard, [[[:Andoza:GBurl]] The Economics of Football], page 407, quote „The World Cup is the most widely viewed sporting event in the world: the estimated cumulative television audience for the 2006 World Cup in Germany was 26.2 billion, an average of 409 million viewers per match.“
  5. ↑ Glenn M. Wong, [[[:Andoza:GBurl]] The Comprehensive Guide to Careers in Sports], page 144, quote „The World Cup is the most-watched sporting event in the world. In 2006, more than 30 billion viewers in 214 countries watched the World Cup on television, and more than 3.3 million spectators attended the 64 matches of the tournament.“
  6. ↑ „One Month On: 5 billion engaged with the FIFA World Cup Qatar 2022“. FIFA. 2023-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 18-yanvar.
  7. ↑ „História do Mundial“. casasdeapostas24.com. Qaraldi: 2022-yil 7-may.
  8. ↑ „The 50-Year Legacy of the 1970 World Cup and Brazil's Historic Triumph“. si.com. Qaraldi: 2022-yil 7-may.
  9. ↑ „2006 FIFA World Cup broadcast wider, longer and farther than ever before“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association (2007-yil 6-fevral). 2012-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 11-oktyabr.
  10. ↑ Tom Dunmore, Historical Dictionary of Soccer, page 235, quote „The World Cup is now the most-watched sporting event in the world on television, above even the Olympic Games.“
  11. ↑ Stephen Dobson and John Goddard, The Economics of Football, page 407, quote „The World Cup is the most widely viewed sporting event in the world: the estimated cumulative television audience for the 2006 World Cup in Germany was 26.2 billion, an average of 409 million viewers per match.“
  12. ↑ Glenn M. Wong, The Comprehensive Guide to Careers in Sports, page 144, quote „The World Cup is the most-watched sporting event in the world. In 2006, more than 30 billion viewers in 214 countries watched the World Cup on television, and more than 3.3 million spectators attended the 64 matches of the tournament.“
  13. ↑ „England National Football Team Match No. 1“. England Football Online. Qaraldi: 2007-yil 19-noyabr.
  14. ↑ „England National Football Team Match No. 1“. England Football Online. 2003-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 19-noyabr.
  15. ↑ „British PM backs return of Home Nations championship“. Agence France-Presse. Qaraldi: 2007-yil 16-dekabr.
  16. ↑ „British PM backs return of Home Nations championship“. Agence France-Presse. 2015-yil 19-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 16-dekabr.
  17. ↑ Elbech, Søren; Stokkermans, Karel „Intermediate Games of the IV. Olympiad“. rec.sport.soccer Statistics Foundation (2008-yil 26-iyun).
  18. ↑ Elbech, Søren; Stokkermans, Karel „Intermediate Games of the IV. Olympiad“. RSSSF (2008-yil 26-iyun). 2022-yil 11-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-fevral.
  19. ↑ „History of FIFA – FIFA takes shape“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2013-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  20. ↑ „History of FIFA – FIFA takes shape“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2013-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  21. ↑ Butler, Bryon. The Official History of The Football Association. London: Queen Anne Press, 1991 — 54-bet. ISBN 0-356-19145-1. 
  22. ↑ „'The First World Cup'. The Sir Thomas Lipton Trophy“. Shrewsbury and Atcham Borough Council (2003-yil 10-oktyabr). 2003-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 11-aprel.
  23. ↑ „West Auckland's World Cup Rematch“. BBC. Qaraldi: 2020-yil 1-oktyabr.
  24. ↑ Jonathan Wilson. „Sunderland's Victorian all-stars blazed trail for money's rule of football“. The Guardian (2020-yil 25-aprel). Qaraldi: 2022-yil 9-avgust.
  25. ↑ „Olympic Football Tournament Paris 1924“. FIFA. Qaraldi: 2020-yil 1-oktyabr.
  26. ↑ „Uruguay 1930“. 2007-yil 15-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  27. ↑ „History of FIFA – The first FIFA World Cup“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2013-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  28. ↑ „FIFA World Cup Origin“. FIFA. 2010-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-oktyabr.
  29. ↑ „Final Tournament Standings“. 1930 FIFA World Cup Uruguay. FIFA. 2018-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 14-iyun.
  30. ↑ „Final Tournament Standings“. 1930 FIFA World Cup Uruguay. FIFA. 2018-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 14-iyun.
  31. ↑ Molinaro, John F. „The World Cup's 1st goal scorer“. CBC. 2015-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  32. ↑ „FIFA World Cup Origin“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2010-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 19-noyabr.
  33. ↑ „Football at the 1936 Berlin Summer Games“. Sports Reference. 2020-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-oktyabr.
  34. ↑ „The Olympic Odyssey so far ... (Part 1: 1908–1964)“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association (2004-yil 9-iyun). 2014-yil 15-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  35. ↑ „Football at the 1936 Berlin Summer Games“. Sports Reference. 2020-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-oktyabr.
  36. ↑ „Los datos más curiosos de la Fiesta del Fútbol – Brasil 1950“ (es). 2012-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 17-aprel.
  37. ↑ Braswell, Sean „How Brazil Saved The World Cup In The Aftermatch Of World War II“. NPR (2014-yil 11-iyun). Qaraldi: 2022-yil 6-mart.
  38. ↑ Braswell, Sean „How Brazil Saved The World Cup In The Aftermatch Of World War II“. NPR (2014-yil 11-iyun). 2015-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-mart.
  39. ↑ „Scotland and the 1950 World Cup“. BBC. 2008-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 13-may.
  40. ↑ „Uruguay's 1950 World Cup triumph a testament to the spirit of garra“. CNN (2010-yil 4-iyul). 2014-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-avgust.
  41. ↑ „Uruguay's 1950 World Cup triumph a testament to the spirit of garra“. CNN (2010-yil 4-iyul). 2010-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  42. ↑ Glanville 2005, s. 45.
  43. ↑ Glanville 2005, s. 238.
  44. ↑ Glanville 2005, s. 359.
  45. ↑ „Record number of 204 teams enter preliminary competition“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2014-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  46. ↑ „Record number of 204 teams enter preliminary competition“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2014-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  47. ↑ Whittaker, James „Caribbean pro league can work“. Cayman Islands: CompassCayman.com (2013-yil 23-oktyabr). 2013-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 28-oktyabr.
  48. ↑ Blatter, Sepp „A level playing field for Africa!“. FIFA Weekly (2013-yil 25-oktyabr). 2013-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 28-oktyabr.
  49. ↑ Morley, Gary „Sepp Blatter calls for more African nations at World Cup finals“. CNN (2013-yil 25-oktyabr). 2013-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 28-oktyabr.
  50. ↑ Dickinson, Matt. „Michel Platini sets out his plan for the new world order“ (2013-yil 28-oktyabr). 2013-yil 28-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 28-oktyabr.
  51. ↑ World Cup could expand to 48 teams, Fifaʼs Gianni Infantino suggests (Wayback Machine saytida 4 October 2016 sanasida arxivlangan) – The Guardian, 3 October 2016
  52. ↑ „Ab 2026: 48 Teams - Fifa vergrößert die WM“. SPIEGEL ONLINE (2017-yil 10-yanvar).
  53. ↑ „Ab 2026: 48 Teams – Fifa vergrößert die WM“ (de). SPIEGEL ONLINE (2017-yil 10-yanvar). 2017-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  54. ↑ No byline. „The FIFA Investigation, Explained“ (2015-yil 3-dekabr). 2022-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-dekabr.
  55. ↑ McLaughlin, Eliott C.; Botelho, Greg „FIFA corruption probe targets 'World Cup of fraud,' IRS chief says“. CNN. Cable News Network. Turner Broadcasting System, Inc. (2015-yil 28-may). 2015-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-dekabr.
  56. ↑ „Fifa crisis: US charges 16 more officials after earlier Zurich arrests“. BBC News (2015-yil 4-dekabr). 2015-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  57. ↑ „Blazer: Bribes accepted for 1998 and 2010 World Cups – Telegraph“. Telegraph.co.uk (2015-yil 3-iyun). 2022-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  58. ↑ „Swiss police seize IT data from Fifa headquarters“, The BBC, 10 June 2015. (Wayback Machine saytida 10 June 2015 sanasida arxivlangan). Retrieved 10 June 2015
  59. ↑ „Fifa World Cup 2026 bidding process delayed“. BBC Sport (2015-yil 10-iyun). 2015-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 10-iyun.
  60. ↑ Associated Press „Sepp Blatter, Michel Platini handed 90-day FIFA suspensions“. CBC Sports. CBC/Radio Canada (2015-yil 8-oktyabr). 2015-yil 9-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-dekabr.
  61. ↑ Ruiz, Rebecca. „FIFA Corruption: Top Officials Arrested at Zurich Hotel“ (2015-yil 3-dekabr). 2022-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-dekabr.
  62. ↑ no byline „Fifa crisis: US charges 16 more officials after earlier Zurich arrests“. BBC Sport. BBC (2015-yil 3-dekabr). Qaraldi: 2015-yil 3-dekabr.
  63. ↑ no byline „Fifa crisis: US charges 16 more officials after earlier Zurich arrests“. BBC Sport. BBC (2015-yil 3-dekabr). 2015-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-dekabr.
  64. ↑ „Africa backs two-yearly World Cup despite biennial Nations Cup“. BBC. 2023-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 23-yanvar.
  65. ↑ „Four South Asian nations back FIFA's biennial World Cup push“. Reuters. 2023-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 23-yanvar.
  66. ↑ „South America comes out against idea of biennial World Cup“ (en). Reuters (2021-yil 10-sentyabr). 2021-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
  67. ↑ „EU opposes biennial World Cup“ (en-US). POLITICO (2021-yil 23-sentyabr). Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
  68. ↑ Reuters. „South America comes out against idea of biennial World Cup“ (en). Reuters (2021-yil 10-sentyabr). Qaraldi: 2021-yil 27-oktyabr.
  69. ↑ 69,0 69,1 „FIFA Women's World Cup“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2008-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 22-dekabr.
  70. ↑ „We Are the World … Cup“ (Wayback Machine saytida 9 September 2017 sanasida arxivlangan). China Post. Retrieved 8 September 2017
  71. ↑ „Regulations Men's Olympic Football Tournament 2008“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2008-yil 27-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 22-dekabr.
  72. ↑ „FIFA Confederations Cup“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2007-yil 9-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 22-dekabr.
  73. ↑ „FIFA Council votes for the introduction of a revamped FIFA Club World Cup“. FIFA.com (2019-yil 15-mart). Qaraldi: 2019-yil 17-iyun.
  74. ↑ „FIFA Council votes for the introduction of a revamped FIFA Club World Cup“. FIFA.com (2019-yil 15-mart). 2019-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-iyun.
  75. ↑ „FIFA Task Force for Women's Football proposes a FIFA Women's Club World Cup“. fifa.com. 2015-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 8-sentyabr.
  76. ↑ „FIFA Womenʼs World Cup next up for Canada in 2015“. CBC Sports. Retrieved 8 September 2017
  77. ↑ „Jules Rimet Cup“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2013-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  78. ↑ „Jules Rimet Cup“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2013-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  79. ↑ „FIFA World Cup Trophy“. FIFA.com (2018-yil 24-iyun). 2015-yil 1-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  80. ↑ „FIFA World Cup Trophy“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2013-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  81. ↑ „122 forgotten heroes get World Cup medals“. ESPNSoccernet.com. ESPN (2007-yil 25-noyabr). 2012-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 10-dekabr.
  82. ↑ „World Cup 1966 winners honoured“. BBC Sport (2009-yil 10-iyun). 2009-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  83. ↑ „Jimmy Greaves finally gets his 1966 World Cup medal“. Mirror.co.uk. MGN. 2009-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  84. ↑ „First 'FIFA World Champions Badge' presented to Italy“. FIFA (2008-yil 2-sentyabr). 2019-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 22-dekabr.
  85. ↑ „FIFA World Cup qualifying: Treasure-trove of the weird and wonderful“. FIFA. 2007-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 23-dekabr.
  86. ↑ „2010 World Cup Qualifying“. ESPNSoccernet.com. ESPN (2009-yil 26-noyabr). 2008-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 23-dekabr.
  87. ↑ „History of the FIFA World Cup Preliminary Competition (by year)“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2010-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  88. ↑ „Formats of the FIFA World Cup final competitions 1930–2010“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2008-yil 27-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 1-yanvar.
  89. ↑ „FIFA World Cup: seeded teams 1930–2010“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2010-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-may.
  90. ↑ „FIFA World Cup: seeded teams 1930–2010“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2010-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-may.
  91. ↑ Previously, due to there being fewer finals places and a bigger ratio of European finalists, there had been several occasions where three European teams were in a single group, for example, 1986 (West Germany, Scotland, and Denmark), 1990 (Italy, Czechoslovakia, and Austria), and 1994 (Italy, Republic of Ireland, and Norway). („History of the World Cup Final Draw“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2009-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-may.)
  92. ↑ Previously, due to there being fewer finals places and a bigger ratio of European finalists, there had been several occasions where three European teams were in a single group, for example, 1986 (West Germany, Scotland, and Denmark), 1990 (Italy, Czechoslovakia, and Austria), and 1994 (Italy, Republic of Ireland, and Norway). („History of the World Cup Final Draw“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2009-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-may.)
  93. ↑ This practice has been installed since the 1986 FIFA World Cup. In some cases during previous tournaments, for example, Argentina 6–0 Peru in Argentina 1978 and West Germany 1–0 Austria in Spain 1982, teams that played the latter match were perceived to gain an unfair advantage by knowing the score of the earlier match, and subsequently obtaining a result that ensured advancement to the next stage. („1978 Argentina“. CBC. 2013-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.; „1982 Spain“. CBC. 2015-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan.)
  94. ↑ gadamico „Soccer and Statistics: Modeling the Group Stage“. github.com (2021-yil 25-iyul). Qaraldi: 2024-yil 2-mart.
  95. ↑ „Regulations – 2018 FIFA World Cup Russia“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2017-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 24-iyun.
  96. ↑ Turner, Stephen. „FIFA approves 48-team World Cup“. Sky Sports News (2017-yil 10-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 10-yanvar.
  97. ↑ Ziegler, Martyn. „World Cup will be a week longer — but Fifa scraps three-team group plan“. The Times (2023-yil 14-mart). 2023-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 14-mart.
  98. ↑ Slater, Matt; Ornstein, David. „World Cup 2026 format expands again with four-team groups and 104 matches“. The Athletic (2023-yil 14-mart). 2023-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 14-mart.
  99. ↑ „Uruguay 1930“. BBC Sport (2002-yil 11-aprel). 2003-yil 22-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 13-may.
  100. ↑ „France 1938“. BBC Sport (2002-yil 17-aprel). 2003-yil 22-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 13-may.
  101. ↑ „Asia takes World Cup center stage“. CNN (2002-yil 3-iyun). 2013-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 1-yanvar.
  102. ↑ „World Cup 2014: All you need to know about Brazil finals“. BBC. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.
  103. ↑ „Brazil will stage 2014 World Cup“. BBC Sport (2007-yil 10-oktyabr). 2007-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 1-yanvar.
  104. ↑ „World Cup 2014: All you need to know about Brazil finals“. BBC Sport. 2020-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.
  105. ↑ Gibson, Owen. „England beaten as Russia win 2018 World Cup bid“. The Guardian (2010-yil 2-dekabr). 2014-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 8-sentyabr.
  106. ↑ Jackson, Jamie. „Qatar win 2022 World Cup bid“. The Guardian (2010-yil 2-dekabr). 2013-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 8-sentyabr.
  107. ↑ „Rotation ends in 2018“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association (2007-yil 29-oktyabr). 2013-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-mart.
  108. ↑ „World Cup 2026: Canada, US & Mexico joint bid wins right to host tournament“. BBC Sport (2018-yil 13-iyun). Qaraldi: 2018-yil 13-iyun.
  109. ↑ Collett, Mike (30 October 2007), „Brazil officially named 2014 World Cup hosts“. (Wayback Machine saytida 4 July 2018 sanasida arxivlangan). Reuters. Retrieved 6 July 2018
  110. ↑ „World Cup 2026: Canada, US & Mexico joint bid wins right to host tournament“. BBC Sport (2018-yil 13-iyun). 2018-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 13-iyun.
  111. ↑ „World Cup 1974 – West Germany win on home soil“. (Wayback Machine saytida 4 June 2010 sanasida arxivlangan). BBC. Retrieved 2 December 2017
  112. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named host
  113. ↑ Smith, Peter. „World Cup home advantage: How the hosts have fared and why there is hope for Russia“. Sky Sports. 2022-yil 20-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  114. ↑ Bevan, Chris. „World Cup 2018: Russia reach quarter-finals after 4-3 penalty shootout win over Spain“. BBC Sport (2018-yil 1-iyul). 2021-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  115. ↑ Bevan, Chris. „France 1-2 South Africa“. BBC. Retrieved 2 December 2017
  116. ↑ Bevan, Chris. „France 1–2 South Africa“. (Wayback Machine saytida 25 June 2010 sanasida arxivlangan). BBC. Retrieved 2 December 2017
  117. ↑ Brischetto, Patrick. „Qatar's World Cup flop: The Maroon finish with worst record for a host nation in FIFA history“. Sporting News (2022-yil 30-noyabr). 2022-yil 17-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.
  118. ↑ „Socceroos face major challenge: Hiddink“. ABC Sport (2005-yil 10-dekabr). 2006-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 13-may.
  119. ↑ „FIFA Financial Report 2014: Frequently Asked Questions“. FIFA.com (2017-yil 9-dekabr). 2015-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  120. ↑ Panja, Tariq. „FIFA Set to Make $6.1 billion From 2018 World Cup“. The New York Times (2018-yil 13-iyun). 2022-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 12-iyul.
  121. ↑ „FIFA Set to Make $6.1 billion From 2018 World Cup“. The New York Times. 2022-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 12-iyul.
  122. ↑ „FIFA Assets – Mascots“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2007-yil 4-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 19-noyabr.
  123. ↑ „The Footballs during the FIFA World Cup“. Football Facts. FIFA. 2013-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 6-iyul.
  124. ↑ Anderson, Sara D. „Shakira Records Official Song for 2010 FIFA World Cup“. Aolradioblog (2010-yil 27-aprel). 2010-yil 29-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 30-aprel.
  125. ↑ „2018 FIFA World Cup Russia Official Song 'Live It Up' to be performed by all-star line-up“. FIFA (2018-yil 23-may). 2018-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  126. ↑ „A riot of colour, emotion and memories: the World Cup stands alone in the field of sport“. The Independent. 2018-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 26-avgust.
  127. ↑ „Panini World Cup sticker book“. The Guardian. 2018-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 8-sentyabr.
  128. ↑ „Brand collaborations“. FIFA.com. 2015-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 8-sentyabr.
  129. ↑ „Brand collaborations“. FIFA.com. 2015-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 8-sentyabr.
  130. ↑ „1930 FIFA World Urugvay kubogi“. FIFA.com. Xalqaro futbol federatsiyasi. 2022-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30 dekabr 2018 yil.
  131. ↑ , arxivsana= parametri ham koʻrsatilishi zarur. .html „1950 FIFA Jahon chempionati“. FIFA.com. Xalqaro Futbol Assotsiatsiyasi. Qaraldi: 5 mart 2009-yil.
  132. ↑ „FIFA Jahon kubogi finallari 1930 yildan beri“. FIFA.com publisher=Xalqaro futbol federatsiyasi. 2007-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-mart, 2009-yil.
  133. ↑ .cxm.fifa.com/en/about-fifa/associations/RUS „Rossiya Futbol Ittifoqi“ (en). www.fifa.com. Qaraldi: 19 yanvar 2024 yil.
  134. ↑ Andoza:Internetdan havola
  135. ↑ Andoza:Iqtibos veb
  136. ↑ Andoza:Internetdan iqtibos keltiring
  137. ↑ Venkat, Rahul „FIFA World Cup winners: Why Brazilians are unique and Germany, Italy relentless – full roll of honour“. Olympics.com (2022-yil 19-dekabr). Qaraldi: 2024-yil 4-fevral.
  138. ↑ „Brazil“. FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association. 2007-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-may.
  139. ↑ Yannis, Alex. „Matthaus Is the Latest MetroStars Savior“. The New York Times (1999-yil 10-noyabr). 2008-yil 17-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 23-dekabr.
  140. ↑ Church, Ben. „Cristiano Ronaldo refuses to let light dim on his career as he makes history at Qatar 2022“. CNN (2022-yil 24-noyabr). 2022-yil 25-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-noyabr.
  141. ↑ „Lionel Messi breaks World Cup appearances record en route to glory in Qatar“. Yahoo. 2022-yil 18-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 18-dekabr.
  142. ↑ Downie, Andrew. „Brazil's twice World Cup winner Djalma Santos dies at 84“. Reuters (2013-yil 24-iyul). 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  143. ↑ Chowdhury, Saj. „Ronaldo's riposte“. BBC Sport (2006-yil 27-iyun). 2006-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 23-dekabr.
  144. ↑ „Goal machine was Just superb“. BBC Sport (2002-yil 4-aprel). 2002-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 23-dekabr.
  145. ↑ Kirby, Gentry. „Pele, King of Futbol“. ESPN (2006-yil 5-iyul). 2008-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 23-dekabr.
  146. ↑ „Brazil, Germany & Every World Cup Winner from 1930 to 2014“. Goal (2018-yil 13-may). 2018-yil 19-martda asl nusxadan arxivlangan.
  147. ↑ Hughes, Rob. „No Alternative to Victory for National Coach : 150 Million Brazilians Keep Heat on Zagalo“. International Herald Tribune (1998-yil 11-mart). 2008-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 31-dekabr.
  148. ↑ Brewin, John. „World Cup Legends – Franz Beckenbauer“. ESPNSoccernet.com. ESPN (2001-yil 21-dekabr). 2009-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 31-dekabr.
  149. ↑ Wright, Joe.. „World Cup 2018: Didier Deschamps redeemed as France win final for the ages“ (2018-yil 15-iyul). 2018-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 15-iyul.
  150. ↑ „1938 World Cup: Italy repeats as champions“. CBC (2009-yil 21-noyabr). 2014-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
  151. ↑ „The Curse of the Foreign-Born Coach“. The Wall Street Journal (2018-yil 13-may). 2015-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  152. ↑ „World Football – All time table“. World Football. 2022-yil 9-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 13-iyul.
  153. ↑ „Brazil pass Germany as all-time top scorers at the World Cup“. ESPN. 2018-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 10-iyul.
  154. ↑ „Five Aside: Germany – Brazil preview“. ESPN (2014-yil 7-iyul). 2018-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 13-may.
  155. ↑ „2010 FIFA World Cup: Awards“. FIFA.com. 2010-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 20-iyul.
  156. ↑ „2018 FIFA World Cup Technical Report“. FIFA.com. 2021-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-noyabr.
  157. ↑ „FIFA eliminates official World Cup All-Star team“. USA Today (2010-yil 21-iyul). 2014-yil 21-iyulda asl nusxadan arxivlangan.

Adabiyotlar

tahrir

Havolalar

tahrir
 
 Vikiomborda FIFA Jahon chempionati
haqida turkum mavjud


Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "izoh", but no corresponding <references group="izoh"/> tag was found 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=FIFA_Jahon_chempionati&oldid=5276599" dan olindi